Девиант болалар билан қандай қилиб ота-оналар муомала қилиши мумкин?

Девиант хулқ-атвор — бу мураккаб ҳодиса бўлиб, уни тушуниш, сабабларини аниқлаш, сабр ва болага тўғри ёндашувни талаб қилади. Ҳар қандай девиант хулқ-атвор ортида сабаб бор, уни топиш муҳимдир. Девиация ўзини турли шаклларда намоён қилиши мумкин: ҳаддан ташқари агрессия, мактабдан қочиш, аддикция (алкоголизм, наркотиклар), ўғирлик, жамият қоидаларини бузиш ва бошқалар.

Боланинг ривожланишига нафақат оилавий муҳит, балки яқин атроф (мактаб, тенгдошлар, маданият, одамлар гуруҳи ва ҳ.к.) ҳам таъсир қилади. Баъзида оила яхши бўлиши мумкин, лекин болада барибир девиация кучли бўлади. Бундай ҳолларда сабабларни атрофдан қидириш керак. Сабаб топилганидан кейин болага ёрдам беришга ўтиш зарур, чунки у бу муаммони ўзи ҳал қила олмайди.

Ота-онага асосий қадамлар қандай бўлиши керак?

1. Сабабларини тушуниш. Биринчи навбатда, девиант хулқ-атворнинг сабабларини тушуниш муҳим. Оиладаги муносабатлар, тарбия ва мактабдаги муҳитни таҳлил қилиш, боланинг яқин атрофини ўрганиш керак. Девиация ички муаммолар, қўрқувлар, стресс, муваффақиятсизликлар ёки бошқа руҳий оғирликлар билан боғлиқ бўлиши мумкин. Сабабни аниқлаб, бола билан очиқ, баҳоламасдан ва айбламасдан гаплашиш керак. Ёки бу ишни психолог мутахассисига топшириш мақсадга мувофиқ бўлади.
2. Жазолашдан қочиш. Ота-оналар болани ҳар қандай хатоси учун жазолашга шошилмасликлари керак. Бола бундай ҳолларда тўғри йўлдан чиқишга ҳаракат қилади, бу эса вазиятни янада ёмонлаштиради. Ота-она болага дўст бўлишга ҳаракат қилиши керак, уни доимо қўллаб-қувватлайдиган, тинглайдиган ва эътибор берувчи инсон сифатида чиқиш қилиши лозим. Бу усул ишончни мустаҳкамлайди ва боланинг девиация орқали эътибор излаш истагини камайтиради.
3. Чегараларни белгилаш. Боланинг қандай қилиб ижтимоий нормаларга риоя қилиши кераклиги ҳақида чегаралар ва қоидаларни тушунтириш керак. Лекин бу қоидалар қаттиқ, авторитар бўлмаслиги керак. Ота-она сабрли бўлиши, болага ишонч муҳитида ниманинг тўғри ва ниманинг нотўғри эканлигини тушунтириш керак. Барча қоидалар дўстлик ва ҳамкорлик асосида белгиланиши лозим, акс ҳолда бола қулоқ солмайди.
4. Ҳар қандай муваффақиятларни рағбатлантириш. Болага унинг муваффақиятлари учун мақтов айтиш ва уни рағбатлантириш муҳим. Болага нега ҳаракат қилганини тушунтириш, унинг меҳнатига баҳо бериш керак. Масалан: "Сен катта ютуққа эришдинг, бу келажакда ўқишингга ёрдам беради". Бу болани янада фаол ҳаракат қилишга ундайди.
5. Эмоционал интеллектни ривожлантириш. Болага ўз ҳис-туйғуларини конструктив усулда бошқаришни ўргатиш керак. Арт-терапия, ҳамдардликни ривожлантирувчи ўйинлар, турли вазиятларни таҳлил қилиш ва муаммоларга алтернатив ечимлар излаш каби усуллар бу йўлда фойда беради.
6. Профилактика. Девиант хулқ-атворнинг олдини олиш учун боланинг ёшлигиданоқ оилада ишонч муҳити яратиш ва унинг эмоционал интеллектни ривожлантиришга интилиш зарур. Боланинг ҳис-туйғуларини муҳокама қилиш, унинг муаммолари билан ўртоқлашишга тайёр бўлиш ота-оналар учун муҳим қадамдир.

Хулоса:Девиант хулқ-атворни енгиш узоқ ва мураккаб жараён бўлиши мумкин. Лекин тўғри ёндашув ва сабр билан ҳамма нарсага эришиш мумкин. Асосийси, истак ва ҳаракат қилиш!