Ғазаб — бу кучли ва универсал ҳис-туйғу бўлиб, инсонда турли вазиятларда юзага келиши мумкин. Одатда, бу ҳис-туйғу уч хил ҳолатда намоён бўлади:
- Фрустрация билан боғлиқ ғазаб: Бундай ҳолатда, инсон ўзи кутган натижага эришолмаганда ғазабланади.
- Коммуникация усули сифатидаги ғазаб: Инсон туйғуларини тўғридан-тўғри сўзларсиз, балки ғазаб орқали ифода этади.
- Ғазабни қониқиш манбаи сифатида қабул қилиш: Инсон ўз эҳтиёжлари қондирилганида, ғазабни ёқимли туйғу сифатида қабул қилиши мумкин.
Ғазабни бошқаришга тўсқинлик қилувчи омиллар
- Ўтмиш тажрибаси: Болаликда ёки ёшликда оилавий муҳитда кўрилган хулқ-атвор инсонда ғазабни ифода қилиш одатига айланиши мумкин. Масалан, атрофдаги одамлар ғазабланганида уларнинг намунасини кўриб, буни оддий ҳол деб қабул қилиш.
- Эмоционал ўз-ўзини бошқаришнинг етишмаслиги: Одам кўпинча фақат ғазаб билан муаммо бор деб ҳисоблайди, бироқ аслида бошқа ҳис-туйғулар билан ҳам муаммо бор бўлиши мумкин. Масалан, ташвиш ёки қўрқув туйғуларини қабул қилиш ва яшаш қийин бўлганида, ғазаб бу ҳис-туйғулар ўрнини босади.
- Ички қийинчиликларни ифода қилиш муаммоси: Эҳтиёжлар ва оғриқларни соғлом тарзда тушунтириш имконияти йўқлигида, ғазаб коммуникация воситасига айланади.
- Аҳамиятсизлик қўрқуви: Инсон ўзини аҳамиятсиз ёки ўрни йўқдек ҳис қилганда ғазаб орқали кучини намоён қилишга ҳаракат қилади.
- Доминирлаш ва таъсир ўртасидаги фарқни тушунмаслик: Доминирлашга интилиш ва таъсир орқали натижага эришишнинг узоқ муддатли фарқини тушунмаслик.
- "Кимдир тўғри — кимдир нотўғри" деган қараш: Ҳар қандай муносабатда бирини тўғри, бошқасини нотўғри деб қабул қилиш фрустрацияни келтириб чиқаради ва ғазабни юзага чиқаради.
- Ўз қадрини тушунишнинг йўқлиги: Инсон ўзини қандай баҳолашни билмаганида, бошқаларнинг фикрига нисбатан ҳаддан ташқари сезгир бўлади.
- Шахсий қадриятлар ва хоҳишлар тизими: Баъзи одамлар учун ҳокимият ва назорат ўзи қадриятлар ҳисобланади. Улар учун ғазаб қониқиш манбаи бўлиб, бу ҳолатда ғазабни ўзгартиришга ҳеч қандай рағбат бўлмайди.