Аутоагрессия — бу ўз-ўзига нисбатан қаратилган агрессия тушунчаси. У ўзини жароҳатлаш, паст ўз-ўзини баҳолаш, ўзини айблаш ва турли жавобгарлик шаклларини ўз ичига олади. Аутоагрессия онгли ёки онгсиз равишда стресс, ички зиддиятлар ёки ечилмаган ҳис-туйғуларга жавоб сифатида намоён бўлиши мумкин.
Ҳар бир инсон бунақа тушунишга арзийди. Ҳис-туйғуларни қабул қилиш — хотиржамликка эришиш йўлидаги биринчи қадамдир.
Аутоагрессия қандай кўринишларда бўлади?
- Ўзини жароҳатлаш. Инсон ўткир буюмлар ёрдамида ўз танасига кесиклар, ёки жароҳатлар етказиши мумкин. Бу йўл орқали инсон “туйғуларини чиқаради” ёки ўзини қандайдир хатоси учун жазолайди. Кичик жароҳатлар, орқага тиралиб чизиш ёки қон кетгунигача қашиш каби одатлар ҳам шу турга киради.
- Вербал (сўздаги) танқид. Масалан, инсон ўзига “Мен ҳеч кимга керак эмасман”, “Мен фақат ишларни бузаман” каби салбий сўзларни айтади. Бу каби сўзлар ёки ўйлар ўз-ўзини баҳолашга салбий таъсир кўрсатади.
- Ҳиссий жазо. Инсон ҳиссий дардни енгиш учун қувонч ва бахтдан ўзини маҳрум қилади, яъни ёқимли тадбирлардан, одамлар билан мулоқотдан махсус қочади, чунки у бундай ҳис-туйғуларга арзимайди деб ўйлайди.
Аутоагрессиянинг сабаблари
Аутоагрессия турли сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин. Уни келтириб чиқарадиган омиллар шахсий шароит ва руҳий ҳолатга қараб ўзгариши мумкин.- Кучли салбий ҳис-туйғулар: депрессия, қайғу, уят ёки хавотир каби туйғулар ёрдам олиш йўлларини билмаган инсонни аутоагрессияга олиб келиши мумкин.
- Ҳис-туйғуларни ифода эта олмаслик: Баъзи одамлар болаликда яқинлари уларнинг ҳис-туйғуларини босган, натижада у ўз ҳис-туйғуларини билдиришни билмайди.
- Травматик воқеалар: зўравонлик, яқин инсоннинг ўлими ёки бошқа стрессли ҳолатлар инсонни ўз-ўзига нисбатан агрессия қилишга олиб келиши мумкин.
- Ижтимоий ёлғизлик ёки ёқининг йўқлиги: яқин инсонлар ёки қўллаб-қувватлаш йўқлиги, ижтимоий алоқалар йўқлиги ҳам аутоагрессив тенденциялар пайдо бўлиши хавфини оширади.
Бундай вазиятдан чиқиш йўли борми?
Ўз-ўзига нисбатан агрессия жиддий муаммо бўлиб, диққат ва тушуниш талаб қилади. Инсоннинг ҳис-туйғуларини тан олиш, эҳтиёжларини тушуниш ва яқинларнинг қўллаб-қувватлаш ёрдами билан уни енгиш мумкин.Ҳар бир инсон бунақа тушунишга арзийди. Ҳис-туйғуларни қабул қилиш — хотиржамликка эришиш йўлидаги биринчи қадамдир.