Болада буллинг муаммоларини қандай аниқлаш мумкин: асосий белгилари

Буллинг, ёки таҳқирлаш, замонавий жамиятда болалар учраши мумкин бўлган энг ташвишли ҳодисалардан бири ҳисобланади. У турли кўринишларда бўлиши мумкин, жумладан жисмоний зўравонлик, оғзаки ҳақоратлар, кибербуллинг ва ижтимоий изоляция. Бу муаммо нафақат буллинг қурбонларига, балки уларнинг оилаларига, дўстларига ва таълим муассасаларига ҳам таъсир қилади. Ота-оналар ўз фарзандларининг хатти-ҳаракатларидаги ва эмоционал ҳолатларидаги ўзгаришларга диққат билан қарашлари, буллинг муаммосини ўз вақтида аниқлаб, керакли ёрдамни кўрсатишлари зарур.

Белги 1: Хатти-ҳаракатлардаги ўзгаришлар​

Буллингнинг биринчи ва энг кўзга кўринган белгилари боланинг хатти-ҳаракатларидаги ўзгаришлар бўлиши мумкин. Агар илгари фаол ва жамоатчи бўлган бола изоляцияга мойил бўлиб қолса ёки агрессивлик кўрсата бошласа, бу ташвишли сигнал бўлиши мумкин. Қуйида айрим хатти-ҳаракатлардаги ўзгаришлар келтирилади:

• Изоляция: Бола дўстлари билан мулоқот қилишдан бош тортади ва ижтимоий тадбирларда иштирок этишни хоҳламайди. Изоляция ихтиёрий бўлиши ҳам мумкин, ёки бола тенгдошлари томонидан таҳқирланишдан қўрқиб, бунга мажбур бўлади.
• Агрессив реакциялар: Баъзан буллинг қурбонлари бўлган болалар ўзларидаги ҳис-туйғуларни агрессив хатти-ҳаракатлар орқали билдиришади. Агар болангиз тошқоқ ва низоли бўлиб қолса, бу унинг ички туйғуларини қандайдир тарзда чиқариш йўли бўлиши мумкин.
• Кайфият ўзгаришлари: Кайфиятнинг тез-тез ўзгариши, асабийлашиш ва ғамгинлик болангиз оғир даврни бошдан кечираётганидан далолат бўлиши мумкин. Турли вазиятларга ва одамларга бўлган реакциясига диққат қилинг.

Белги 2: Эмоционал ҳолатдаги ўзгаришлар​

Эмоционал ўзгаришлар боланинг буллингга дучор бўлаётганидан далолат берувчи яна бир муҳим индикатордир. Болалар турли хилдаги туйғуларни бошдан кечиришлари мумкин ва бу туйғулар жиддий муаммоларга олиб келиши мумкин. Қуйидаги ҳолатларга эътибор беринг:

• Ташвиш ва қўрқув: Агар болангиз ортиқча ташвиш ёки стрессни кўрсатаётган бўлса, айниқса мактабга боришдан олдин, бу унинг буллинг қурбони бўлганидан далолат бериши мумкин.
• Депрессия: Гамгинлик, апатия ва ҳар қандай фаолиятга қизиқиш йўқлиги депрессив ҳолатни англатиши мумкин. Агар болангиз умидсизлик ҳақида гапирса ёки ўзини ҳеч кимга керакмас деб ҳисобласа, бу жиддий психологик муаммо аломати бўлиши мумкин.
• Айб туйғуси ва тез-тез йиғлаш: Буллингга дуч келган болалар кўпинча ўзларини айбдор деб ҳисоблашади. Улар ўзларига бўлаётган воқеаларда ўзларини айбли деб ўйлаб, бу ҳолат уларнинг қайғули бўлишига сабаб бўлиши мумкин.

Белги 3: Жисмоний симптомлар​

Жисмоний симптомлар ҳам боланинг мактабда муаммоларга дуч келаётганидан далолат бериши мумкин. Болалар психоэмоционал ҳолатига боғлиқ жисмоний норозиликни кўрсатиши мумкин:

• Уйқусизлик: Стресс ҳолати уйқусизликка ёки тунги қўрқувларга олиб келиши мумкин. Агар болангиз ёмон ухласа ёки тушида қўрқса, бу буллинг оқибати бўлиши мумкин.
• Бош оғриғи ва қорин оғриғи: Эмоционал босимга дуч келган болалар бош оғриғи ёки қорин оғриғи каби жисмоний норозиликларни билдиришлари мумкин, айниқса мактабга бормасдан олдин.
• Ошқозон бузилиши: Набзларнинг тезлашиши ёки иштаҳанинг йўқолиши боладаги ички стресс ва ташвиш белгилари бўлиши мумкин.

Белги 4: Таълим ва ижтимоий фаолиятдаги ўзгаришлар​

Боланинг таълим ва ижтимоий фаолиятидаги ўзгаришлар ҳам буллинг аломати бўлиши мумкин:

• Успеваемликнинг пасайиши: Агар бола ўқув вазифаларини бажаришни тўхтатиб, дарсларда пасайиш кузатилса, бу унинг буллингга дуч келаётганидан далолат бериши мумкин.
• Ижтимоий тадбирларда иштирок этмаслик: Агар болангиз дўстлар билан учрашув ва мактаб тадбирларида қатнашишни хоҳламаса, бу унинг можаролардан қочиш истагидан далолат бериши мумкин.
• Дўстлар билан муносабатларда муаммолар: Агар болангиз дўстларини йўқотиб, ёки унинг дўстлар гуруҳи ўзгарган бўлса, бу унинг муаммоларга дуч келаётганидан далолат бериши мумкин.

Белги 5: Ижтимоий ўзгаришлар​

Болангизнинг бошқалар билан қандай муносабатда бўлаётганига эътибор қаратинг:

• Муносабатлардаги муаммолар: Агар болангиз дўстлари билан муаммоларга дуч келаётган бўлса ёки яқинлари билан тортишса, бу унинг тенгдошлари томонидан босимга дуч келаётганидан далолат бериши мумкин.
• Алоқа доирасининг ўзгариши: Агар болангиз агрессив ёки салбий болалар билан мулоқот қила бошласа, бу унинг ҳимоя ёки янги муҳит излаётганлигини кўрсатиши мумкин.
• Сиртутмаслик: Агар болангиз ёпиқ ва ўз муаммоларини бўлишишдан бош тортса, бу унинг буллингга дуч келаётганининг белгилари бўлиши мумкин.

Боланингизга буллинг ҳолатида қандай ёрдам бериш мумкин?​

Агар болангизда юқоридаги белгилардан бир неча бўлса, ҳаракат қилиш муҳимдир. Қуйида бир неча тавсиялар:

• Ишончли муҳит яратинг: Болангиз билан очиқ суҳбатлар олиб боринг. Уни осудалик билан тинглашга тайёр эканлигингизни билдиринг.
• Буллинг нима эканлигини тушунтиринг: Болангизга буллинг ҳақида тушунча беринг ва унга қандай муносабат билдириш кераклигини тушунтиринг.
• Ёрдам изланг: Мактаб ўқитувчилари ёки психологлардан ёрдам сўранг. Мактаб буллинг муаммосини билиши керак ва тегишли чораларни кўриши лозим.
• Муваффақиятни рағбатлантирувчи фаолиятларга ёрдамигзни кўрсатинг: Спорт ёки бошқа тўгаракларда қатнашиш болангизнинг ишончини оширишга ёрдам беради.

Хулоса

Буллинг — бу ота-оналардан жиддий эътиборни талаб қиладиган муаммо. Болангизнинг хатти-ҳаракатлари ва туйғуларини диққат билан кузатиш буллинг аломатларини эрта аниқлашга ёрдам беради. Болангизни қўллаб-қувватлаш ва тушуниш бу муаммоларни енгиб ўтишда катта ёрдам беради.