Депрессия грипп каби оддий бўлиши мумкинми?

Депрессия ҳақида, кўпгина мутахассислар томонидан уқтириш ва тушунтириш ишлари ўтказилганига қарамай, ҳанузгача кўплаб нотўғри тушунчалар мавжуд. Аммо баъзи бир мифларни рад қилишга муваффақ бўлинди. Масалан, бугунги кунда кўпчиликка маълум бўлса керак, депрессия ҳар доим ҳам жароҳатлар ёки оғир ҳодисалар сабабли бошланмайди.

Шу сабабли мутахассислар экзоген (травматик ҳодисалар туфайли келиб чиққан) ва эндоген (ички сабаблар билан боғлиқ) депрессияни ажратиб кўрсатишади.

Ҳозирда ушбу оддий тасниф унчалик долзарб эмас, чунки депрессия этиологияси биопсихосоциал модел билан тушунтирилади. Аммо бу ҳолатда ҳам ташқаридан келган ва ички омиллар аҳамияти сақланиб қолмоқда. Ҳозирда кўпчилик учун ички омиллар ҳам ташқи омиллар каби муҳим бўлиб қолган.

Назария ва амалий жиҳатлар

Аммо бу назарий жиҳатларда шундай. Аслида эса, одамлар кўпинча депрессияни ўз вақтида англай олмайдилар. Чунки улар одатда депрессиянинг аниқ сабаби бўлиши керак деб ўйлайдилар: кучли стресс, жароҳат, ажрашиш ёки яқин инсоннинг вафоти каби ҳолатлар. Агар бундай ҳодисалар бўлмаса, инсон ўз ҳолатини инкор этади ёки аҳамият бермайди.

Кўпинча инсон шундай ҳолатга тушиб қолади:

• Депрессия имконини инкор этиш: Масалан, менинг биринчи депрессиям шундай бўлган, умуман депрессия бор деб ўйламаганман, фақат ҳолатларни тушунтиришга ҳаракат қилганман.
• Ҳаётда ҳаммаси яхши бўлса ҳам, депрессияни тан олмаслик: "Менда ҳеч қандай муаммо йўқ, демак, депрессия ҳам йўқ" деган фикр ҳукм суради.

Бу ерда парадокс шундаки, инсон ўзининг ички психик ҳолатини фақат ташқи омиллар билан боғлайди. Лекин бу икки дунё бир-бирига тенг эмас! Ҳар қандай воқеа ташқи дунёда содир бўлганда, у ички дунёда ўзига хос тарзда қайта ишланади ва бу жараён ўзига хос бўлиши мумкин.

Воқеаларнинг психологик аҳамиятини баҳолаш

Ҳар бир воқеанинг аҳамиятини аниқ башорат қилиш қийин. Бу физиологик ва генетик омилларга, нерв тизими турига, болаликдаги жароҳатларга ва муҳитнинг қўллаб-қувватлаш даражасига боғлиқ бўлиши мумкин.

Масалан:

• Бир одам учун ҳатто яқин кишини йўқотиш депрессияга сабаб бўлмаслиги мумкин. Бу унинг бефарқлигини англатмайди, балки унинг бу йўқотишни енгиб ўтганини англатади.
• Бошқа бир одам учун севимли мушукнинг вафоти жиддий, узоқ давом этувчи депрессияга олиб келиши мумкин.

Бу шунчаки шундай, ҳар бир инсоннинг психик аппарати турлича ишлайди ва ҳар бир вазият ўзининг қўшимча факторлари билан бўлади.

Депрессиянинг сабаблари: когнитив хатолар

"Менда ҳамма нарса яхши, нима учун депрессия?" деган фикр когнитив хатолардан бири бўлиши мумкин. Шу билан бирга, инсонда психик бузилишни тан олиш қўрқуви ва депрессияни "кучсиз" одамларга хос ҳолат сифатида қабул қилиш ҳолати ҳам мавжуд.

Шунинг учун депрессия ҳақида кўпроқ ёзиш жуда муҳим, деб ўйлайман. Мен депрессия ҳақида "элчи" каби ёзаман, яъни бу ҳолатни тушунтиришни истайман. Ахир, агар биз гриппни уялиш ва қўрқиш учун сабаб деб билганимизда, тузалиш даражаси жуда паст бўларди.

Депрессия ҳам шундай ҳолат бўлиши керак: уни "доимий ва қўрқинчли" деб билмасдан, шифо топиш мумкин бўлган касаллик сифатида қабул қилиш керак.