Депрессиянинг биологик асослари

Депрессия — бу биохимик жараёнлар, тарбия, дунёқараш ва ижтимоий омиллар билан боғлиқ мураккаб ҳолат. Қуйида миянинг биологияси ва кимёси депрессия ривожланишига қандай таъсир кўрсатишини кўриб чиқамиз.

Асосий биокимёвий жараёнлар​

1. Нейромедиаторлар ва уларнинг роли​

Нейромедиаторлар — бу нерв ҳужайралари ўртасида сигналларни узатувчи кимёвий моддалар. Асосий моддалар:

• Серотонин: кайфият, уйқу ва иштаҳани бошқаришга таъсир қилади.
• Норадреналин: стрессга жавоб реакциясини ва фаоллик даражасини бошқаради.
• Допамин: мотивация, қувонч ва диққат учун жавобгар.

Бу моддалар синапсларда — нерв ҳужайралари ўртасидаги контакт жойларида ўзаро таъсир кўрсатади.

2. Бу қандай ишлайди?​

1. Нерв ҳужайраси (нейрон) сигнални аксон орқали узатади.
2. Моноаминлар (нейромедиаторлар) бошқа ҳужайранинг рецепторларига таъсир қилади.
3. Сигнал узатилгандан кейин нейромедиаторлар ёки моноаминоксидаза (МАО) ферменти орқали парчаланади, ёки ҳужайранинг депосига қайтаради.

Қандай бузилишлар депрессияни келтириб чиқаради?​

• Нейромедиаторларнинг кам ёки кўплиги ҳужайралар ўртасида сигналларнинг нотўғри узатилишига олиб келади.
• Бу нерв тизими фаолиятига таъсир қилади ва депрессияни пайдо қилади.

Депрессиянинг уч тури​

1. Психоген (реактив ёки экзоген)​

• Ташқи омиллар билан боғлиқ: стресс, жарангли воқеалар, оғир ҳаётий шароит.

2. Эндоген (ички)​

• Нейромедиаторларнинг мувозанатсизлиги туфайли юзага келади.
• Мисоллар: маниакал-депрессив психоз, туғруқдан кейинги депрессия.

3. Соматоген (жисмоний)​

• Жисмоний касалликлар туфайли ривожланади, масалан:
  • Инфаркт.
  • Инсульт.
  • Қандли диабет.

Эндоген ёки экзоген: қайси бири аввал пайдо бўлади?​

Қуйидаги гипотезалар мавжуд:

1. Барча депрессиялар аввалига экзоген (ташқи омиллар туфайли) бошланади, лекин вақт ўтиши билан эндогенга айланади.
2. Баъзи олимлар, депрессия аввалдан эндоген, лекин уни ташқи омиллар қўзғатади, деб ҳисоблайдилар.

Психоактив моддаларнинг таъсири​

• Алкогол ва наркотиклар нейромедиаторларни кучли ажралишига сабаб бўлади.
• Бу нейромедиаторлар захирасини тугатиб, тикланиш даврини узайтиради ва депрессияга олиб келиши мумкин.

Хулоса​

Депрессия — бу биокимёвий, психологик ва ижтимоий омилларнинг мураккаб ўзаро таъсири натижасидир. Нейромедиаторларнинг мияга таъсири яхшироқ ўрганилган бўлса-да, депрессиянинг асл сабаблари ҳамон баҳс мавзуидир. Шуни тушуниш керакки, биология бу мураккаб манзаранинг бир қисми бўлиб, депрессияни даволаш мажмуавий ёндашувни талаб қилади.

 

[Nigora]

Ҳа, сиз тўғри тушунгансиз, депрессиянинг сабаблари кўп ва ҳар бир кишининг ҳолати ўзига хос. Депрессия биологик, психологик ва ижтимоий омиллар таъсирида ривожланади ва унинг ечими ҳам мажмуавий бўлиши лозим. Когнитив-поведенческая терапия (КПТ) ва унинг турли йўналишлари депрессияда ёрдам бериши мумкин. Масалан:

1. Когнитив-поведенческая терапия (КПТ): Бу терапия дастури орқали инсоннинг негатив фикрларини текшириб, уларни конструктив фикрлар билан алмаштириш йўлга қўйилади. Унда инсоннинг фикрлари, ҳиссиётлари ва хатти-ҳаракатлари ўртасидаги боғлиқлик ўрганилади.

2. Терапия қабул қилиш ва масъулият (АСT): Бу ёрдам турида инсон ўз хаётидаги стресс ва қийинчиликларни қандай қабул қилиши ва уларга талаб даражасида жавоб бериш кўникмаларини ўзлаштиради.

3. Состраданиега йўналтирилган терапия: Инсон ўзини қабул қилиш, ўзидан меҳрли муносабат қилиш ва ўтмишдаги қийинчиликларни ёки танчлик жойлаштириб туриш қобилиятларини ривожлантиришига ёрдам беради.

4. Схема-терапия: Ушбу усул таъсирчан схемаларни англаб, уларни ўзгартиришга ёрдам беради. Бу терапия кўпинча узоқ муддатли вазиятларга чўзилган муаммоларга ечим топишда ёрдам беради.

Депрессияни даволашда ёрдам бериш учун муллаҳазали ёндошув муҳим. Ҳар бир беморнинг шундай индивидуал ҳолатлари бор, шунга кўра бу ҳолатларда терапевтик стратегияларини ўзгартириб бориш лозим. Шифокор ёки психотерапевт билан маслаҳатлашиш депрессияни даволашда муҳим аҳамиятга эга бўлиши мумкин.