Узоқ давом этувчи тушкун кайфият, фикрлар карахтлиги ва ҳаракатга бўлган мотивациянинг сўниши билан намоён бўлувчи касалликка депрессия деб айтилади. Бу симптомлар депрессиянинг ўзагини ташкил қилади. Европалик мутахассислар маълумотларига кўра, депрессия деярли 80 % ҳолатларда соматик бузилишлар билан намоён бўлади ва бу беморлар дастлаб УАВ га мурожаат қилишади. Фақат 20 % ҳолатларда бемор психиатрга мурожаат қилади. УАВ эса 10 % ҳолатлардагина “Депрессия” ташхисини тўғри аниқлай олади. Бунинг асосий сабаблари – УАВ депрессия ҳақида кам маълумотга эга эканлиги ва ниқобланган депрессия клиникасидан бехабар эканлигижир. Турли касалликларга ўхшаб намоён бўлувчи депрессияга ниқобланган депрессия деб айтилади. Психосоматик синдромларни (психоген цефалгия, психоген кардиалгия ва ҳ.к) ниқобланган депрессияга мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Демак, депрессия сурункали кечувчи патологик ҳолат бўлиб, аксарият ҳолларда соматик бузилишлар билан намоён бўлади.
Этиологияси. Депрессия, асосан, ўткир ва сурункали руҳий жароҳатлардан сўнг ривожланади. Бундай депрессияга, яъни психоген омиллар сабабли ривожланган депрессияга экзоген депрессия деб айтилади. Депрессия баъзан ҳеч қандай сабабсиз ривожланади ва бундай ҳолатларда эндоген депрессия ҳақида сўз боради. Эндоген депрессия келиб чиқишида наслий мойилликка катта урғу берилади. Меланхоликлар ҳам депрессияга мойил бўлишади. Депрессия оғир ва узоқ давом этувчи соматик касалликлар билан оғрийдиган беморларда ҳам ривожланади. Бундай пайтларда депрессия соматик касалликлар кечишини оғирлаштиради. Депрессия баъзан узоқ вақтли ремиссиялардан кейин такрорланиб туради. Даволанишдан қатъий назар йиллаб давом этадиган депрессиялар ҳам бўлади, бундай пайтларда унинг оғир тури ҳақида сўз боради. Соматик симптомлар устунлик қилувчи депрессиялар ҳам мавжуд. Бундай пайтларда ташхисни тўғри аниқлаш анча вақтни талаб қилади, баъзан аниқланмай қолади.
Депрессиянинг келиб чиқишида тиббий-психологик омиллардан ташқари ижтимоий ва биологик омилларга ҳам катта урғу берилади. Биологик омиллардан авваламбор мияда медиаторлар (серотонин, норадреналин, ацетилхолин ва ҳ.к.) алмашинуви бузилишига катта эътибор қаратилади.
Ҳалқаро таснифга мувофиқ депрессиянинг енгил (субдепрессия), ўртача ва оғир турлари фарқланади.
Ташхиси. Депрессия аксарият ҳолларда беморлар ва унинг яқинлари томонидан, баъзида врачлар томонидан ҳам ёмон ҳулқ-атворнинг бир кўриниши сифатида қабул қилинади ва шу сабабларга кўра вақтида аниқланмай қолади. Психосоматик бузилишлар билан намоён бўладиган депрессия ҳам ўз вақтида аниқланмай “ички касалликлар” ташхислари қўйилади. Депрессия – фақат кайфиятнинг тушиши эмас, балки бир нечта симптомлардан иборат жиддий касаллик. Маълумотларга кўра, депрессия билан касалланган 10 нафар бемордан биттаси докторга мурожаат қилади холос. Бизнинг бир неча йиллик кузатувларимиз ҳам буни тасдиқлайди. Айниқса, соматик бузилишлар билан намоён бўладиган депрессиялар врачлар эътиборидан четда қолади. Улар соматик ташхислар билан даволаниб юришади.
Баъзан беморлар “Депрессия” ташхиси аниқлангандан сўнг ҳам тиббий психолог ёки психотерапевтга мурожаат қилмасдан юришади. Бунинг сабаблари қариндош-туққанлар, ҳамкасблар ва қўни-қўшнилардан уялиш, психиатр ёки психоневролог назоратида қолиб кетишдан, ишдан ҳайдалишдан ёки ишга қабул қилинмасликдан қўрқиш, тузалиб кетишига ишонмаслик, психотроп дориларни қабул қилишни ҳоҳламаслик. Одатда бундай беморларни унинг яқинлари, таниш-билишлари доктор ёки психологга мурожаат қилишга ундашади. Тажрибали врач ёки психолог қабулида дастлабки суҳбатдан ўтган беморнинг дунёқараши аксарият ҳолларда кескин ўзгаради ва кейинчалик унинг ўзи психолог қабулига қатнай бошлайди. Дастлабки суҳбатнинг қандай натижа билан тугаши психолог ёки психотерапевт маҳоратига кўп жихатдан боғлиқ.
Депрессиянинг клиник белгилари. Депрессия клиникаси турли-туман бўлиб руҳий-ҳиссий, когнитив, соматик ва ҳулқ–атвор бузилишлари билан намоён бўлади. Уларни шартли равишда қуйидагича ажратиб чиқиш мумкин.
Руҳий-ҳиссий бузилишлар:
Депрессияга таъриф бера туриб, ушбу касаллик учун хос бўлган яна бир ҳавфли белги, яъни ўз жонига қасд қилишга интилишни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Шунинг учун ҳар бир УАВ депрессия билан даволаётган беморда суицидал фикрлар бор-йўқлигини аниқлаб олиши керак. Агар ушбу белгилар ҳақиқатан ҳам беморда кузатилаётган бўлса, психиатр кўриги зарур бўлади. Агар Сиз психиатр кўригини кечиктирсангиз, бемор Сиз даволаётган жойда ўз жонига қасд қилиши мумкин. Нима учун? Чунки бундай беморлар ўз жонига қасд қилиш учун бехавотир жой излаб юришади. Бундай тинч жой шифохонадир. Шунинг учун ҳам бемор ётган хонанинг эшиги доимо очиқ бўлиши, ёнида бошқа беморлар бўлиши ёки яқинлари ўтириши керак.
Депрессия билан касалланган беморнинг ҳулқ–атвори. Айтиб ўтиш жоизки, депрессия кучли, мақсадга интилувчан, бироқ ҳиссиётга берилувчан одамларда кўп кузатилади. Уларнинг депрессияга тушишдан олдинги ҳаёти ўрганилганда қуйидаги хусусиятлар аниқланган.
Психотерапия. Ҳар қандай депрессияда психофармакотерапия психотерапия билан бошланиши ва психотерапия билан тугалланиши керак. Фармакотерапиядан олдин ўтказилган психотерапия даволаниш жараёнини енгиллаштирса, ундан кейин ўтказилган психотерапия эса депрессия қайталанишининг олдини олади. Бугунги кунда депрессияни даволаш жараёнида қўлланиладиган психотерапевтик усуллар жуда кўп бўлиб, уларнинг баъзилари ҳақида тўхталиб ўтамиз.
Психоанализ (психодинамик терапия). Психодинамик назарияга мувофиқ, депрессия негизида ички онгсиз зиддиятлар йиғиндиси ётади: шахс бир томондан бировларга қарам бўлишни ҳохламайди, иккинчи томондан бошқалар уни эътироф этиши, қўллаб-қувватлашини хохлайди. Албатта, бир-бирига зид ушбу ҳолатлар доимий қониқмаслик ҳиссини юзага келтиради, яъни бошқаларга нисбатан қаҳр-ғазаб ва ҳафагарчилик шахснинг ички дунёсини қамраб олади. Шу аснода шахснинг ўзи бошқаларнинг наздида меҳрибон, одамови ва ажойиб инсон сифатида тан олинишни хохлайди. Психоаналитиклар фикрича, манашу истакларнинг рўёбга чиқмаслиги депрессия шаклланишига туртки бўлади. Эътироф этилмаган ҳар бир хохиш ва истак йиллар мобайнида онг остида қўним топади ва улар йиғилган сайин ички зиддиятлар кучая боради. Бундай пайтларда депрессиянинг ўткир тарзда юзага келиши учун кучли стресснинг ўзи етарли. Сурункали тарзда шаклланадиган депрессия эса доимий руҳий-ҳиссий зўриқишлар таъсири остида ривожланади.
Психодинамик терапиянинг асосий мақсади депрессияга учраган беморда ички зиддиятларни тўла очиб ташлашга қаратилган. Бу терапия албатта индивидуал тарзда олиб борилади ва ҳар бир беморда ички зиддиятлар сабабини очишга қаратилган бўлади. Психодинамик терапия беморда катарсис, яъни руҳий покланишга эришилгунга қадар олиб борилади. Ижобий натижага бир неча кун ичида эришиш мумкин, баъзан эса бу жараён бир неча ойга чўзилади.
Когнитив психотерапия беморда оптимистик тарзда фикрлаш саънатини шакллантиришга қаратилган. Бу терапиянинг асосида ҳам беморнинг фикрлаш дунёсини ижобий томонга ўзгартириш ётади. Когнитив психотерапиянинг методлари кўп бўлиб, улар махсус адабиётларда батафсил ёритилган. Бемор билан олиб бориладиган психологик суҳбатлар депрессия тури ва оғир-енгиллигига қараб 10–20 сеансгача бўлиши мумкин.
Даволаш жараёнида беморнинг яқинлари билан мулоқот олиб бориш керак. Чунки бу суҳбатлар бемор ҳақида тўла маълумотга эга бўлишга ёрдам беради. Шунингдек, врач ёки психолог беморнинг яқинларига унинг олдида ўзларини қандай тутиш лозимлигини тушунтиради. Бу жуда муҳим. Чунки баъзан беморнинг яқинлари беморга қўшилиб уйда мотамсаро муҳит яратадики, бу фақат унинг аҳволини оғирлаштиради ва суицидал уринишларни кучайтиради холос. Беморга ҳадеб ёнбосавериш ҳам, унинг ҳулқ-атворини танқид қилавериш ҳам мумкин эмас. Беморга ундаги ёмон фикрлар депрессия белгиси, бу белгилар вақт келиб албатта ўтиб кетади, каби сўзлар билан унга таскин берилади. Суицидал фикрлар ва уринишлар аниқланган беморни ёлғиз қолдирмаслик керак. Оила аъзолари томондан назорат шундай бўлиши керакки, беморнинг ўзи буни билмасин. Чунки ҳадеб беморни қўриқлайвериш унинг жонига тегади. Беморнинг ишончини қозонган оила аъзолари билан кўчага чиқиб айланиб келиш ва сайр пайтида асосан беморни сўзлатиш, унинг ҳис-туйғуларига ҳамдард бўлиш ўта муҳим. Бемор доимо врач ёки психолог билан ҳар қандай вазиятда ҳам боғлана оладиган бўлиши лозим, чунки зудлик билан уларнинг ёрдами керак бўлиб қолиши мумкин.
Фармакотерапия. Фармакологик воситалар депрессиянинг барча турида тавсия этилиши мумкин. Бу мақсадда антидепрессантлар кенг қўлланилади. Антидепрессантлардан флуоксетин (прозак, профлузак), сертралин (золофт), циталопрам (ципрамил), пароксетин (паксил), флувоксамин (феварин), тианептин (коаксил), миансерин (леривон), моклобемид (аурорикс), милнаципран (иксел), миртазапин (ремерон) каби дорилар кўп қўлланилади.
Антидепрессантлар билан даволашнинг қонун-қоидалари
Этиологияси. Депрессия, асосан, ўткир ва сурункали руҳий жароҳатлардан сўнг ривожланади. Бундай депрессияга, яъни психоген омиллар сабабли ривожланган депрессияга экзоген депрессия деб айтилади. Депрессия баъзан ҳеч қандай сабабсиз ривожланади ва бундай ҳолатларда эндоген депрессия ҳақида сўз боради. Эндоген депрессия келиб чиқишида наслий мойилликка катта урғу берилади. Меланхоликлар ҳам депрессияга мойил бўлишади. Депрессия оғир ва узоқ давом этувчи соматик касалликлар билан оғрийдиган беморларда ҳам ривожланади. Бундай пайтларда депрессия соматик касалликлар кечишини оғирлаштиради. Депрессия баъзан узоқ вақтли ремиссиялардан кейин такрорланиб туради. Даволанишдан қатъий назар йиллаб давом этадиган депрессиялар ҳам бўлади, бундай пайтларда унинг оғир тури ҳақида сўз боради. Соматик симптомлар устунлик қилувчи депрессиялар ҳам мавжуд. Бундай пайтларда ташхисни тўғри аниқлаш анча вақтни талаб қилади, баъзан аниқланмай қолади.
Депрессиянинг келиб чиқишида тиббий-психологик омиллардан ташқари ижтимоий ва биологик омилларга ҳам катта урғу берилади. Биологик омиллардан авваламбор мияда медиаторлар (серотонин, норадреналин, ацетилхолин ва ҳ.к.) алмашинуви бузилишига катта эътибор қаратилади.
Ҳалқаро таснифга мувофиқ депрессиянинг енгил (субдепрессия), ўртача ва оғир турлари фарқланади.
Ташхиси. Депрессия аксарият ҳолларда беморлар ва унинг яқинлари томонидан, баъзида врачлар томонидан ҳам ёмон ҳулқ-атворнинг бир кўриниши сифатида қабул қилинади ва шу сабабларга кўра вақтида аниқланмай қолади. Психосоматик бузилишлар билан намоён бўладиган депрессия ҳам ўз вақтида аниқланмай “ички касалликлар” ташхислари қўйилади. Депрессия – фақат кайфиятнинг тушиши эмас, балки бир нечта симптомлардан иборат жиддий касаллик. Маълумотларга кўра, депрессия билан касалланган 10 нафар бемордан биттаси докторга мурожаат қилади холос. Бизнинг бир неча йиллик кузатувларимиз ҳам буни тасдиқлайди. Айниқса, соматик бузилишлар билан намоён бўладиган депрессиялар врачлар эътиборидан четда қолади. Улар соматик ташхислар билан даволаниб юришади.
Баъзан беморлар “Депрессия” ташхиси аниқлангандан сўнг ҳам тиббий психолог ёки психотерапевтга мурожаат қилмасдан юришади. Бунинг сабаблари қариндош-туққанлар, ҳамкасблар ва қўни-қўшнилардан уялиш, психиатр ёки психоневролог назоратида қолиб кетишдан, ишдан ҳайдалишдан ёки ишга қабул қилинмасликдан қўрқиш, тузалиб кетишига ишонмаслик, психотроп дориларни қабул қилишни ҳоҳламаслик. Одатда бундай беморларни унинг яқинлари, таниш-билишлари доктор ёки психологга мурожаат қилишга ундашади. Тажрибали врач ёки психолог қабулида дастлабки суҳбатдан ўтган беморнинг дунёқараши аксарият ҳолларда кескин ўзгаради ва кейинчалик унинг ўзи психолог қабулига қатнай бошлайди. Дастлабки суҳбатнинг қандай натижа билан тугаши психолог ёки психотерапевт маҳоратига кўп жихатдан боғлиқ.
Депрессиянинг клиник белгилари. Депрессия клиникаси турли-туман бўлиб руҳий-ҳиссий, когнитив, соматик ва ҳулқ–атвор бузилишлари билан намоён бўлади. Уларни шартли равишда қуйидагича ажратиб чиқиш мумкин.
Руҳий-ҳиссий бузилишлар:
- тушкун кайфият, умидсизлик, ғам-ғусса, азобланиб юриш;
- уйқу бузилиши (уйқучанлик ёки ухлай олмаслик);
- доимо хавотирда бўлиш, дардли кечинмалар, ёмон воқеаларни кутиб яшаш, жахлдорлик;
- айбдорлик ҳисси, ўзини ҳадеб айблайвериш;
- ўзидан қониқмаслик ва ўзини камситиш;
- яхши ва ёқимли дамларни эслаганда қониқиш ҳосил қилмаслик, атрофдаги воқеаларга, яқинларига қизиқишнинг йўқолиши ёки камайиши.
- фикрини бир жойга жамлай олмаслик (фикрлар карахтлиги), паришонхотирлик, хотира пасайиши;
- бир қарорга келишнинг қийинлиги;
- ўзини, дунёда бўлаётган воқеаларни, келажакни фақат ёмон хаёллар билан ўйлаш;
- бош оғриғи, бош айланиши, тананинг турли жойида оғриқлар;
- кардиалгия, нафас олиш фаолиятининг бузилиши;
- иштаҳа бузилиши (кучайиши ёки камайиши);
- қабзият, баъзи холларда ич кетиш;
- либидонинг пасайиши, хайз кўришнинг бузилиши, аменорея;
- жисмоний ва руҳий чарчаш;
- терида қичималар ва ҳ.к.
- ўз жонига қасд қилишга интилиш;
- қайсарлик, ўжарлик;
- ҳеч қандай фаолиятга қизиқмаслик;
- ёлғизликка интилиш, бировлар билан мулоқотдан қочиш, ён-атрофдаги воқеаларга қизиқишнинг йўқолиши;
- ўйин-кулгили ва кўнгил очар жойларга бормаслик;
- ичкилик ёки турли фармакологик дориларга ружу қўйиш.
Депрессияга таъриф бера туриб, ушбу касаллик учун хос бўлган яна бир ҳавфли белги, яъни ўз жонига қасд қилишга интилишни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Шунинг учун ҳар бир УАВ депрессия билан даволаётган беморда суицидал фикрлар бор-йўқлигини аниқлаб олиши керак. Агар ушбу белгилар ҳақиқатан ҳам беморда кузатилаётган бўлса, психиатр кўриги зарур бўлади. Агар Сиз психиатр кўригини кечиктирсангиз, бемор Сиз даволаётган жойда ўз жонига қасд қилиши мумкин. Нима учун? Чунки бундай беморлар ўз жонига қасд қилиш учун бехавотир жой излаб юришади. Бундай тинч жой шифохонадир. Шунинг учун ҳам бемор ётган хонанинг эшиги доимо очиқ бўлиши, ёнида бошқа беморлар бўлиши ёки яқинлари ўтириши керак.
Депрессия билан касалланган беморнинг ҳулқ–атвори. Айтиб ўтиш жоизки, депрессия кучли, мақсадга интилувчан, бироқ ҳиссиётга берилувчан одамларда кўп кузатилади. Уларнинг депрессияга тушишдан олдинги ҳаёти ўрганилганда қуйидаги хусусиятлар аниқланган.
- Депрессияга учраган шахсларнинг ўзига хос дунёқараши бўлади, улар атрофдаги воқеаларни ўз дунёқарашидан келиб чиққан ҳолда таҳлил қиладиган ва ҳиссиётга берилувчан шахслардир. Улар кўпинча ҳаётдан қониқмай яшашади, эришган ютуқлари уларни қониқтирмайди ва, кўпинча, ўз фаолиятига танқидий муносабатда бўлишади, улар ҳар доим ҳаётнинг олдида бўлишга ҳаракат қилишади. Шу билан бирга улар бошқаларнинг хатоларини топишни ва маслаҳат бериб юришни хуш кўришади. Одатда, улар кучли одамлардир. Агар унинг хатосини кўрсатса, бундан қаттиқ азият чекади ва шу одамни ёқтирмай қолади.
- Оилада ҳам, уйда ҳам аниқ бир режа асосида ҳаёт кечиришга интилишади, ўта талабчан бўлишади, бола-чақасидан ҳам шундай яшашни талаб қилишади. Бу кўпинча оилавий мажораларга сабаб бўлади.
- Улар оила ва ишдаги муваффақиятсизликлар ва мусибатли воқеаларни оғриқли қабул қилишади, ичкиликка ҳам тез ружу қўйишлари мумкин.
- Ёлғизликни ёқтиришади, бирор бир ишни бошлашса ёки раҳбарлардан топшириқ олишса, уни мукаммал бажаришга интилишади. Бундай одамлар арзимаган баҳодан жуда хурсанд ва арзимаган койишдан қаттиқ ҳафа бўлиши мумкин. Шунинг учун уларнинг жаҳлини чиқариш ҳам, кайфиятини кўтариш ҳам осон.
Психотерапия. Ҳар қандай депрессияда психофармакотерапия психотерапия билан бошланиши ва психотерапия билан тугалланиши керак. Фармакотерапиядан олдин ўтказилган психотерапия даволаниш жараёнини енгиллаштирса, ундан кейин ўтказилган психотерапия эса депрессия қайталанишининг олдини олади. Бугунги кунда депрессияни даволаш жараёнида қўлланиладиган психотерапевтик усуллар жуда кўп бўлиб, уларнинг баъзилари ҳақида тўхталиб ўтамиз.
Психоанализ (психодинамик терапия). Психодинамик назарияга мувофиқ, депрессия негизида ички онгсиз зиддиятлар йиғиндиси ётади: шахс бир томондан бировларга қарам бўлишни ҳохламайди, иккинчи томондан бошқалар уни эътироф этиши, қўллаб-қувватлашини хохлайди. Албатта, бир-бирига зид ушбу ҳолатлар доимий қониқмаслик ҳиссини юзага келтиради, яъни бошқаларга нисбатан қаҳр-ғазаб ва ҳафагарчилик шахснинг ички дунёсини қамраб олади. Шу аснода шахснинг ўзи бошқаларнинг наздида меҳрибон, одамови ва ажойиб инсон сифатида тан олинишни хохлайди. Психоаналитиклар фикрича, манашу истакларнинг рўёбга чиқмаслиги депрессия шаклланишига туртки бўлади. Эътироф этилмаган ҳар бир хохиш ва истак йиллар мобайнида онг остида қўним топади ва улар йиғилган сайин ички зиддиятлар кучая боради. Бундай пайтларда депрессиянинг ўткир тарзда юзага келиши учун кучли стресснинг ўзи етарли. Сурункали тарзда шаклланадиган депрессия эса доимий руҳий-ҳиссий зўриқишлар таъсири остида ривожланади.
Психодинамик терапиянинг асосий мақсади депрессияга учраган беморда ички зиддиятларни тўла очиб ташлашга қаратилган. Бу терапия албатта индивидуал тарзда олиб борилади ва ҳар бир беморда ички зиддиятлар сабабини очишга қаратилган бўлади. Психодинамик терапия беморда катарсис, яъни руҳий покланишга эришилгунга қадар олиб борилади. Ижобий натижага бир неча кун ичида эришиш мумкин, баъзан эса бу жараён бир неча ойга чўзилади.
Когнитив психотерапия беморда оптимистик тарзда фикрлаш саънатини шакллантиришга қаратилган. Бу терапиянинг асосида ҳам беморнинг фикрлаш дунёсини ижобий томонга ўзгартириш ётади. Когнитив психотерапиянинг методлари кўп бўлиб, улар махсус адабиётларда батафсил ёритилган. Бемор билан олиб бориладиган психологик суҳбатлар депрессия тури ва оғир-енгиллигига қараб 10–20 сеансгача бўлиши мумкин.
Даволаш жараёнида беморнинг яқинлари билан мулоқот олиб бориш керак. Чунки бу суҳбатлар бемор ҳақида тўла маълумотга эга бўлишга ёрдам беради. Шунингдек, врач ёки психолог беморнинг яқинларига унинг олдида ўзларини қандай тутиш лозимлигини тушунтиради. Бу жуда муҳим. Чунки баъзан беморнинг яқинлари беморга қўшилиб уйда мотамсаро муҳит яратадики, бу фақат унинг аҳволини оғирлаштиради ва суицидал уринишларни кучайтиради холос. Беморга ҳадеб ёнбосавериш ҳам, унинг ҳулқ-атворини танқид қилавериш ҳам мумкин эмас. Беморга ундаги ёмон фикрлар депрессия белгиси, бу белгилар вақт келиб албатта ўтиб кетади, каби сўзлар билан унга таскин берилади. Суицидал фикрлар ва уринишлар аниқланган беморни ёлғиз қолдирмаслик керак. Оила аъзолари томондан назорат шундай бўлиши керакки, беморнинг ўзи буни билмасин. Чунки ҳадеб беморни қўриқлайвериш унинг жонига тегади. Беморнинг ишончини қозонган оила аъзолари билан кўчага чиқиб айланиб келиш ва сайр пайтида асосан беморни сўзлатиш, унинг ҳис-туйғуларига ҳамдард бўлиш ўта муҳим. Бемор доимо врач ёки психолог билан ҳар қандай вазиятда ҳам боғлана оладиган бўлиши лозим, чунки зудлик билан уларнинг ёрдами керак бўлиб қолиши мумкин.
Фармакотерапия. Фармакологик воситалар депрессиянинг барча турида тавсия этилиши мумкин. Бу мақсадда антидепрессантлар кенг қўлланилади. Антидепрессантлардан флуоксетин (прозак, профлузак), сертралин (золофт), циталопрам (ципрамил), пароксетин (паксил), флувоксамин (феварин), тианептин (коаксил), миансерин (леривон), моклобемид (аурорикс), милнаципран (иксел), миртазапин (ремерон) каби дорилар кўп қўлланилади.
Антидепрессантлар билан даволашнинг қонун-қоидалари
- Депрессия тури, даражаси, клиник манзараси ва беморнинг соматик аҳволидан келиб чиққан ҳолда аниқ бир антидепрессант танлаб олинади. Унинг кундалик дозаси белгиланади ва даволаш схемаси тузилади.
- Антидепрессантлар аввал кам дозада берилади ва ҳар 3-5 кунда унинг дозаси ошириб борилади. Депрессия аломатлари сезиларли даражада камайгач, дорининг дозаси оширишдан тўхтатилади. Антидепрессантлар ўрта даражали депрессияларда 4-6 мобайнида, баъзан ундан ҳам кўп муддат ичилади. Бу қоида депрессиянинг яна қайталамаслиги учун қабул қилинган.
- Антидепрессантлар билан даволаб бошлагандан 1-2 ҳафта ўтгандан кейингина беморнинг аҳволи яхшиланиб боришини тушунтириш ўта муҳим. Акс ҳолда “бу дорилар менга ёрдам бермаяпти” деб бемор уларни ичишдан воз кечиши мумкин. Дориларни врачдан бемаслаҳат тўхтатиб қўйиш мумкин эмаслиги тушунтирилади.
- Антидепрессантларни бир неча ой ичиш зарурлиги ва депрессия белгилари бутунлай йўқолгандан кейин врачнинг ўзи даволашни тўхтатиш вақтини белгилаши айтилади.