Бугунги учрашувлардан бирида болаларнинг бир-бирларини ҳақорат қилишларига қандай муносабат билдириш кераклиги ҳақида савол туғилди. Масала нафақат уларнинг хулқига, балки ота-оналар ўртасидаги фикрлар келишмовчилигига ҳам тегишли эди.
Қуйидаги воқеани айтиб ўтмоқчиман: ёш оила, икки қизи бор, уларнинг ёшлари 3 ва 7 да. Каттаси онасини кичигига рашк қилади, онаси унга бошқача муносабатда эканини, уни ёмон кўради деб ўйлайди. Онаси тўғри ва яхши бўлишга ҳаракат қилади, лекин баъзан отасининг жарқин ва вазиятга мос келмайдиган реакцияларига берилади. Кейинчалик бу учун ўзига қаттиқ қаҳрланади. Айниқса, отаси ёмон сўзларга жуда қаттиқ реакция қилади. Бу ҳақоратли сўзлар ҳақида эмас, балки оддий ҳақоратлар ҳақида. Отаси бундай вазиятларда узун одоб-ахлоқ тўғрисида гапиради ва қаттиқ ғазабланиб, катта қизини унинг ёқтирган машғулотларидан маҳрум қилиш орқали жазолайди (чунки у катта ва ақлли бўлгани учун доимо айбдор).
Вазият жиддий эмас. Ота-оналар ўз ролларида қўлларидан келганича ҳаракат қиладилар. Аммо уларнинг реакцияларини тўғрилаш зарур, чунки қизларни дўстлаштириш ўрнига уларни жанжаллаштирмаслик керак.
Болалар ҳақоратли сўзлар айтганда қандай муносабатда бўлиш керак?
Болаларнинг ёмон сўзлар ишлатиш сабаблари
Одатда, мутахассислар болаларнинг ёмон сўзлар ишлатишининг бир неча сабабларини ажратадилар, улар ёшга хос хусусиятларга эга:
Қуйидаги воқеани айтиб ўтмоқчиман: ёш оила, икки қизи бор, уларнинг ёшлари 3 ва 7 да. Каттаси онасини кичигига рашк қилади, онаси унга бошқача муносабатда эканини, уни ёмон кўради деб ўйлайди. Онаси тўғри ва яхши бўлишга ҳаракат қилади, лекин баъзан отасининг жарқин ва вазиятга мос келмайдиган реакцияларига берилади. Кейинчалик бу учун ўзига қаттиқ қаҳрланади. Айниқса, отаси ёмон сўзларга жуда қаттиқ реакция қилади. Бу ҳақоратли сўзлар ҳақида эмас, балки оддий ҳақоратлар ҳақида. Отаси бундай вазиятларда узун одоб-ахлоқ тўғрисида гапиради ва қаттиқ ғазабланиб, катта қизини унинг ёқтирган машғулотларидан маҳрум қилиш орқали жазолайди (чунки у катта ва ақлли бўлгани учун доимо айбдор).
Вазият жиддий эмас. Ота-оналар ўз ролларида қўлларидан келганича ҳаракат қиладилар. Аммо уларнинг реакцияларини тўғрилаш зарур, чунки қизларни дўстлаштириш ўрнига уларни жанжаллаштирмаслик керак.
Болалар ҳақоратли сўзлар айтганда қандай муносабатда бўлиш керак?
Болаларнинг ёмон сўзлар ишлатиш сабаблари
Одатда, мутахассислар болаларнинг ёмон сўзлар ишлатишининг бир неча сабабларини ажратадилар, улар ёшга хос хусусиятларга эга:
- Тақлид қилиш. Болалар эшитган сўзларини қайтаради. Илк ёшда онгсиз равишда, кейинчалик ўзини бошқалардан ажратиш ва катта ва мустақил кўриниш истаги билан ишлатади (масалан, дўстлар орасида бу одат бўлиб қолган бўлса).
- Эътибор жалб қилиш. Агар болага етарлича меҳр ва ғамхўрлик кўрсатилмаса ва ота-онасининг эътиборини асосан нотўғри иш қилганида жалб қилса, бу эътибор жалб қилишнинг бир усулига айланади.
- Муаммоларни ҳал қила олмаслик. Бола тенгдошлари, қариндошлари ёки катталар билан мулоқот қилишда ёки ўқишда қийинчиликларга дуч келса, ёмон сўзлар орқали ўзини ёмон деб билиши мумкин.
- Ўзлари ёмон сўзларни ишлатмаслик.
- Боланинг ёмон сўз ишлатишига катта аҳамият бермаслик, агар бу биринчи марта содир бўлган бўлса.
- Боланинг ҳис-туйғуларини ифодалашга ўргатиш. Чунки ёмон сўзлар биринчи навбатда агрессия ва ғазабнинг ифодасидир.
- Ишонч ва қабул қилишни кўрсатиш. Мисол учун, шундай дейиш мумкин: "Менга шундай туюлдими, лекин менинг болаларим бундай гапиришлари мумкин эмас!"
- Болаларга қандай сўзларни ишлатиш мумкин ва қайсиларини мумкин эмаслигини тушунтиринг. Ёмон сўзлар ўрнига бошқа сўзларни топиб, уларни қандай ҳис қилганларини айтишларига ёрдам беринг.
- Болаларни жазоламаслик. Бу кўпчилик болаларда учрайдиган "ўсиш касаллиги", ва бу улар билан муносабатларни бузишга арзимайди.