Буллинг (ёки тазйиқ) мактабда — бу жуда жиддий муаммо бўлиб, дунёнинг ҳар бир бурчагида болалар ва ўсмирлар бу муаммога дуч келишади. Буллинг турли шаклларда бўлиши мумкин: ҳақоратлар ва камситишлардан тортиб, жисмоний зўравонлик ва ижтимоий ажратишгача. Мактабдаги тазйиқ болаларга узоқ йиллар давомида из қолдирувчи чуқур руҳий жароҳатлар етказиши мумкин. Ушбу мақолада буллингни қандай аниқлаш ва агар сиз ёки фарзандингиз бу муаммога дуч келса, нима қилиш ҳақида гапирамиз.
Буллинг нима?
Буллинг — бу қайта-қайта амалга ошириладиган агрессив хатти-ҳаракатлар бўлиб, бир ёки бир нечта одамга зарар етказиш, уларни камситиш ёки қўрқитиш мақсадида қилинган ҳаракатлардир. Буллинг одатий можаролардан фарқ қилади, чунки у кучлар тенгсизлиги билан бирга келади: бир томон жисмоний, руҳий ёки ижтимоий жиҳатдан бошқа томондан кучлироқ бўлади.Буллингнинг асосий шакллари:
- Жисмоний: уриш, туртиш, мол-мулкни бузиш.
- Вербал (сўз билан): ҳақоратлар, таҳдидлар, мазах қилиш.
- Ижтимоий: гуруҳдан чиқариш, ғийбат, бойкот.
- Кибербуллинг: ижтимоий тармоқлар, хабарлар ёки электрон почта орқали тазйиқ ўтказиш.
Буллингни қандай аниқлаш мумкин?
Болада буллинг аломатлари
Болада буллинг мавжудлигини аниқлаш қийин бўлиши мумкин, чунки болалар кўпинча муаммоларини айтмайдилар. Аммо баъзи белгиларига эътибор бериш керак:- Хулқ-атвор ўзгаришлари. Бола ёпиқ, агрессив ёки аксинча, жуда тинч бўлиб қолиши мумкин.
- Мактабга боришни истамаслик. Кўпинча ёмон ҳолатда эканликдан шикоят қилиш, тўсатдан ўқишга қизиқиш йўқолиши.
- Уйқу ёки иштаҳада муаммолар. Уйқусизлик, туш кўриш, овқатдан бош тортиш ёки ортиқча овқатланиш.
- Жисмоний белгилари. Кўкаришлар, тирналишлар, йиртилган кийимлар.
- Нарсалар ёки пулларни йўқотиш: Бола уйга нарсаларсиз келади ва уларни йўқотганини айтади.
- Мулоқот доирасининг ўзгариши. Бола дўстлари билан мулоқот қилишни тўхтатади, кўп вақтни ёлғиз ўтказади.
Ўсмирларда буллинг аломатлари
Ўсмирлар билан вазият янада қийин бўлиши мумкин, чунки улар муаммоларини яширишга мойил бўлишади. Ўсмирларда буллинг аломатлари қуйидагича бўлиши мумкин:- Ёпиқлик. Ўсмир мулоқотдан қочиши, хоналарига ёпилиб олиши мумкин.
- Ўқувдаги ютуқларнинг кескин пасайиши, ўқишга қизиқиш йўқолиши.
- Телефон ёки ижтимоий тармоқларни ҳаддан ташқари кўп ишлатиш. Бунда ўсмир асабий ёки зўриққан ҳолатда бўлиши мумкин.
- Эмоционал ҳолатдаги бузилишлар. Кўпинча кайфият ўзгаришлари, агрессив ҳаракатлар, депрессия.
Агар сиз буллинг ҳақида билиб қолсангиз, нима қилиш керак?
Агар сиз фарзандингиз буллингга дуч келаётганини билсангиз, бу муаммони эътиборсиз қолдирмаслик муҳим. Бу ерда сизга ёрдам берадиган бир неча қадамлар мавжуд:Қадам 1: Тингланг ва қўллаб-қувватланг
Энг муҳим нарса — боланинг ҳис-туйғуларини очиқча айта оладиган хавфсиз муҳит яратиш. Унга сиз унинг ёнида эканлигингизни ва содир бўлаётган ишларда айбдор эмаслигини тушунтиринг. Дарҳол агрессорларни айблашга ёки танқид қилишга ўтмаслик керак.Қадам 2: Вазирлик билан гаплашинг
Масала қанчалик жиддий эканини аниқлаб олинг. Ўқитувчилар, мактаб психологи ёки синф раҳбари билан гаплашинг. Улар вазиятни билмасликлари мумкин, лекин уларнинг иштироклари вазиятни тушунишга ва ҳаракат режасини ишлаб чиқишга ёрдам беради.Қадам 3: Фарзандингизга буллингга қандай жавоб беришни ўргатинг
Буллингнинг асосий муаммоларидан бири — жабрдийданинг кучсизлик ҳисси. Болани агрессорларга қандай жавоб беришни ўргатинг, қўрқувни кўрсатмаслик ва ўз чегараларини ҳимоя қилишни ўргатинг.Қадам 4: Мактаб билан мулоқот қилинг
Мактаб болаларни тазйиқдан ҳимоя қилиш учун масъул ва мактаб маъмурияти муаммони ҳал қилишда иштирок этиши керак. Буллинг ҳақида расмий мурожаат қилинг, тазйиқ фактларини қайд қилинг.Қадам 5: Руҳий қўллаб-қувватлаш
Агар вазият узоқ вақт давом этса ёки бола кучли руҳий зарбага учраса, психологга мурожаат қилиш муҳим қадам бўлиши мумкин.Буллингни қандай олдини олиш мумкин?
Буллингнинг олдини олиш бу ота-оналар, ўқитувчилар ва ўқувчиларнинг иштирокини талаб қиладиган комплекс вазифадир. Қуйида ота-оналар учун бир неча тавсиялар:- Эмпатияга ўргатинг. Бошқаларнинг ҳис-туйғуларини тушуниш ҳақида суҳбатлашинг.
- Болангизнинг ижтимоий тармоқларини кузатинг, чунки кибербуллинг ҳам кенг тарқалган.