Болаларга катталардан кўра кўпроқ маъқуллаш керак бўлади. Улар биз катталардан, донолардан қўллаб-қувватлаш сўрашади. Аммо биз катталар, кўпинча болаларимизни "ярим қулоқ" билан тинглаймиз.
Мисол: 8 ёшли ўғил мактабдан келиб, онасига ўқитувчи саволига қандай тўғри жавоб бергани ёки синфдоши билан жанжаллашгани ҳақида гапиради. Аммо онаси шу вақтда идиш ювмоқда, боласига орқаси билан туриб. Энг яхши ҳолатда, боланинг ҳикояси давомида у фақат бошини тасдиқлаб қимирлатади. Энг ёмон ҳолатда, у: "Ўғлим, ҳозир вақтим йўқ, ҳаммасини тушундим, сен молодец, бор, кийимларингни алмаштир ва тушлик қилишга ўтир", дейди.
Онанинг реакцияси бу ҳолатда автоматик бўлади.
Агар бундай ҳолатлар оилада мунтазам такрорланса, натижада она ва бола ўртасидаги муносабатлар совуқлашади, бола эса дунёда ўзини қадрсиз деб ҳис қилади, унинг ҳаёти аҳамиятсиз, унинг муаммолари муҳим эмас деган хулосага келади.
Вақт ўтиши билан муносабатлар янада совуқлашади ва катта бўлган бола учун бошқа одамлар билан муносабатларни ўрнатиш қийин бўлиб қолади. Бундай одам кўпинча ўзига ишонмаган, ёпиқ ва ҳар қандай фаолиятга қизиқиши кам бўлган инсонга айланади.
Болангизни тўғри тушуниш ва қўллаб-қувватлаш учун қуйидагиларни қилишингиз мумкин:
6 ёшдан 11 ёшгача бўлган болалар аллақачон баъзи ҳис-туйғуларни ва вазиятлар ортидаги сабаб-оқибат муносабатларини тушуна олишади.
Ёшдан қатъи назар, ҳар қандай бола ўзини тинглашларини ва тушунишларини, қучоқлашларини ва уларнинг қийинчиликларини бўлишишларини хоҳлайди. Шунинг учун болани эътиборсиз қолдириш катталар учун нотўғри стратегия ҳисобланади.
Болалар билан мулоқотда уларга ўз ҳис-туйғуларини номлашни ўргатиш муҳимдир, бу ҳис-туйғуларни четлаб ўтиш ёки уларни блокламасликка ёрдам беради.
Болани тарбиялашда мутахассис ёрдами ота-она учун бебаҳо қўллаб-қувватлов бўлиши мумкин.
Мисол: 8 ёшли ўғил мактабдан келиб, онасига ўқитувчи саволига қандай тўғри жавоб бергани ёки синфдоши билан жанжаллашгани ҳақида гапиради. Аммо онаси шу вақтда идиш ювмоқда, боласига орқаси билан туриб. Энг яхши ҳолатда, боланинг ҳикояси давомида у фақат бошини тасдиқлаб қимирлатади. Энг ёмон ҳолатда, у: "Ўғлим, ҳозир вақтим йўқ, ҳаммасини тушундим, сен молодец, бор, кийимларингни алмаштир ва тушлик қилишга ўтир", дейди.
Онанинг реакцияси бу ҳолатда автоматик бўлади.
Агар бундай ҳолатлар оилада мунтазам такрорланса, натижада она ва бола ўртасидаги муносабатлар совуқлашади, бола эса дунёда ўзини қадрсиз деб ҳис қилади, унинг ҳаёти аҳамиятсиз, унинг муаммолари муҳим эмас деган хулосага келади.
Вақт ўтиши билан муносабатлар янада совуқлашади ва катта бўлган бола учун бошқа одамлар билан муносабатларни ўрнатиш қийин бўлиб қолади. Бундай одам кўпинча ўзига ишонмаган, ёпиқ ва ҳар қандай фаолиятга қизиқиши кам бўлган инсонга айланади.
Болангизни тўғри тушуниш ва қўллаб-қувватлаш учун қуйидагиларни қилишингиз мумкин:
- Имкони бўлса, шу пайтдаги ишингизни тўхтатинг ва болангизга тўлиқ эътибор қаратиб, у билан мулоқот қилинг.
- Агар бола кичик бўлса, унинг олдида ўтиринг ёки болани ўрнингизга ёнида ўтқазинг. Суҳбатда тенг кўз алоқаси жуда муҳим. Катта инсоннинг кичик, ҳимоясиз боланинг устидан "қараб туриши" ҳеч қандай суҳбатда ёки можародаги муносабатларда ўринли эмас.
- Болани эшитинг. Бу ерда бевосита кўз алоқасида, сизнинг бошни тасдиқлаб силкишингиз етарли бўлади.
- Боланинг ҳис-туйғуларини баҳам кўринг ва буни сўзлар орқали қайд этинг: "Ҳа..., буни тушуняпман.... Ва кейин нима бўлди?"
- Боланинг ҳисларини номлаган ҳолда айтинг: "Сен Коля билан жанжаллашибсан ва ҳозирда хафа бўлибсан", бу ерда бола тушунадиган оддий ҳислардан фойдаланинг. Мураккаб ҳис-туйғуларни қўлламанг, масалан, "ҳузн", "тилсим", "ҳафсала пир бўлиш", чунки баъзи катталар ҳам бундай ҳисларни тушунмаслиги мумкин.
- Боланинг хоҳишини тушунишингизни кўрсатинг. Агар бола можаро ҳақида ҳикоя қилса, у билан вазиятни ҳамфикрликда ўйнаб, можарони қандай ҳал қилиш йўлларини биргаликда топинг. Боланинг ўз фикрларини билдиришига имконият яратинг.
6 ёшдан 11 ёшгача бўлган болалар аллақачон баъзи ҳис-туйғуларни ва вазиятлар ортидаги сабаб-оқибат муносабатларини тушуна олишади.
Ёшдан қатъи назар, ҳар қандай бола ўзини тинглашларини ва тушунишларини, қучоқлашларини ва уларнинг қийинчиликларини бўлишишларини хоҳлайди. Шунинг учун болани эътиборсиз қолдириш катталар учун нотўғри стратегия ҳисобланади.
Болалар билан мулоқотда уларга ўз ҳис-туйғуларини номлашни ўргатиш муҳимдир, бу ҳис-туйғуларни четлаб ўтиш ёки уларни блокламасликка ёрдам беради.
Болани тарбиялашда мутахассис ёрдами ота-она учун бебаҳо қўллаб-қувватлов бўлиши мумкин.