Яқинда ижтимоий тармоқларда шундай иборага дуч келдим. Арадан кўп ўтмай, маслаҳат сессияларидан бирида, ишончли мижозим билан гаплашар эканман, бу фикрни яна бир бор ичимдан тасдиқладим.
Менинг амалиётимда ўз ҳиссиётлари билан жуда заиф алоқада бўлган одамларни кўп кузатаман. Логика ва рационализация кўп, эҳтимол, кўплаб эҳтирослар ва хавотирли ҳолатлар ҳам бўлиши мумкин. Бироқ инсоннинг ўз ҳиссиётлари билан етарли алоқаси йўқ, ўзининг ташвиш манбасини тушунмаслик, апатия ва "сабабсиз" истериклар, ҳаётдан, ишдан ёки муносабатлардан норозилик бор, гарчи "ҳаммаси яхши"дек кўринса ҳам.
Мен учун бу кўрсаткич шуни англатадики, аслида инсон ўз ҳиссиётларини эшитмайди ёки уларга ишонмайди.
Ҳаммамиз сезгирлик билан туғиламиз. Аммо катта бўлиш, тарбия ва дунёга мослашиш жараёнида биз оғриқли ҳис-туйғулардан ҳимояланишни ўрганамиз. Шунингдек, ҳиссиётларни адаштиришимиз мумкин (масалан, "урса, демак севади" мақолини олайлик). Баъзиларимиз эса ўзимизнинг нималарни ҳис қиляпмиз, деган саволга жавоб топа олмаганмиз. Ҳа, бундай ҳолатлар ҳам бўлади.
Психолог "Бу вазият ҳақида гапирганингда нималарни ҳис қиласан?" деган савол берганда, бундай одам эҳтимол ҳайрон қолади ёки жаҳли чиқади: "Ҳеч нарса ҳис қилмаяпман!" (Мен ҳам бундай ҳолатларни бошдан кечирганман).
Нега сезгирликни ривожлантириш керак?
Аввало, ҳис-туйғуларимиз доимо бизга нимадир ҳақида сигнал беради. Улар бизга ўзимиз ва ҳаётимизда нималар содир бўлаётганини тушунишга ёрдам беради. Бизнинг ҳис-туйғуларимиз — бу бизнинг радаримиз ва компасимиз.
Масалан, ғазаб бизга нимадир ўзгаришини хоҳлаганимизни айтмоқда. Агар биз ғазабимизни таниқламасак, бизга ёқмайдиган жойда қолишда давом этамиз. Шунингдек, бошқа ҳиссиётлар билан ҳам шундай. Агар биз ҳиссиётимизни танимасак ёки унга ишонмасак, ўзимизга қарши чиқамиз, уни рационаллаштирамиз, ундан қочамиз ва оқибатда ўзимизни "сабабсиз истерика" ва "апатия" ҳолатида топамиз.
Иккинчидан, биз манипуляторлар таъсири остида қолиш хавфига дуч келамиз, улар бизга ўз манфаатларига мос келадиган воқеликни тўқиб, биздан ва ҳаётимиздан уларга керакли нарсаларни қилиб оладилар.
Амалиётдан мисол
Агар биз ўз ҳис-туйғуларимиз нима эканлигини тушунмасак, уларни сўзлаш ва шерикка тушунтириш қийин бўлади.
Муросага келмаслик ва ҳаётни қўйилган йўлда давом эттириш шунга олиб келадики, биз бошқа томон қўйган қоидалар бўйича яшашга рози бўламиз. Бизнинг сезгирлигимиз йўқлиги ва ўзимизга ишонмаслигимиз туфайли биз ўзимизга зарар келтирадиган вазиятларда қолиб кетамиз ва ўз қоидаларимиз бўйича яшай олмаймиз.
Бунинг акс ҳолатини кўриб чиқсак, кимдир бизга айбдорлик ҳиссини ўрнатишга ҳаракат қилганда, биз ўз ҳиссиётларимизни аниқ кузатсак ва уларга ишонсак, манипуляцияга берилиб кетиш эҳтимолимиз камаяди.
Менинг амалиётимда ўз ҳиссиётлари билан жуда заиф алоқада бўлган одамларни кўп кузатаман. Логика ва рационализация кўп, эҳтимол, кўплаб эҳтирослар ва хавотирли ҳолатлар ҳам бўлиши мумкин. Бироқ инсоннинг ўз ҳиссиётлари билан етарли алоқаси йўқ, ўзининг ташвиш манбасини тушунмаслик, апатия ва "сабабсиз" истериклар, ҳаётдан, ишдан ёки муносабатлардан норозилик бор, гарчи "ҳаммаси яхши"дек кўринса ҳам.
Мен учун бу кўрсаткич шуни англатадики, аслида инсон ўз ҳиссиётларини эшитмайди ёки уларга ишонмайди.
Ҳаммамиз сезгирлик билан туғиламиз. Аммо катта бўлиш, тарбия ва дунёга мослашиш жараёнида биз оғриқли ҳис-туйғулардан ҳимояланишни ўрганамиз. Шунингдек, ҳиссиётларни адаштиришимиз мумкин (масалан, "урса, демак севади" мақолини олайлик). Баъзиларимиз эса ўзимизнинг нималарни ҳис қиляпмиз, деган саволга жавоб топа олмаганмиз. Ҳа, бундай ҳолатлар ҳам бўлади.
Психолог "Бу вазият ҳақида гапирганингда нималарни ҳис қиласан?" деган савол берганда, бундай одам эҳтимол ҳайрон қолади ёки жаҳли чиқади: "Ҳеч нарса ҳис қилмаяпман!" (Мен ҳам бундай ҳолатларни бошдан кечирганман).
Нега сезгирликни ривожлантириш керак?
Аввало, ҳис-туйғуларимиз доимо бизга нимадир ҳақида сигнал беради. Улар бизга ўзимиз ва ҳаётимизда нималар содир бўлаётганини тушунишга ёрдам беради. Бизнинг ҳис-туйғуларимиз — бу бизнинг радаримиз ва компасимиз.
Масалан, ғазаб бизга нимадир ўзгаришини хоҳлаганимизни айтмоқда. Агар биз ғазабимизни таниқламасак, бизга ёқмайдиган жойда қолишда давом этамиз. Шунингдек, бошқа ҳиссиётлар билан ҳам шундай. Агар биз ҳиссиётимизни танимасак ёки унга ишонмасак, ўзимизга қарши чиқамиз, уни рационаллаштирамиз, ундан қочамиз ва оқибатда ўзимизни "сабабсиз истерика" ва "апатия" ҳолатида топамиз.
Иккинчидан, биз манипуляторлар таъсири остида қолиш хавфига дуч келамиз, улар бизга ўз манфаатларига мос келадиган воқеликни тўқиб, биздан ва ҳаётимиздан уларга керакли нарсаларни қилиб оладилар.
Амалиётдан мисол
Агар биз ўз ҳис-туйғуларимиз нима эканлигини тушунмасак, уларни сўзлаш ва шерикка тушунтириш қийин бўлади.
Муросага келмаслик ва ҳаётни қўйилган йўлда давом эттириш шунга олиб келадики, биз бошқа томон қўйган қоидалар бўйича яшашга рози бўламиз. Бизнинг сезгирлигимиз йўқлиги ва ўзимизга ишонмаслигимиз туфайли биз ўзимизга зарар келтирадиган вазиятларда қолиб кетамиз ва ўз қоидаларимиз бўйича яшай олмаймиз.
Бунинг акс ҳолатини кўриб чиқсак, кимдир бизга айбдорлик ҳиссини ўрнатишга ҳаракат қилганда, биз ўз ҳиссиётларимизни аниқ кузатсак ва уларга ишонсак, манипуляцияга берилиб кетиш эҳтимолимиз камаяди.