Депрессиянинг энг кўп учрайдиган сабабларидан бири — десоциализация, ёки оддий тил билан айтганда, ёлғизлик.
Инсон — мавжуд бўлган энг ижтимоий мавжудотлардан бири бўлиб, айнан шу жиҳат Homo sapiens эволюциясининг муваффақиятига асос бўлган. Бизнинг асосий эмоционал эҳтиёжларимиздан бири — гуруҳга мансублик эҳтиёжидир. Яъни, инсон бошқа одамлар гуруҳи (яқинлари, дўстлари, ҳамкасблари, касбий ёки қизиқишлар бўйича ҳамжамият, диаспора ва ҳоказо) аъзоси бўлишга интилади ва бу гуруҳ томонидан қабул қилинган ва маъқулланган бўлишни хоҳлайди. Ижтимоий мансублик эҳтиёжи асосийдир ва унинг қондирилмаслиги кучли руҳий безовталикка олиб келади.
«Жамиятда бўлиш зерикарли, аммо жамиятдан ташқарида бўлиш — фожиа» (с) Оскар Уайлд
Десоциализация депрессия сабаби сифатида
Инсон тафаккурининг муҳим жиҳати шундаки, у жуда ҳам ижтимоийдир. Оксфорд профессори, приматолог Робин Данбар 38 турдаги приматларнинг тафтишини ўтказиб, уларнинг мияси қопламасининг ҳажми бу жониворлар тузадиган ҳамжамиятлар миқдори билан бевосита боғлиқлигини кўрсатди.
Психологлар шахсиятни ижтимоий тузилма сифатида кўриб чиқадилар. Жамиятсиз шахсият мавжуд бўлмайди. У шунчаки шаклланмайди, бу инсон шахсиятсиз бўлади. Ҳайвонлар орасида ўсиб улғайган, аммо тирик қолган болалар кейинчалик инсон тилини ўрганолмайдилар, тик юришни ёки одамлар билан тўғри мулоқот қилишни уддалай олмайдилар, ҳатто одамлар орасида бир неча йил яшасалар ҳам ижтимоий кўникмаларни ўзлаштиролмайдилар.
Ижтимоий мансублик эҳтиёжига кўра кўпчилик одамларнинг конформизми сабаб бўлади. Ижтимоий мансублик туйғусини ҳис қилиш учун ҳамжамият аъзолари ҳаттоки далилларни инкор қиладилар ва ҳар қандай фикрларни жамоага хос бўлган дунёқарашлар билан таққослашга мойил бўладилар. Бунинг асосида умумий гуруҳий қарашларга қарама-қарши ишончлардан келиб чиққан когнитив диссонанцдан қочиш истаги ётади.
Ижтимоий гуруҳга мансублик эҳтиёжи қондирилмаганида, инсон деярли ҳар доим депрессия, ташвишли бузилишлар ёки адаптация бузилишларига учрайди. Десоциализация масофавий иш режимига ўтган одамда, бошқа мамлакатга кўчиб ўтганда, узоқ муддатли касаллик пайтида, ижтимоий ташвиш ёки олдинги ижтимоий қизиқишларни йўқотиш, ишни йўқотиш ёки касбни ўзгартириш, ажрашиш ёки никоҳ бузилиши каби ҳолатлар натижасида пайдо бўлиши мумкин.
Нима қилиш керак?
Ижтимоий мансублик эҳтиёжи қондирилишини таъминлаш учун қуйидаги саволларга жавоб беринг:
Инсон — мавжуд бўлган энг ижтимоий мавжудотлардан бири бўлиб, айнан шу жиҳат Homo sapiens эволюциясининг муваффақиятига асос бўлган. Бизнинг асосий эмоционал эҳтиёжларимиздан бири — гуруҳга мансублик эҳтиёжидир. Яъни, инсон бошқа одамлар гуруҳи (яқинлари, дўстлари, ҳамкасблари, касбий ёки қизиқишлар бўйича ҳамжамият, диаспора ва ҳоказо) аъзоси бўлишга интилади ва бу гуруҳ томонидан қабул қилинган ва маъқулланган бўлишни хоҳлайди. Ижтимоий мансублик эҳтиёжи асосийдир ва унинг қондирилмаслиги кучли руҳий безовталикка олиб келади.
«Жамиятда бўлиш зерикарли, аммо жамиятдан ташқарида бўлиш — фожиа» (с) Оскар Уайлд
Десоциализация депрессия сабаби сифатида
Инсон тафаккурининг муҳим жиҳати шундаки, у жуда ҳам ижтимоийдир. Оксфорд профессори, приматолог Робин Данбар 38 турдаги приматларнинг тафтишини ўтказиб, уларнинг мияси қопламасининг ҳажми бу жониворлар тузадиган ҳамжамиятлар миқдори билан бевосита боғлиқлигини кўрсатди.
Психологлар шахсиятни ижтимоий тузилма сифатида кўриб чиқадилар. Жамиятсиз шахсият мавжуд бўлмайди. У шунчаки шаклланмайди, бу инсон шахсиятсиз бўлади. Ҳайвонлар орасида ўсиб улғайган, аммо тирик қолган болалар кейинчалик инсон тилини ўрганолмайдилар, тик юришни ёки одамлар билан тўғри мулоқот қилишни уддалай олмайдилар, ҳатто одамлар орасида бир неча йил яшасалар ҳам ижтимоий кўникмаларни ўзлаштиролмайдилар.
Ижтимоий мансублик эҳтиёжига кўра кўпчилик одамларнинг конформизми сабаб бўлади. Ижтимоий мансублик туйғусини ҳис қилиш учун ҳамжамият аъзолари ҳаттоки далилларни инкор қиладилар ва ҳар қандай фикрларни жамоага хос бўлган дунёқарашлар билан таққослашга мойил бўладилар. Бунинг асосида умумий гуруҳий қарашларга қарама-қарши ишончлардан келиб чиққан когнитив диссонанцдан қочиш истаги ётади.
Ижтимоий гуруҳга мансублик эҳтиёжи қондирилмаганида, инсон деярли ҳар доим депрессия, ташвишли бузилишлар ёки адаптация бузилишларига учрайди. Десоциализация масофавий иш режимига ўтган одамда, бошқа мамлакатга кўчиб ўтганда, узоқ муддатли касаллик пайтида, ижтимоий ташвиш ёки олдинги ижтимоий қизиқишларни йўқотиш, ишни йўқотиш ёки касбни ўзгартириш, ажрашиш ёки никоҳ бузилиши каби ҳолатлар натижасида пайдо бўлиши мумкин.
Нима қилиш керак?
Ижтимоий мансублик эҳтиёжи қондирилишини таъминлаш учун қуйидаги саволларга жавоб беринг:
- Мен ижтимоий гуруҳ аъзосиманми?
- Мен бу гуруҳ томонидан қабул қилинган ва маъқулланганманми?
- Мен бу гуруҳда ўзимни фаолият ёки мулоқот орқали намоён этяпманми?
- Бу гуруҳда шахсий ёки касбий ривожланишни олаяпманми?
