Odatda har birimiz vaqti-vaqti bilan o'zimizni aybdor his qilamiz.Agar bu xatolarni tuzatishga majbur qilsa, bular faqat foyda keltiradi — psixologlar bunday aybdorlikni produktiv deb atashadi. Ammo boshqa tomondan, aybdorlik doimiy bo'lib qolsa yoki haddan tashqari kuchli bo'lib, salomatlik, harakatlar, hayot sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatsa, bu muammo hisoblanadi. Biz, agar aybdorlik noqulay bo'lib qolsa, nima qilish kerakligini aytib beramiz.
Aybdorlik yoqimsiz tuyg'u, lekin ko'p hollarda foydali bo'lishi mumkin. Bu odamlarning xatti-harakatlarini tartibga solishga va mustahkam ijtimoiy aloqalarni saqlab qolishga yordam beradigan qadimiy moslashuv mexanizmlaridan biridir. Aybdorlik hissining yo'qligi psixopatiya yoki boshqa buzilishning belgisi bo'lishi mumkin.
Shaxsiy xususiyatlar aybdorlik hissining intensivligiga ta'sir qiladi. Masalan, empatiya yuqori darajada rivojlanganlar ko'proq aybdorlik his qilishadi.
Biroq, bu foydalidir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, aybdorlikka moyil bo'lganlar mast holda haydovchilik qilish ehtimoli kamroq va umuman qonunbuzarliklarga moyil emas. Va qamoqda bo'lganlar orasida o'z aybini chuqur his qiladiganlar ozodlikka chiqqandan keyin kamroq jinoyatga qaytishadi.
Bunday foydali xususiyatlar faqatgina aybdorlikni to'g'ri boshqarish orqali namoyon bo'ladi: haqiqatda qilingan xatolar uchun mas'uliyatni olish va o'zini kechirish. Barcha sodir bo'layotgan narsalar uchun o'zini doimo aybdor his qilishning hech qanday foydasi yo'q. Aybdorlik har doim stress reaksiyasini keltirib chiqaradi. Agar uni to'xtatmasangiz, u surunkali bo'lishi mumkin. Bu esa, emosional charchoq va uyqu muammolariga olib kelishi mumkin, shuningdek, xavotir va depressiya rivojlanish xavfini oshiradi.
Yana bir xavf shundaki, doimiy aybdorlik hissi odamni o'ziga zarar keltiradigan qarorlar qabul qilishiga majbur qilishi mumkin. Masalan, u begonalarga haddan tashqari ko'p mablag' sarflashi yoki bir vaqtlar og'riq keltirgan sobiq sevgilisining muammolarini doimiy hal qilishga urinishlari mumkin. Buni oldini olish uchun aybdorlik hissini maqbul chegaralarda ushlab turishni o'rganish muhimdir. Mana, bir necha usullar.
O'zingiz qilgan narsalarni eslang. Bu yoqimsiz bo'ladi - ehtimol, vaqtincha aybdorlik kuchayadi. Shunga qaramay, vazifaga maksimal darajada mas'uliyat bilan yondashing - imkon qadar ko'proq tafsilotlarni eslang.
O'zingizga oqlov izlamang. Buning o'rniga, xato qilganingizda biror ehtiyojingizni qondirishga urinmaganingizni o'ylang. Bu sizga kelajakda xatti-harakatlaringizni tuzatishga va xatolarni takrorlashni oldini olishga yordam beradi.
Masalan, siz sherigingizga hech qanday sabab bo'lmasdan qichqirganingiz uchun o'zingizni aybdor his qilishingiz mumkin. Lekin buni qilganingizda unga nisbatan shafqatsiz bo'lishni xohlamagan edingiz. Aksincha, so'nggi paytlarda u sizdan uzoqlashayotganidan qo'rqayotgan edingiz. Shunday ekan, ko'proq asossiz janjallarni keltirib chiqarmaslik uchun, sherikingiz bilan munosabatlarni muhokama qilishingiz kerak.
Jabrlanganlardan chin dildan kechirim so'rang. Unga, qanchalik og'riq va noqulayliklar keltirganingizni tushunganingizni va bu haqiqatan afsuslanayotganingizni ayting. Aybdorligingizni to'liq tushunganingizni ko'rsatish uchun "men bayonoti" ni ishlating. Masalan: "Men qilgan ishimdan afsusdaman".
Frazalardan qochishga harakat qiling: "Senga og'riq keltirganim uchun afsusdaman". Bu, boshqa odam salbiy his-tuyg'ularni boshdan kechirayotganidan afsuslanayotganingizni ko'rsatadi, lekin xulqingizda hech qanday yomon narsa ko'rmayotganingizni ko'rsatadi.
Pushaymonlikni amalda ko'rsating. Agar qilmishlaringizdan zarar moddiy bo'lsa, uni qoplang. Agar psixologik bo'lsa, jabrlangan bilan boshqacha munosabatda bo'lishni boshlang. Agar sabablarga ko'ra jabrlanuvchi uchun to'g'ridan-to'g'ri biror narsa qila olmasangiz, boshqalarga yordam bering.
Masalan, xayriya jamg'armasiga ehson qiling. "Aybdorlikni harakat bilan yuvish - bu jazo emas. Bu aybdorlik hissini engillashtirmoqchi bo'lganlar tomonidan to'lanishi kerak bo'lgan reparatsiya", - deydi Syuzan Uitborn.
O'zingizni kechiring. Buning uchun o'zingizga ayting: "Men xatoni tuzatish uchun hamma narsani qildim. Va kelajakda uni takrorlamaslikka harakat qilaman. Shuning uchun men o'zimni kechiraman va oldinga siljishga ruxsat beraman".
Ushbu qadam, psixologlarning fikriga ko'ra, dastlabki ko'rinishi o'zgacha bo'lsa ham, juda muhimdir. Aybdorlik sub'ektivdir: biz uni davom ettira olishimiz mumkin, hatto boshqalar bizni allaqachon kechirgan bo'lsa ham. Shuning uchun, vaziyat tugaganini o'zingizga ishontirish muhim, shuning uchun o'zingizni qoralashni davom ettirishning hojati yo'q.
Aybdorlik yoqimsiz tuyg'u, lekin uni boshqarish mumkin. O'zingizni kechirishni o'rganing, boshqa odamlarning his-tuyg'ularini qabul qiling va kerakli o'zgarishlarni amalga oshiring. Shunday qilsangiz, aybdorlik his-tuyg'usi sizni bo'g'ib qo'ymasdan, hayotingizni yaxshiroq qilishga yordam beradi.
Nima uchun biz o'zimizni aybdor his qilamiz
Aybdorlik - bu odam noto'g'ri ish qilganida yoki shunday deb o'ylaganda his qiladigan hissiyotlar majmuasidir. U xatolarni signal beradi, ularni tuzatishga va kelajakda takrorlamaslikka undaydi.Aybdorlik yoqimsiz tuyg'u, lekin ko'p hollarda foydali bo'lishi mumkin. Bu odamlarning xatti-harakatlarini tartibga solishga va mustahkam ijtimoiy aloqalarni saqlab qolishga yordam beradigan qadimiy moslashuv mexanizmlaridan biridir. Aybdorlik hissining yo'qligi psixopatiya yoki boshqa buzilishning belgisi bo'lishi mumkin.
Shaxsiy xususiyatlar aybdorlik hissining intensivligiga ta'sir qiladi. Masalan, empatiya yuqori darajada rivojlanganlar ko'proq aybdorlik his qilishadi.
Biroq, bu foydalidir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, aybdorlikka moyil bo'lganlar mast holda haydovchilik qilish ehtimoli kamroq va umuman qonunbuzarliklarga moyil emas. Va qamoqda bo'lganlar orasida o'z aybini chuqur his qiladiganlar ozodlikka chiqqandan keyin kamroq jinoyatga qaytishadi.
Bunday foydali xususiyatlar faqatgina aybdorlikni to'g'ri boshqarish orqali namoyon bo'ladi: haqiqatda qilingan xatolar uchun mas'uliyatni olish va o'zini kechirish. Barcha sodir bo'layotgan narsalar uchun o'zini doimo aybdor his qilishning hech qanday foydasi yo'q. Aybdorlik har doim stress reaksiyasini keltirib chiqaradi. Agar uni to'xtatmasangiz, u surunkali bo'lishi mumkin. Bu esa, emosional charchoq va uyqu muammolariga olib kelishi mumkin, shuningdek, xavotir va depressiya rivojlanish xavfini oshiradi.
Yana bir xavf shundaki, doimiy aybdorlik hissi odamni o'ziga zarar keltiradigan qarorlar qabul qilishiga majbur qilishi mumkin. Masalan, u begonalarga haddan tashqari ko'p mablag' sarflashi yoki bir vaqtlar og'riq keltirgan sobiq sevgilisining muammolarini doimiy hal qilishga urinishlari mumkin. Buni oldini olish uchun aybdorlik hissini maqbul chegaralarda ushlab turishni o'rganish muhimdir. Mana, bir necha usullar.
№ 1
Peshirib, kechirim so'rang va o'zingizni kechiringAybdorlik hissidan qutulishning eng to'g'ri usuli - siz noto'g'ri ish qilganingizni tan olish, jabrlanganlardan kechirim so'rash va oqibatlarini bartaraf etishga harakat qilishdir. Aybdorlikni bostirishga harakat qilmang. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bu salbiy hissiyotlarni kuchaytiradi. Buning o'rniga, o'zingizga aybdor ekanligingizni tan oling. Bu hissiyotlarni nazorat qilishga yordam beradi.O'zingiz qilgan narsalarni eslang. Bu yoqimsiz bo'ladi - ehtimol, vaqtincha aybdorlik kuchayadi. Shunga qaramay, vazifaga maksimal darajada mas'uliyat bilan yondashing - imkon qadar ko'proq tafsilotlarni eslang.
O'zingizga oqlov izlamang. Buning o'rniga, xato qilganingizda biror ehtiyojingizni qondirishga urinmaganingizni o'ylang. Bu sizga kelajakda xatti-harakatlaringizni tuzatishga va xatolarni takrorlashni oldini olishga yordam beradi.
Masalan, siz sherigingizga hech qanday sabab bo'lmasdan qichqirganingiz uchun o'zingizni aybdor his qilishingiz mumkin. Lekin buni qilganingizda unga nisbatan shafqatsiz bo'lishni xohlamagan edingiz. Aksincha, so'nggi paytlarda u sizdan uzoqlashayotganidan qo'rqayotgan edingiz. Shunday ekan, ko'proq asossiz janjallarni keltirib chiqarmaslik uchun, sherikingiz bilan munosabatlarni muhokama qilishingiz kerak.
Jabrlanganlardan chin dildan kechirim so'rang. Unga, qanchalik og'riq va noqulayliklar keltirganingizni tushunganingizni va bu haqiqatan afsuslanayotganingizni ayting. Aybdorligingizni to'liq tushunganingizni ko'rsatish uchun "men bayonoti" ni ishlating. Masalan: "Men qilgan ishimdan afsusdaman".
Frazalardan qochishga harakat qiling: "Senga og'riq keltirganim uchun afsusdaman". Bu, boshqa odam salbiy his-tuyg'ularni boshdan kechirayotganidan afsuslanayotganingizni ko'rsatadi, lekin xulqingizda hech qanday yomon narsa ko'rmayotganingizni ko'rsatadi.
Pushaymonlikni amalda ko'rsating. Agar qilmishlaringizdan zarar moddiy bo'lsa, uni qoplang. Agar psixologik bo'lsa, jabrlangan bilan boshqacha munosabatda bo'lishni boshlang. Agar sabablarga ko'ra jabrlanuvchi uchun to'g'ridan-to'g'ri biror narsa qila olmasangiz, boshqalarga yordam bering.
Masalan, xayriya jamg'armasiga ehson qiling. "Aybdorlikni harakat bilan yuvish - bu jazo emas. Bu aybdorlik hissini engillashtirmoqchi bo'lganlar tomonidan to'lanishi kerak bo'lgan reparatsiya", - deydi Syuzan Uitborn.
O'zingizni kechiring. Buning uchun o'zingizga ayting: "Men xatoni tuzatish uchun hamma narsani qildim. Va kelajakda uni takrorlamaslikka harakat qilaman. Shuning uchun men o'zimni kechiraman va oldinga siljishga ruxsat beraman".
Ushbu qadam, psixologlarning fikriga ko'ra, dastlabki ko'rinishi o'zgacha bo'lsa ham, juda muhimdir. Aybdorlik sub'ektivdir: biz uni davom ettira olishimiz mumkin, hatto boshqalar bizni allaqachon kechirgan bo'lsa ham. Shuning uchun, vaziyat tugaganini o'zingizga ishontirish muhim, shuning uchun o'zingizni qoralashni davom ettirishning hojati yo'q.
№ 2
Ko'p narsalarni o'zingizga yuklamangOdamlar nafaqat qilgan ishlari uchun, balki ancha kengroq muammolar uchun ham aybdorlik his qilishlari mumkin. Masalan, insoniyatni ekologik falokatga olib kelishiga yo'l qo'yganlari uchun yoki ularning huquqlari buzilgan odamlar uchun. Bunday aybdorlikni ko'p yillik azob-uqubatlarga aylantirmaslik uchun mas'uliyat doirasini belgilash foydali bo'lishi mumkin. Masalan, ekologiya haqida qayg'urayotgan bo'lsangiz, chiqindilarni ajratib yig'ishni boshlang.№ 3
Stereotiplarni tahlil qilingAybdorlik hissi ko'pincha madaniy va shaxsiy stereotiplardan kelib chiqadi. Masalan, yaxshi ona bolani faqat sog'lom nonushta bilan oziqlantirishi kerak degan e'tiqod kabi. Aybdorlik hissi paydo bo'lganda, bu his-tuyg'ularni avtomatik ravishda qabul qilmang, ularni tahlil qiling. "Men haqiqatdan ham noto'g'ri ish qildimmi?" degan savolni bering va agar javob ijobiy bo'lsa, aynan nimani noto'g'ri qildingiz? Agar hech kim zarar ko'rmagan bo'lsa, ehtimol bu o'ylab ko'rilmagan yoki eski e'tiqodlardan kelib chiqqan his-tuyg'ulardir.№ 4
Agar siz boshqalarga qaraganda ko'proq omadli bo'lsangiz, o'zingizni aybdor his qilmang, ularga yordam beringYana bir turdagi aybdorlikni omon qolganlar aybdorligi deb atashadi. Bu odatda urushda yoki jiddiy falokatda omon qolgan odamlar tomonidan his qilinadi. Bu holatlarda odamlarga professional yordam so'rash tavsiya etiladi. Boshqacha aytganda, omon qolganlar aybdorligi va muvaffaqiyatga erishganlar aybdorligi mavjud. Agar siz boshqalarga qaraganda ko'proq omadli bo'lsangiz, bu ularga yordam berish uchun kuchli motivatsiya bo'lishi mumkin. Bu aybdorlik hissini engillashtirishning eng yaxshi usuli bo'lishi mumkin.Xulosa
Har birimiz vaqti-vaqti bilan xatolarga yo'l qo'yamiz va bu bizni yomon odam qilmaydi. O'zingizni uzoq vaqt davomida qoralashdan foyda yo'q, buning o'rniga, xatolaringizni qabul qiling va kelajakda ulardan saboq olishga harakat qiling.Aybdorlik yoqimsiz tuyg'u, lekin uni boshqarish mumkin. O'zingizni kechirishni o'rganing, boshqa odamlarning his-tuyg'ularini qabul qiling va kerakli o'zgarishlarni amalga oshiring. Shunday qilsangiz, aybdorlik his-tuyg'usi sizni bo'g'ib qo'ymasdan, hayotingizni yaxshiroq qilishga yordam beradi.
