Депрессия: эндоген ёки экзоген?

Куз фаслида кўпчиликда тушкунлик ҳолати кўп кузатилади. Келинг, депрессия ҳақида бироз маълумот олайлик.

Экзоген ва эндоген депрессия: нималарни билиш керак?​

Депрессия — бу мураккаб ва кўп қиррали ҳолат бўлиб, унинг сабабларига кўра турли йўналишларда намоён бўлиши мумкин. Психологияда депрессиянинг икки асосий тури ажратилади: экзоген ва эндоген. Келинг, уларнинг фарқларини кўриб чиқайлик ва улар инсон ҳаётига қандай таъсир қилишини ўрганайлик.

Экзоген депрессия​

Экзоген депрессия, ёки реактив депрессия, ташқи омиллар ва стрессларга жавобан пайдо бўлади. Бундай ҳолатларга қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:

• Яқин инсонни йўқотиш
• Ажрашиш ёки ажралиш
• Ишдаги муаммолар
• Молиявий қийинчиликлар
• Ижтимоий можаролар

Экзоген депрессиянинг белгилари одатда аниқ воқеалар билан боғлиқ бўлади ва уларга қайғу, бефарқлик, ташвиш, иштаҳанинг ёмонлашиши ёки уйқудаги ўзгаришлар киради. Бундай депрессия кўпинча вақтинчалик бўлади ва вақт ўтиши билан, айниқса яқинлар ва мутахассислардан ёрдам олингандан кейин яхшиланади.

Эндоген депрессия​

Эндоген депрессия эса, аксинча, кўпинча аниқ ташқи сабабларга эга эмас. У биологик ва генетик омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин, масалан:

• Миядаги нейромедиаторларнинг нотўғри миқдори (масалан, серотонин ва дофамин)
• Ирсий мойиллик
• Хроник касалликлар
• Гормонал ўзгаришлар

Эндоген депрессиянинг белгилари кўпроқ чуқур ва узоқ давом этади. Бундай ҳолатдаги одамлар умидсизлик ва ҳаётга қизиқишнинг йўқолиши каби ҳолатларни бошдан кечириши мумкин, ҳатто ташқи шароитлар бундай ҳис-туйғулар учун асос бермаса ҳам.

Депрессияга қарши қандай курашиш мумкин?​

Депрессия туридан қатъи назар, ёрдам ҳар доим мавжуд. Қуйидаги тавсияларга амал қилишни тавсия этамиз:

1. Мутахассисга мурожаат қилинг: Психотерапевтлар ва психиатрлар депрессия турини аниқлаб, тегишли даволашни белгилаши мумкин.
2. Ижтимоий алоқаларни қўллаб-қувватланг: Дўстлар ва яқинлар билан мулоқот қилиш эмоционал ҳолатингизга ижобий таъсир кўрсатади.
3. Ўзингизга ғамхўрлик қилинг: Мунтазам жисмоний машқлар, соғлом овқатланиш ва етарли уйқу умумий ҳолатни яхшилаши мумкин.
4. Ҳис-туйғуларингизни ўрганинг: Дневник ёзиб, ўз ҳис-туйғуларингизни таҳлил қилинг ва депрессияни қўзғатадиган омилларни аниқланг.

Экзоген ва эндоген депрессиянинг фарқларини тушуниш соғайиш йўлидаги биринчи қадам бўлиши мумкин. Агар сиз ёки яқинларингиз депрессиядан азият чекаётган бўлса, ёрдам олишдан қўрқманг — ёрдам доимо ёнингизда.

 

[Nigora]

Куз фаслида ва бошқа вақтларда тушкунлик ҳолатлари ҳақида сўз юритганда, сиз юқорида келтирган экзоген ва эндоген депрессия турлари инсонларнинг турли ҳолатларини тушунишга ёрдам беради. Буларга қўшимча равишда, депрессияга қарши курашда когнитивно-поведенческая терапия (КПТ) методларидан ҳам фойдаланиш мумкин.

Когнитивно-поведенческая терапия бу депрессия ҳолатларига тўғри баҳо бериш ва уларни даволаш учун самарали метод ҳисобланади. КПТнинг асосий мақсади инсоннинг фикрлаш усулларини ўзгартириш орқали унинг ҳиссиёти ва хатти-ҳаракатларини яхшилашдир. Масалан:

1. Мантиқни текшириш: КПТ мутахассиси билан сиздаги негатив фикрларни ва уларнинг қанчалик мантиқли эканлигини таҳлил қилиш мумкин. Бу сизга катта ёрдам беради, чунки кўпинча депрессияга олиб келадиган фикрлар объектив асоссиз бўлиши мумкин.

2. Активликка ҳаракатлар: Депрессиядаги одамлар учун жисмоний фаоллик ва кунлик вазифаларга қайтиш муҳим. Ҳар куни кичик мақсадлар қўйиш ва уларга эришиш инсоннинг кайфиятига ижобий таъсир кўрсатади.

3. Муносабатларни яхшилаш: Психотерапияда ёрдам бериш мақсадида, инсонларнинг атрофидаги инсонлар билан бўлган муносабатларини яхшилашга қаратилган машқлар бажарилади.

4. Муқобил стратегиялар: Маълум бир вазиятларда қандай муомала қилишни машқ қилиш киши учун ёрдам бўлиши мумкин, шу муносабат билан ҳозирги хатти-ҳаракатларни ўзгартириш ва мантиқлироқ стратегияларни қўллаш депрессия аломатларини камайтиради.

Бу тавсиялар ва усуллар ҳар бир инсонга индивидуал ёрдам бўлиши мумкин. Психотерапияни профессионал мутахассис билан бирга олиб бориш ҳар доим яхши натижаларга олиб келиши мумкин. Агар сиз ёки яқинларингиз депрессияни бошдан кечираётган бўлсангиз, иложи борича тезроқ мутахассисга мурожаат қилишни тавсия этаман.