Vazn muammolari va jinsiylikning o‘zaro bog‘liqligini o‘rganadigan tadqiqotlar kam va ko‘pincha bir-biriga ziddir. Masalan, Z. Freydning izdoshlari semizlikni og‘zaki jinsiylik bilan bog‘lab, to‘laqonli odamlar yetarli darajada jinsiy zavqni his qilmaydi deb ta'kidlagan (Stunkard A.J., 1976). Boshqa ma'lumotlarga ko‘ra, aksincha, semiz ayollar ozg‘in ayollarga qaraganda jinsiy ehtiyojlari kuchliroq bo‘lib, ularda oziq-ovqat va jinsiy ishtiyoq bir vaqtning o‘zida paydo bo‘ladi (Beller A. S., 1978).
Psixoanalitik nuqtai nazardan Thoma H. va Shwartz H.J. anoreksiya holatida ovqatdan voz kechishni ayol jinsiy rolini rad etish bilan bog‘laydi, bulimiya hujumlarini esa jinsiy va agressiv istaklarni qondirish shakli sifatida ko‘rishadi (Krylov V.I., 1995). Ba'zi holatlarda ortiqcha vazn o‘z jinsiy impulslarini yoki boshqa odamlarning jinsiy istaklarini oldini olish vositasi bo‘lishi mumkin (Tsitrenbaum Ch. va boshq., 1998). Rotov A.B. va boshqalar (1999) ham ortiqcha ovqatlanish jinsiy talablarning oldini olish vositasi sifatida ishlatilishi mumkinligini ta'kidlashgan. Boshqa tomondan, jinsiy ehtiyojning qondirilmaganligi sababli ham ortiqcha ovqatlanish sodir bo‘lishi mumkin. Areton L.W., 2002 yilda olib borgan tadqiqotida semizlik bilan og‘rigan ishtirokchilar ko‘proq jinsiy munosabatlarga ega bo‘lishni xohlayotganliklarini va ularning jinsiy ehtiyojlari ko‘pincha qondirilmaganligini aytishgan.
Ba'zi tadqiqotlarda ovqatlanish buzilishlariga chalingan ayollarning uchdan ikki qismi bolalik yoki o‘smirlik davrida jinsiy zo‘ravonlikka uchraganliklari ta'kidlangan (Connors M.S., Worse W., 1993). Oppenheimer R. va Howells K. (1985) ham ovqatlanish buzilishlari bo‘lgan 76 ayoldan 50 nafarida salbiy jinsiy tajribalar borligini aniqlagan, ulardan 40 nafari bolalik davrida bunday tajribaga ega bo‘lgan. Bu ayollarda jinsiy munosabatlardan qochish va intim aloqalardan chetlashish holatlari kuzatilgan. Garchi bolalikdagi jinsiy travmalar ovqatlanish buzilishlariga sabab bo‘lmasa ham, ba'zi hollarda bu muhim etiologik omil bo‘lishi mumkin. Ovqatlanish buzilishlari bo‘lgan oilalarda nizolarni hal qilishdagi qiyinchiliklar ko‘proq kuzatiladi, shuning uchun individual muammolarni hal qilishga urinayotgan ayollar o‘z muammolarini ovqat orqali yengishga harakat qilishadi (Connors M.S., Worse W., 1993). Shuningdek, jinsiy zo‘ravonlik tufayli o‘z tanasidan ajralish holati sodir bo‘lishi mumkin, bu esa odamning ovqatdan qoniqishni va o‘z tanasini to‘g‘ri qabul qila olmasligiga olib keladi. O‘z jinsiyligini ortiqcha vazn orqali yashirish xohishi jinsiy travma bilan bog‘liq bo‘lmasligi ham mumkin. Uylangan ayollarda ortiqcha vazn boshqa erkaklarning e’tiboridan yoki ularning o‘z xohishlaridan himoya vositasi bo‘lishi mumkin. Erkaklar bilan ishlashga majbur bo‘lgan ayollar ham o‘z jinsiyligini yashirishga urinishi va shu orqali jinsiy zo‘ravonlik yoki seksizmning oldini olishga harakat qilishi mumkin.
Semiz odamlarda jinsiy faoliyatdan chetlashish
Semiz odamlarda jinsiy faoliyatdan chetlashish o‘z tanasidan norozi bo‘lish tufayli noqulaylik hissi paydo bo‘lishi mumkin. Faith M. S. va Schare M. L. (1993) tananing salbiy qiyofasi jinsiy munosabatlardan chetlashishga olib kelishi mumkinligini, bu esa ularning jinsiy qoniqishini pasaytirishini tasdiqlagan. Bu holat uyalish, noz qilishni bilmaslik, erotik vaziyatlardan chetlashish, rad etilishni kutish, sharmandalik hissi, jinsiy aloqani boshlay olmaslik va o‘z tanasini yashirishga urinish kabi holatlar bilan bog‘liq.
Semiz ayollarning o‘z-o‘ziga bahosi va qoniqishi
J. Spiegel (1988) tomonidan olib borilgan tadqiqotda, doimiy munosabatlarga ega bo‘lgan semiz ayollarda o‘z-o‘ziga baho va o‘zidan qoniqish yuqoriroq ekani aniqlangan. Yolg‘iz ayollar esa vaznlarining munosabatlarga kirisholmasliklarining asosiy sababi ekanini ta'kidlashgan. Ular o‘zlarini jozibador deb bilishmagan va agar ozg‘inroq bo‘lishsa, boshqacha sheriklar tanlashlarini ta'kidlashgan (Areton L.W., 2002). S. Shapironing dissertatsiya tadqiqotlari (1980) shuni ko‘rsatdiki, semiz ayollar sheriklari bilan jinsiy munosabatlar haqida gaplashishdan o‘zlarini tortib qolishadi va o‘zlarini kamroq jozibador his qilishadi. Shu bilan birga, o‘zlarini boshqa ayollarga qaraganda kamroq baxtli his qilishadi.
Shapiro S.L. va Spiegel J. semizlikning o‘zi ayollarning jinsiy faoliyatiga ta'sir qilmasligini aniqlashgan, ammo ularning jinsiy faoliyatiga ta'sir qiluvchi omil semizlarning o‘z tanalari va jinsiyliklariga bo‘lgan munosabatlaridir.
Ba'zi tadqiqotlarga ko‘ra (Wiederman M.W., Pryor T., 1997; Ackard D.M. va boshq., 2000) tashqi ko‘rinishdan xavotirda bo‘lish jinsiy faoliyat davomida qulaylik holatiga ta'sir qilishi mumkin, bu esa jinsiy zavq olishga ta'sir qiladi.
Xulosa
Ayollarda ortiqcha vaznning jinsiy hayotga ta'sirini uchta asosiy yo‘nalishda ko‘rib chiqish mumkin:
Seksual sohani o‘rganish uchun men M. Yaffe va E. Fenwick (1991) kitobidan savollarni qo‘lladim. Bu savollar jinsiy hayotning quyidagi jihatlariga tegishli edi:
Psixoanalitik nuqtai nazardan Thoma H. va Shwartz H.J. anoreksiya holatida ovqatdan voz kechishni ayol jinsiy rolini rad etish bilan bog‘laydi, bulimiya hujumlarini esa jinsiy va agressiv istaklarni qondirish shakli sifatida ko‘rishadi (Krylov V.I., 1995). Ba'zi holatlarda ortiqcha vazn o‘z jinsiy impulslarini yoki boshqa odamlarning jinsiy istaklarini oldini olish vositasi bo‘lishi mumkin (Tsitrenbaum Ch. va boshq., 1998). Rotov A.B. va boshqalar (1999) ham ortiqcha ovqatlanish jinsiy talablarning oldini olish vositasi sifatida ishlatilishi mumkinligini ta'kidlashgan. Boshqa tomondan, jinsiy ehtiyojning qondirilmaganligi sababli ham ortiqcha ovqatlanish sodir bo‘lishi mumkin. Areton L.W., 2002 yilda olib borgan tadqiqotida semizlik bilan og‘rigan ishtirokchilar ko‘proq jinsiy munosabatlarga ega bo‘lishni xohlayotganliklarini va ularning jinsiy ehtiyojlari ko‘pincha qondirilmaganligini aytishgan.
Ba'zi tadqiqotlarda ovqatlanish buzilishlariga chalingan ayollarning uchdan ikki qismi bolalik yoki o‘smirlik davrida jinsiy zo‘ravonlikka uchraganliklari ta'kidlangan (Connors M.S., Worse W., 1993). Oppenheimer R. va Howells K. (1985) ham ovqatlanish buzilishlari bo‘lgan 76 ayoldan 50 nafarida salbiy jinsiy tajribalar borligini aniqlagan, ulardan 40 nafari bolalik davrida bunday tajribaga ega bo‘lgan. Bu ayollarda jinsiy munosabatlardan qochish va intim aloqalardan chetlashish holatlari kuzatilgan. Garchi bolalikdagi jinsiy travmalar ovqatlanish buzilishlariga sabab bo‘lmasa ham, ba'zi hollarda bu muhim etiologik omil bo‘lishi mumkin. Ovqatlanish buzilishlari bo‘lgan oilalarda nizolarni hal qilishdagi qiyinchiliklar ko‘proq kuzatiladi, shuning uchun individual muammolarni hal qilishga urinayotgan ayollar o‘z muammolarini ovqat orqali yengishga harakat qilishadi (Connors M.S., Worse W., 1993). Shuningdek, jinsiy zo‘ravonlik tufayli o‘z tanasidan ajralish holati sodir bo‘lishi mumkin, bu esa odamning ovqatdan qoniqishni va o‘z tanasini to‘g‘ri qabul qila olmasligiga olib keladi. O‘z jinsiyligini ortiqcha vazn orqali yashirish xohishi jinsiy travma bilan bog‘liq bo‘lmasligi ham mumkin. Uylangan ayollarda ortiqcha vazn boshqa erkaklarning e’tiboridan yoki ularning o‘z xohishlaridan himoya vositasi bo‘lishi mumkin. Erkaklar bilan ishlashga majbur bo‘lgan ayollar ham o‘z jinsiyligini yashirishga urinishi va shu orqali jinsiy zo‘ravonlik yoki seksizmning oldini olishga harakat qilishi mumkin.
Semiz odamlarda jinsiy faoliyatdan chetlashish
Semiz odamlarda jinsiy faoliyatdan chetlashish o‘z tanasidan norozi bo‘lish tufayli noqulaylik hissi paydo bo‘lishi mumkin. Faith M. S. va Schare M. L. (1993) tananing salbiy qiyofasi jinsiy munosabatlardan chetlashishga olib kelishi mumkinligini, bu esa ularning jinsiy qoniqishini pasaytirishini tasdiqlagan. Bu holat uyalish, noz qilishni bilmaslik, erotik vaziyatlardan chetlashish, rad etilishni kutish, sharmandalik hissi, jinsiy aloqani boshlay olmaslik va o‘z tanasini yashirishga urinish kabi holatlar bilan bog‘liq.
Semiz ayollarning o‘z-o‘ziga bahosi va qoniqishi
J. Spiegel (1988) tomonidan olib borilgan tadqiqotda, doimiy munosabatlarga ega bo‘lgan semiz ayollarda o‘z-o‘ziga baho va o‘zidan qoniqish yuqoriroq ekani aniqlangan. Yolg‘iz ayollar esa vaznlarining munosabatlarga kirisholmasliklarining asosiy sababi ekanini ta'kidlashgan. Ular o‘zlarini jozibador deb bilishmagan va agar ozg‘inroq bo‘lishsa, boshqacha sheriklar tanlashlarini ta'kidlashgan (Areton L.W., 2002). S. Shapironing dissertatsiya tadqiqotlari (1980) shuni ko‘rsatdiki, semiz ayollar sheriklari bilan jinsiy munosabatlar haqida gaplashishdan o‘zlarini tortib qolishadi va o‘zlarini kamroq jozibador his qilishadi. Shu bilan birga, o‘zlarini boshqa ayollarga qaraganda kamroq baxtli his qilishadi.
Shapiro S.L. va Spiegel J. semizlikning o‘zi ayollarning jinsiy faoliyatiga ta'sir qilmasligini aniqlashgan, ammo ularning jinsiy faoliyatiga ta'sir qiluvchi omil semizlarning o‘z tanalari va jinsiyliklariga bo‘lgan munosabatlaridir.
Ba'zi tadqiqotlarga ko‘ra (Wiederman M.W., Pryor T., 1997; Ackard D.M. va boshq., 2000) tashqi ko‘rinishdan xavotirda bo‘lish jinsiy faoliyat davomida qulaylik holatiga ta'sir qilishi mumkin, bu esa jinsiy zavq olishga ta'sir qiladi.
Xulosa
Ayollarda ortiqcha vaznning jinsiy hayotga ta'sirini uchta asosiy yo‘nalishda ko‘rib chiqish mumkin:
- Ortiqcha vazn jinsiy hayotda o‘z-o‘ziga ishonchga va jinsiy faoliyat davomida qulaylikka qanday ta'sir qiladi;
- Jinsiy istakning kuchliligi va ortiqcha vazn va ovqatlanish ehtiyoji o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik;
- Ortiqcha vazn va ovqatlanish buzilishlari jinsiy munosabatlarda o‘z-o‘ziga baho va psixologik farovonlik bilan qanday bog‘liq.
Seksual sohani o‘rganish uchun men M. Yaffe va E. Fenwick (1991) kitobidan savollarni qo‘lladim. Bu savollar jinsiy hayotning quyidagi jihatlariga tegishli edi:
- O‘z-o‘ziga ishonch – jismoniy jozibadorlik va jinsiy sherik sifatidagi sifatlarni baholash.
- Jinsiy qoniqish – jinsiy munosabatlar sifati va chastotasidan qoniqish darajasi.
- Psixologik farovonlik – jinsiy aloqadan zavqlanish, tashvish va aybdorlik his qilmasdan.
- Jinsiy istak – jinsiy temperament darajasi, jinsiy qiziqish va qo‘zg‘alish darajasi.