Ҳомиладорлик кўпинча қувончли ва интиқ кутилган давр сифатида қабул қилинади, бироқ бу давр аёл учун чуқур ва зиддиятли ҳиссиётлар билан кечиши мумкин бўлган трансформация босқичи ҳамдир. Ҳомиладорлик айрим ҳолларда экзистенциал кризисни келтириб чиқаради. Қуйидаги маслаҳат мисолида учинчи триместрдаги бир мижоз аёл, туғруққа оз қолганида, уни доимий равишда қийнаб турган қайғу ва ғам каби салбий ҳиссиётларини енгиш учун психологик ёрдам сўраб мурожаат қилган эди. Тахмин қилинган туғруқ санасига бир ойдан камроқ қолган, ва у билан олиб борилган суҳбат охирги чегара мавзуидан тўлиб-тошган эди — ҳомиладорликнинг якунланиши, вақтнинг ўтиши ва ўзгаришларнинг муқаррарлиги ҳақидаги фикрлар уни ташвишга солаётганди.
Ҳақиқатга дуч келиш — кесарча туғруқ ҳақидаги қарор
Гинеколог билан туғруқ усулини муҳокама қилиш пайтида, мижоз аёлда туғруққача вақт захираси борлигига ишонч пайдо бўлган эди. У ҳатто ҳали туғруқхона учун сумкаларини ҳам йиғмаган, барча нарсаларни кейинга қолдириб келаётган эди. Аммо навбатдаги қабулда шифокор эртасига туғруқхонага келишини ва яқин кунларда туғруқ санаси белгиланишини айтганида, бу хабар унда кучли ва чуқур ваҳимага олиб келди. У бир кечада барча ишларини бажариш учун катта рўйхат тузди, ва у ўзини барча ишларга улгуриши керакдек ҳис қилди, ҳатто шошилмай бажариш мумкин бўлган ишларга ҳам аҳамият қаратди.
У билан маслаҳатлашган дугонаси: «Сен барча ишларни охирги марта қилиб кетаётгандек ҳис қиляпсан», деган эди. Бу гап мижозни ўйга чўмдирди ва унинг ҳаётидаги барча одатий ишлар — кўчадаги сайрлар, дўстлари билан учрашувлар, кундалик ҳаётнинг оддий ташвишлари — ҳам охирги марта бўлаётгандек туюла бошлади. Ҳатто бу муҳим воқеа олдида у ҳамма нарса тугаётгандек ҳис қила бошлади.
Нега қўрқув ва ўлим мавзуси пайдо бўлмоқда?
Бу ҳиссиётлар ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Мижоз аёл туғруқни кутган бўлса ҳам, у ўлим ва якун ҳақида ўйлаётгани ғалати эди. Бунинг жавобини перинатал психологияда топиш мумкин: у тушунтиришича, ҳомиладорлик бир неча даражадаги кризисдир — оилавий, экзистенциал ва шахсий.
Оилавий тузилманинг ўзгариши ва янги рольга ўтиш
Ҳомиладорлик оилани жуфтликдан уч нафарли оилага айлантиради, яъни янги бир инсоннинг пайдо бўлиши билан ўтади. Бу аёлга фаолият эркинлигини йўқотиш ҳиссини беради, унда "аёл" ўрнига "она" сифати пайдо бўлади. У энди "болалигини" йўқотиб, "катта" эканлигини тушуниб етади ва бу аёл учун янги босқич ҳисобланади.
Бундай ўтиш муайян шаклда ташаббус (инициация) сифатида намоён бўлади, яъни бир ҳолатдан чиқиб, янгисини қабул қилиш. Қандайки ўсмирлик даврида катта бўлишдан қўрқув мавжуд бўлса, ҳомиладор аёлларда ҳам янги статус олдидан қайғу ва қўрқув пайдо бўлиши мумкин. Ҳомиладорликни қабул қилиш учун "ўзингни йўқотиб", янгича бир жон, янги роль ва мажбуриятларни қабул қилиш керак бўлади.
Тугатиш ҳиссини англаш ва барча ишларга якун ясаш истаги
Туғруқ олдида барча ишларини якунлаб қўйиш ва, кўринмаётган ҳолларда ҳам, кейинга қолдирса бўладиган нарсаларни бажариш истаги, экзистенциал якун туйғусини намоён этади. Муҳим бир босқич олдидан ҳамма нарсани назоратга олиш истаги пайдо бўлади, бу эса янги босқичга тайёргарлик ҳисси билан боғлиқ.
Ҳақиқатга дуч келиш — кесарча туғруқ ҳақидаги қарор
Гинеколог билан туғруқ усулини муҳокама қилиш пайтида, мижоз аёлда туғруққача вақт захираси борлигига ишонч пайдо бўлган эди. У ҳатто ҳали туғруқхона учун сумкаларини ҳам йиғмаган, барча нарсаларни кейинга қолдириб келаётган эди. Аммо навбатдаги қабулда шифокор эртасига туғруқхонага келишини ва яқин кунларда туғруқ санаси белгиланишини айтганида, бу хабар унда кучли ва чуқур ваҳимага олиб келди. У бир кечада барча ишларини бажариш учун катта рўйхат тузди, ва у ўзини барча ишларга улгуриши керакдек ҳис қилди, ҳатто шошилмай бажариш мумкин бўлган ишларга ҳам аҳамият қаратди.
У билан маслаҳатлашган дугонаси: «Сен барча ишларни охирги марта қилиб кетаётгандек ҳис қиляпсан», деган эди. Бу гап мижозни ўйга чўмдирди ва унинг ҳаётидаги барча одатий ишлар — кўчадаги сайрлар, дўстлари билан учрашувлар, кундалик ҳаётнинг оддий ташвишлари — ҳам охирги марта бўлаётгандек туюла бошлади. Ҳатто бу муҳим воқеа олдида у ҳамма нарса тугаётгандек ҳис қила бошлади.
Нега қўрқув ва ўлим мавзуси пайдо бўлмоқда?
Бу ҳиссиётлар ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Мижоз аёл туғруқни кутган бўлса ҳам, у ўлим ва якун ҳақида ўйлаётгани ғалати эди. Бунинг жавобини перинатал психологияда топиш мумкин: у тушунтиришича, ҳомиладорлик бир неча даражадаги кризисдир — оилавий, экзистенциал ва шахсий.
Оилавий тузилманинг ўзгариши ва янги рольга ўтиш
Ҳомиладорлик оилани жуфтликдан уч нафарли оилага айлантиради, яъни янги бир инсоннинг пайдо бўлиши билан ўтади. Бу аёлга фаолият эркинлигини йўқотиш ҳиссини беради, унда "аёл" ўрнига "она" сифати пайдо бўлади. У энди "болалигини" йўқотиб, "катта" эканлигини тушуниб етади ва бу аёл учун янги босқич ҳисобланади.
Бундай ўтиш муайян шаклда ташаббус (инициация) сифатида намоён бўлади, яъни бир ҳолатдан чиқиб, янгисини қабул қилиш. Қандайки ўсмирлик даврида катта бўлишдан қўрқув мавжуд бўлса, ҳомиладор аёлларда ҳам янги статус олдидан қайғу ва қўрқув пайдо бўлиши мумкин. Ҳомиладорликни қабул қилиш учун "ўзингни йўқотиб", янгича бир жон, янги роль ва мажбуриятларни қабул қилиш керак бўлади.
Тугатиш ҳиссини англаш ва барча ишларга якун ясаш истаги
Туғруқ олдида барча ишларини якунлаб қўйиш ва, кўринмаётган ҳолларда ҳам, кейинга қолдирса бўладиган нарсаларни бажариш истаги, экзистенциал якун туйғусини намоён этади. Муҳим бир босқич олдидан ҳамма нарсани назоратга олиш истаги пайдо бўлади, бу эса янги босқичга тайёргарлик ҳисси билан боғлиқ.