Агрессия — бу мураккаб ҳиссий ҳолат бўлиб, у турли шаклларда намоён бўлиши мумкин. Келинг, агрессиянинг асосий сабабларини, турларини ва уни бошқариш усулларини кўриб чиқамиз.
Агрессия дейилганида кўпчиликнинг хаёлига дастлаб юқори даражадаги агрессив ҳаракатлар — бақириш, жисмоний ёки оғзаки тажовузкорлик келади. Бу турдаги агрессия жамиятга ва шахсга зарар етказиб, муносабатларнинг бузилишига, жисмоний жароҳатларга ва ижтимоий изоляцияга олиб келиши мумкин.
Ортиқча агрессия кўпинча узоқ вақт давомида йиғилган ҳис-туйғулар натижасида юзага келади. Сизга таниш бўлган ҳолатми — бир неча вақт кимнидир ёки ниманидир яраштира олмай, сабр қиласиз ва ахири "партлаш" нуқтасига етиб келасиз?
Бу кўп ҳолларда агрессив импульсларни аввалдан йўл қўймаган, уни турли йўллар билан тўсган одамларда кузатилади.
Тўсиб қўйилган агрессия
Бу турдаги агрессия шундаки, шахс ўз агрессив ҳис-туйғуларини намоён этмай, уларни ичда тутиб юради. Аммо агрессия бу энергия, ва у тўсиб қўйилганида йўқолмайди, фақат йиғилиб боради. Ва "охирги томчи" тушганда, инсон "портлаб кетади". Бу деярли муқаррар. Агар бу вулқон сўна олмаса, ёки бошқаларга тарқалмаса, у кўпинча ёғли кўз ёшларга айланади ёки автоагрессияга айланиб кетиши мумкин.
Автоагрессия
Бу турдаги агрессия инсон ўзини жароҳатлаш ёки ўз-ўзига зарарли хулқ-атвор кўрсатиш шаклида намоён бўлади. Бу депрессия ва бошқа психологик муаммоларга олиб келиши мумкин.
Шунинг учун агрессияни тўғри йўналтиришни ўрганиш жуда муҳим. Бунга қандай эришиш мумкин?
Агрессия сабабларини қандай тушуниш мумкин?
- Биологик омиллар: Генетик мойиллик, мия кимёвий моддалари (масалан, серотонин) баланси бузилиши.
- Психологик омиллар: Шахсий хусусиятлар, масалан, юқори даражадаги ташвиш ёки паст ўз-ўзини бахолаш.
- Ижтимоий омиллар: Атроф-муҳит таъсири, тарбия, ижтимоий таъсир, стрессли вазиятлар.
- Травматик тажриба: Олдин кечган жароҳатлар ёки зўравонлик агрессив реакцияларга сабаб бўлиши мумкин.
Агрессия турлари:
Ортиқча агрессияАгрессия дейилганида кўпчиликнинг хаёлига дастлаб юқори даражадаги агрессив ҳаракатлар — бақириш, жисмоний ёки оғзаки тажовузкорлик келади. Бу турдаги агрессия жамиятга ва шахсга зарар етказиб, муносабатларнинг бузилишига, жисмоний жароҳатларга ва ижтимоий изоляцияга олиб келиши мумкин.
Ортиқча агрессия кўпинча узоқ вақт давомида йиғилган ҳис-туйғулар натижасида юзага келади. Сизга таниш бўлган ҳолатми — бир неча вақт кимнидир ёки ниманидир яраштира олмай, сабр қиласиз ва ахири "партлаш" нуқтасига етиб келасиз?
Бу кўп ҳолларда агрессив импульсларни аввалдан йўл қўймаган, уни турли йўллар билан тўсган одамларда кузатилади.
Тўсиб қўйилган агрессия
Бу турдаги агрессия шундаки, шахс ўз агрессив ҳис-туйғуларини намоён этмай, уларни ичда тутиб юради. Аммо агрессия бу энергия, ва у тўсиб қўйилганида йўқолмайди, фақат йиғилиб боради. Ва "охирги томчи" тушганда, инсон "портлаб кетади". Бу деярли муқаррар. Агар бу вулқон сўна олмаса, ёки бошқаларга тарқалмаса, у кўпинча ёғли кўз ёшларга айланади ёки автоагрессияга айланиб кетиши мумкин.
Автоагрессия
Бу турдаги агрессия инсон ўзини жароҳатлаш ёки ўз-ўзига зарарли хулқ-атвор кўрсатиш шаклида намоён бўлади. Бу депрессия ва бошқа психологик муаммоларга олиб келиши мумкин.
Конструктив агрессия
Бу агрессиянинг соғлом шакли бўлиб, у бошқаларга зарар етказмаган ҳолда ўз манфаатларингизни ҳимоя қилиш учун ишлатилиши мумкин. Асосида агрессия бу ҳаёт ҳақида: ўз чегараларимизни аниқлаш, мақсад ва истакларни қўйиш ва уларга эришиш, турли ҳолатларда фаолият кўрсатишдир.Шунинг учун агрессияни тўғри йўналтиришни ўрганиш жуда муҳим. Бунга қандай эришиш мумкин?
Нимадан бошлаш керак?
- Агрессияни англаш ва тан олиш: Ҳис-туйғуларни тан олиш уларни назорат қилишнинг биринчи қадами.
- Релаксация техникасини қўллаш: Медитация, чуқур нафас олиш ва жисмоний машқлар агрессияни туширишга ёрдам беради.
- Эмоцияларни конструктив ифодалаш: Ҳис-туйғуларни ҳурмат билан ва айбловларсиз ифода этишни ўрганинг.
- Ёрдам излаш: Дўстлар, оила ёки психолог билан мулоқот қилиш орқали қўллаб-қувватланишни топинг.
- Триггерларнинг олдини олиш: Агрессиянгизни чақирувчи ҳолат ёки одамларни имкони борича камайтиришга ҳаракат қилинг.
- Муқаддам бўлиш кўникмаларини ривожлантиринг: Бу муаммоларни зўравонлик ва агрессив реакцияларсиз ҳал қилишда ёрдам беради.