Болалар қўрқуви – бу боланинг дунёқараши ва тажрибаси билан боғлиқ табиий ҳолатдир. Бироқ, баъзида бу қўрқувлар боланинг ҳаётида жиддий тўсиққа айланиши мумкин. Болаларнинг қўрқувлари ҳақиқий ва уларга етарлича эътибор берилиши керак. Бу мақолада болалар қўрқувларини қандай аниқлаш ва уларни енгишга ёрдам берадиган коррекция усуллари ҳақида сўз боради.
Қизиқарли тадқиқотларга кўра, 2 ёшдан 6 ёшгача бўлган болаларнинг 90%и турли қўрқувларга дуч келади. Улар қуйидагиларни ўз ичига олади:
Ўйин болаларга ўз қўрқувларини хавфсиз тарзда ифода этиш имкониятини беради. Бу усул орқали бола қўрқувини енгиб, эмоцияларини ишлаб чиқиш имконига эга бўлади. Масалан, ролли ўйинлар орқали болага қўрқувли вазиятлар билан "муборак" бўлишга ёрдам бериш мумкин.
Босқичма-босқич мослаштириш усули:
Болани қўрқувга олиб келувчи вазиятга аста-секин олиб бориш орқали унинг қўрқуви секинлик билан енгилади. Масалан, бола қоронғиликдан қўрқса, аввалига у ёруғлик камайган хоналарда қисқа вақт туришга ўргатилиб, вақт ўтиши билан бу муддат узайтирилади.
Визуализация ва тасаввур техникаси:
Болалардан ўз қўрқувларини чизиб беришни ёки тасаввур қилишни сўраш мумкин. Бу усул боланинг ташвишли образларини камайтириш ва уларни енгишга ёрдам беради.
Когнитив-ҳулқ-атвор терапияси (КҲТ):
КҲТ болалар қўрқувлари билан ишлашда энг самарали усуллардан биридир. Бу усул болаларга ўзларининг иррационал фикрларини аниқлаш ва уларни конструктив фикрлар билан алмаштиришга ёрдам беради.
Эртак терапияси:
Бу усул эртаклар ёрдамида болага ўз қўрқувларини тушуниш ва сюжет ичида ечим топиш имкониятини беради. Масалан, бола қўрқадиган қаҳрамонлар ҳақидаги эртаклар тингланади ва болага уларни енгиш йўллари кўрсатилади.
Тадқиқотларга кўра, ота-оналари уларнинг қўрқувларига эътибор қаратган болалар тезроқ ва самаралироқ қўрқувларни енгиб ўтишади.
Болалар қўрқувлари — бу табиий ҳолат бўлиб, улар билан ишлаш керак ва мумкин. Асосийси, уларни эътиборсиз қолдирмаслик ва инкор этмаслик керак. Турли коррекция усуллари ёрдамида болаларга ўз қўрқувларини енгиш, ишончини ошириш ва ҳаёт муаммолари билан яхши курашишга ёрдам бериш мумкин.
Болалар қўрқувлари нима учун пайдо бўлади?
Қўрқув – бу мумкин бўлган хавфга бўлган табиий реакция. Болалик даврида қўрқувлар айниқса кучли намоён бўлиши мумкин, чунки бола ҳали атроф-муҳитни адекват баҳолаш учун етарли тажрибага эга эмас. Ёш ўтиши билан қўрқувлар спектри ўзгариши мумкин: аввал бу қоронғилик, нотаниш одамлардан қўрқиш бўлса, кейинчалик ўқиш ёки ижтимоий ҳаёт билан боғлиқ қўрқувлар пайдо бўлади.Қизиқарли тадқиқотларга кўра, 2 ёшдан 6 ёшгача бўлган болаларнинг 90%и турли қўрқувларга дуч келади. Улар қуйидагиларни ўз ичига олади:
- Қоронғиликдан қўрқиш;
- Ёлғизликдан қўрқиш;
- Кучли овозлардан (масалан, чақмоқ ёки бўрон) қўрқиш;
- Ота-онани йўқотишдан қўрқиш.
Ҳақиқий ёки тасаввур қилинган?
Ота-оналар учун болаларнинг қўрқувлари баъзан тушунарсиз ёки аҳмоқона бўлиши мумкин, аммо бола учун улар жуда ҳам ҳақиқий. Катталарнинг вазифаси болаларнинг ҳиссиётларини тушуниш ва уларга қўрқувларни енгиш йўлларини топишда ёрдам беришдир.Болалар қўрқувларини тузатиш усуллари
Ўйин терапияси:Ўйин болаларга ўз қўрқувларини хавфсиз тарзда ифода этиш имкониятини беради. Бу усул орқали бола қўрқувини енгиб, эмоцияларини ишлаб чиқиш имконига эга бўлади. Масалан, ролли ўйинлар орқали болага қўрқувли вазиятлар билан "муборак" бўлишга ёрдам бериш мумкин.
Босқичма-босқич мослаштириш усули:
Болани қўрқувга олиб келувчи вазиятга аста-секин олиб бориш орқали унинг қўрқуви секинлик билан енгилади. Масалан, бола қоронғиликдан қўрқса, аввалига у ёруғлик камайган хоналарда қисқа вақт туришга ўргатилиб, вақт ўтиши билан бу муддат узайтирилади.
Визуализация ва тасаввур техникаси:
Болалардан ўз қўрқувларини чизиб беришни ёки тасаввур қилишни сўраш мумкин. Бу усул боланинг ташвишли образларини камайтириш ва уларни енгишга ёрдам беради.
Когнитив-ҳулқ-атвор терапияси (КҲТ):
КҲТ болалар қўрқувлари билан ишлашда энг самарали усуллардан биридир. Бу усул болаларга ўзларининг иррационал фикрларини аниқлаш ва уларни конструктив фикрлар билан алмаштиришга ёрдам беради.
Эртак терапияси:
Бу усул эртаклар ёрдамида болага ўз қўрқувларини тушуниш ва сюжет ичида ечим топиш имкониятини беради. Масалан, бола қўрқадиган қаҳрамонлар ҳақидаги эртаклар тингланади ва болага уларни енгиш йўллари кўрсатилади.
Ота-оналарнинг болалар қўрқувларини енгишдаги роли
Ота-оналар болалар қўрқувларини енгишда асосий роль ўйнайдилар. Энг аввало, болани тинглаш ва унинг ҳис-туйғуларини тан олиш жуда муҳим. Эмпатия ва қўллаб-қувватлаш болада ишончли муҳит яратиб, қўрқувлар билан самарали ишлашга ёрдам беради.Тадқиқотларга кўра, ота-оналари уларнинг қўрқувларига эътибор қаратган болалар тезроқ ва самаралироқ қўрқувларни енгиб ўтишади.
Болалар қўрқувлари — бу табиий ҳолат бўлиб, улар билан ишлаш керак ва мумкин. Асосийси, уларни эътиборсиз қолдирмаслик ва инкор этмаслик керак. Турли коррекция усуллари ёрдамида болаларга ўз қўрқувларини енгиш, ишончини ошириш ва ҳаёт муаммолари билан яхши курашишга ёрдам бериш мумкин.