Ma'lumki, insonlarda bog‘lanishning turli uslublari mavjud bo‘lib, ular bolalikda shakllanadi va keyinchalik bizni butun hayot davomida kuzatib boradi.
Bog‘lanish uslublari haqida qisqacha:
Bog‘lanish uslubining shakllanishi
Agar bog‘lanish haqida chuqurroq o‘ylasak, uning shakllanishi bolalik davrida yuz beradi va aslida kattalarning, ya'ni bolani o‘rab turgan kattalarning xatti-harakatlariga bog‘liq.
Agar chaqaloqlik davrida bola ota-onalari har doim uning ixtiyorida ekanligiga ishonsa, kattalar doimo yonida bo‘lmasa ham, zarur bo‘lganda yordamga kelishini bilsa, bolaning miyasida kattalar hozir yo‘q bo‘lsa ham, baribir qaytib kelishiga ishonch shakllanadi. Shunday qilib, ishonchga asoslangan bog‘lanish uslubi asta-sekin rivojlanadi.
Boshqa holatda esa:
Bunday bolalar ota-onalaridan ajralishda kuchli stressni boshdan kechiradilar, ko‘pincha ota-onalariga rashk qilishadi. Ular ota-onalari ularni tashlab ketishi mumkinligi haqida o‘ylashadi va bu holatni yengilroq boshdan kechirish uchun hech kimga jiddiy bog‘lanmaslik qarorini qabul qiladilar. Shunday qilib, xavotir va qochish asosida bog‘lanish uslubi shakllanadi.
Bog‘lanish uslublari asosida kattalarning munosabatlaridagi fikrlar
Ishonchga asoslangan bog‘lanishda paydo bo‘ladigan fikrlar:
Ishonch asosida shakllangan bog‘lanish uslubiga ega bo‘lgan odamlar ko‘pincha o‘zlarining yaqin hayotlaridan mamnun bo‘ladilar. Ular yaqin munosabatlar paytida ko‘proq ijobiy his-tuyg‘ularni boshdan kechirishadi va yorqin orgazmlar his qilishadi, chunki ularga yaqinlik paytida qulay bo‘ladi. Ular jinsiy hayotlarini sheriklari bilan tez-tez muhokama qilishadi, jinsiy reaksiyalar tsikli ko‘tarilish nuqtai nazaridan juda kuchli bo‘ladi. Yaqin hayotda o‘z ehtiyojlariga ham, sheriklarining ehtiyojlariga ham ko‘proq e'tibor qaratadilar. Jinsiy aloqa haqida suhbatlar ularning munosabatlarida ochiq va muhim mavzu hisoblanadi.
Xavotir va noaniqlikka asoslangan bog‘lanish uslubiga ega odamlar esa ko‘pincha yaqinlikni o‘z bog‘lanishini ifodalash vositasi sifatida ishlatadilar. Agar yaqinlik bo‘lmasa, sherik ularni tashlab ketadi degan qo‘rquv paydo bo‘ladi. Bunday yaqinlik ko‘pincha noqulaylik yoki ba'zida hatto og‘riqli his-tuyg‘ularni keltirib chiqaradi, chunki yaqinlik paytida o‘ziga, sherigiga va munosabatlarga nisbatan xavotirli fikrlar mavjud bo‘ladi, bu esa to‘liq dam olish va kerakli qo‘zg‘alish holatini shakllantirishga imkon bermaydi. Shu bilan birga, yaqin hayot sifatini munosabatlar sifatiga tenglashtirishadi, ya'ni agar to‘shakda nimadir noto‘g‘ri bo‘lsa (masalan, sherikni qoniqtira olmasam), bu haqidagi salbiy fikrlar o‘z tanasi yoki mahoratiga, shuningdek, sherik bilan munosabatlarga ham ta’sir qiladi.
Qochish va noaniqlikka asoslangan bog‘lanish uslubiga ega odamlar esa, aksincha, jinsiy faoliyatga majbur qilinish yoki o‘zlari tashabbuskor bo‘lishlari mumkin, lekin bu munosabatlar tezda tugaydi. Ko‘pincha bu odamlar qisqa muddatli jinsiy aloqalarga murojaat qilishadi, chunki ular har xil sheriklarni jalb qilish uchun ijtimoiy jihatdan maqbul xatti-harakatlarni ko‘rsatishni muhim deb bilishadi. Yoki aksincha, o‘zlarini yopib qo‘yadilar, yangi tanishlarga intilishmaydi, yaqinlik qo‘rquvi tufayli uzoq muddatli munosabatlarni qurishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bu esa yaqinlikdan qo‘rqishni keltirib chiqaradi.
Bog‘lanish uslublari haqida qisqacha:
- Ishonchga asoslangan bog‘lanish uslubi
- Noaniqlikka asoslangan bog‘lanish uslubi
Bog‘lanish uslubining shakllanishi
Agar bog‘lanish haqida chuqurroq o‘ylasak, uning shakllanishi bolalik davrida yuz beradi va aslida kattalarning, ya'ni bolani o‘rab turgan kattalarning xatti-harakatlariga bog‘liq.
Agar chaqaloqlik davrida bola ota-onalari har doim uning ixtiyorida ekanligiga ishonsa, kattalar doimo yonida bo‘lmasa ham, zarur bo‘lganda yordamga kelishini bilsa, bolaning miyasida kattalar hozir yo‘q bo‘lsa ham, baribir qaytib kelishiga ishonch shakllanadi. Shunday qilib, ishonchga asoslangan bog‘lanish uslubi asta-sekin rivojlanadi.
Boshqa holatda esa:
- Ota-onalar o‘zlari kuchli xavotirga duchor bo‘lishadi,
- Kayfiyatlari bilan kurashishlari qiyin bo‘ladi,
- Alkogol bilan bog‘liq muammolar bor,
- Ota-onalar juda band bo‘ladi va bola bilan shug‘ullanishga vaqt topolmaydi.
Bunday bolalar ota-onalaridan ajralishda kuchli stressni boshdan kechiradilar, ko‘pincha ota-onalariga rashk qilishadi. Ular ota-onalari ularni tashlab ketishi mumkinligi haqida o‘ylashadi va bu holatni yengilroq boshdan kechirish uchun hech kimga jiddiy bog‘lanmaslik qarorini qabul qiladilar. Shunday qilib, xavotir va qochish asosida bog‘lanish uslubi shakllanadi.
Bog‘lanish uslublari asosida kattalarning munosabatlaridagi fikrlar
Ishonchga asoslangan bog‘lanishda paydo bo‘ladigan fikrlar:
- Men sherigimga o‘z his-tuyg‘ularimni aytib bera olishimni bilaman.
- U meni qanday bo‘lsam, shundayligimda qabul qilishini bilaman.
- Sherigim o‘z ishi bilan band bo‘lganida nima bilan shug‘ullanishimni bilaman.
- Sherigim men bilan birga ekanligini bilaman va har daqiqa u meni tark etishini o‘ylamayman.
- Menga sherigim bilan yaqin munosabatda bo‘lish yoqimli va qulay.
- Istalgan masalada sherigimdan yordam so‘rashim mumkinligini bilaman.
- Men sherigim meni sevmasligidan xavotirdaman.
- U mendan ajrashishni xohlaydi degan fikrlar tez-tez paydo bo‘ladi.
- Noqulay holatlar paytida birinchi o‘ylagan fikrim – u meni sevmaydi.
- Men sherigim uchun ko‘proq qayg‘uraman, unga esa men qiziq emasman.
- Men sherigimga o‘z his-tuyg‘ularimni ko‘rsatishni istamayman.
- Men sherigimga bog‘lanishni va undan qandaydir yordam olishni istamayman.
- Men sherigimga o‘zimni ocholmayman.
- Sherigim bilan munosabatlarda masofani saqlashni afzal ko‘raman.
Ishonch asosida shakllangan bog‘lanish uslubiga ega bo‘lgan odamlar ko‘pincha o‘zlarining yaqin hayotlaridan mamnun bo‘ladilar. Ular yaqin munosabatlar paytida ko‘proq ijobiy his-tuyg‘ularni boshdan kechirishadi va yorqin orgazmlar his qilishadi, chunki ularga yaqinlik paytida qulay bo‘ladi. Ular jinsiy hayotlarini sheriklari bilan tez-tez muhokama qilishadi, jinsiy reaksiyalar tsikli ko‘tarilish nuqtai nazaridan juda kuchli bo‘ladi. Yaqin hayotda o‘z ehtiyojlariga ham, sheriklarining ehtiyojlariga ham ko‘proq e'tibor qaratadilar. Jinsiy aloqa haqida suhbatlar ularning munosabatlarida ochiq va muhim mavzu hisoblanadi.
Xavotir va noaniqlikka asoslangan bog‘lanish uslubiga ega odamlar esa ko‘pincha yaqinlikni o‘z bog‘lanishini ifodalash vositasi sifatida ishlatadilar. Agar yaqinlik bo‘lmasa, sherik ularni tashlab ketadi degan qo‘rquv paydo bo‘ladi. Bunday yaqinlik ko‘pincha noqulaylik yoki ba'zida hatto og‘riqli his-tuyg‘ularni keltirib chiqaradi, chunki yaqinlik paytida o‘ziga, sherigiga va munosabatlarga nisbatan xavotirli fikrlar mavjud bo‘ladi, bu esa to‘liq dam olish va kerakli qo‘zg‘alish holatini shakllantirishga imkon bermaydi. Shu bilan birga, yaqin hayot sifatini munosabatlar sifatiga tenglashtirishadi, ya'ni agar to‘shakda nimadir noto‘g‘ri bo‘lsa (masalan, sherikni qoniqtira olmasam), bu haqidagi salbiy fikrlar o‘z tanasi yoki mahoratiga, shuningdek, sherik bilan munosabatlarga ham ta’sir qiladi.
Qochish va noaniqlikka asoslangan bog‘lanish uslubiga ega odamlar esa, aksincha, jinsiy faoliyatga majbur qilinish yoki o‘zlari tashabbuskor bo‘lishlari mumkin, lekin bu munosabatlar tezda tugaydi. Ko‘pincha bu odamlar qisqa muddatli jinsiy aloqalarga murojaat qilishadi, chunki ular har xil sheriklarni jalb qilish uchun ijtimoiy jihatdan maqbul xatti-harakatlarni ko‘rsatishni muhim deb bilishadi. Yoki aksincha, o‘zlarini yopib qo‘yadilar, yangi tanishlarga intilishmaydi, yaqinlik qo‘rquvi tufayli uzoq muddatli munosabatlarni qurishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bu esa yaqinlikdan qo‘rqishni keltirib chiqaradi.