Бугунги кунда ота-оналар кўпинча учрашаётган муаммолардан бири — 3 ёшли болаларнинг "кризис" даври. Ушбу давр боланинг ривожланишида нормал босқичдир, чунки бола мустақил шахс сифатида шакллана бошлайди ва ўзини "Мен" деб аташни ўрганади. Қисқача айтганда, бу даврни "Мен қандай истасам, шундай бўлади!" сўзлари билан тасвирлаш мумкин.
Совет психологи Л. С. Выгодский боланинг бу даврдаги 7 асосий хатти-ҳаракатини ажратиб кўрсатган:
Сабрли бўлинг! Эсингизда бўлсин, бу давр ўтиб кетади. Бола бу босқичдан ўтаётгани унинг соғлом ривожланишидан далолат беради.
Ўзингизнинг ҳолатингизга эътибор қаратинг. Боланинг истерикалари билан курашиш учун ўзингизни руҳий ва жисмоний жиҳатдан яхши ҳолда сақланг. Ёмон кайфият ва чарчоқ бола билан муваффақиятли муносабатларни таъминлашга халақит беради.
Ўйинларни қўшинг! Масалан, бола ўйинчоқларни тозаламоқчи бўлмаса, "Ким тезроқ тўплайди?" деган ўйин ўйнанг.
Боланинг танлов қилиш имкониятини оширинг. Масалан, "Сен қизил футболкани кийишни хоҳлайсанми ёки кўкни?" каби икки нарса ўртасида танлов бериш орқали боланинг ўзини мустақил ҳис қилишига ёрдам беринг.
Мустаҳкамликни рағбатлантиринг. Бола ўз-ўзига ишониши учун унинг мустақил ҳаракат қилишга бўлган уринишларини мақтанг.
Мехр ва ишонч муҳим. Ҳар қандай вазиятда болангизга муҳаббатингизни билдиринг ва уни қучоқлаб, ишончли эканлигингизни билдиринг.
Хулоса: 3 ёшли бола кризиси нормал босқич бўлиб, боланинг шахсий ривожланишининг ажралмас қисми ҳисобланади. Ота-оналар сабрли бўлишлари, болага муҳаббат ва қўллаб-қувватлаш билдиришлари муҳимдир.
3 ёшли бола кризисининг асосий хусусиятлари
Бола бу даврда жуда талабчан, қийин ва бошқариб бўлмайдиган бўлиши мумкин. Унинг асосий муаммоси шундаки, унинг истаклари ҳақиқий имкониятларига мос келмайди (яъни "хоҳлайман" ва "қодирман" ўртасидаги зиддият).Совет психологи Л. С. Выгодский боланинг бу даврдаги 7 асосий хатти-ҳаракатини ажратиб кўрсатган:
- Негативизм — бола катталарнинг таклифларини рад этишга мойил бўлади, ҳатто ўз хоҳишига қарши бўлса ҳам. У "йўқ" дейиш кўникмасини ривожлантиради, бу келажакда унга фойда келтиради.
- Ўжарлик — бола ўз қарорини ҳимоя қилади, ҳатто агар унга қизиқ бўлмаса ҳам.
- Строптивлик — бола тарбия қоидаларига ва одатларига қарши чиқишга ҳаракат қилади.
- Сўроволлик — бола ҳамма нарсани ўзи қилишни истайди, ўз ташаббусини намоён қилади.
- Протест-бўйсуниш — бола атрофидаги одамлар билан можарога киришади.
- Қадрсизлантириш — бола аввал қимматли деб билган нарсаларни қадрсизлантиради (мисол учун, ўйинчоқларни синдиради ёки онани ном билан чақириш мумкин).
- Деспотизм — бола ота-оналарини ўз истакларини бажаришга мажбур қилишга ҳаракат қилади.
Ота-оналарга тавсиялар
Сабрли бўлинг! Эсингизда бўлсин, бу давр ўтиб кетади. Бола бу босқичдан ўтаётгани унинг соғлом ривожланишидан далолат беради. Ўзингизнинг ҳолатингизга эътибор қаратинг. Боланинг истерикалари билан курашиш учун ўзингизни руҳий ва жисмоний жиҳатдан яхши ҳолда сақланг. Ёмон кайфият ва чарчоқ бола билан муваффақиятли муносабатларни таъминлашга халақит беради. Ўйинларни қўшинг! Масалан, бола ўйинчоқларни тозаламоқчи бўлмаса, "Ким тезроқ тўплайди?" деган ўйин ўйнанг. Боланинг танлов қилиш имкониятини оширинг. Масалан, "Сен қизил футболкани кийишни хоҳлайсанми ёки кўкни?" каби икки нарса ўртасида танлов бериш орқали боланинг ўзини мустақил ҳис қилишига ёрдам беринг. Мустаҳкамликни рағбатлантиринг. Бола ўз-ўзига ишониши учун унинг мустақил ҳаракат қилишга бўлган уринишларини мақтанг. Мехр ва ишонч муҳим. Ҳар қандай вазиятда болангизга муҳаббатингизни билдиринг ва уни қучоқлаб, ишончли эканлигингизни билдиринг.Хулоса: 3 ёшли бола кризиси нормал босқич бўлиб, боланинг шахсий ривожланишининг ажралмас қисми ҳисобланади. Ота-оналар сабрли бўлишлари, болага муҳаббат ва қўллаб-қувватлаш билдиришлари муҳимдир.