Bizning murakkab davrimizda hissiyotlarni boshqarish har bir inson uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalardan biridir. Tashvish, stress, noaniqlik va kuchli xavotir holatlarida biz hissiyotlarimizga berilib, o‘zimizni va harakatlarimizni nazoratdan chiqarib qo‘yishimiz mumkin. Bizning tafakkurimiz to‘liq hissiyotlar bilan belgilanadi — inson o‘ylaydi va barcha ma’lumotlarni hissiyotlar orqali o‘tkazib, keyin mantiqiy tarzda o‘ziga izoh beradi va vaziyatlarni tahlil qiladi.
Ta’kidlash kerakki, hissiyotlar inson tajribasining ajralmas qismi bo‘lishiga qaramay, ular odamlar uchun, ayniqsa, hissiy buzilishlar, xolislik, salbiy hissiyotlar va hissiy zararlanish haqida gap ketganda, muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
Hissiyotlar haqida nazariyalar
Hissiyotlarni o‘rganish bo‘yicha nazariyalar ko‘p bo‘lgan va hissiyotlarni o‘rganish qadim zamonlarga borib taqaladi. Turli falsafiy va diniy fikrlar hissiyotlarning tabiati va ahamiyatini o‘rganadi. Biroq, hissiyotlarning mustaqil o‘rganish sohasi sifatida ilmiy tadqiqotlari 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida boshlangan. Masalan, psixologlar Uilyam Jeyms va Karl Lange hissiyotlar stimulga bo‘lgan fiziologik reaksiyalarning natijasi ekanligini taxmin qilganlar. Keyinchalik, boshqa tadqiqotchilar, jumladan Uolter Kennon va Filipp Bard, hissiyotlarning alternativ nazariyasini taklif qildilar, ular hissiyotlar va fiziologik reaksiyalar bir vaqtning o‘zida va bir-biridan mustaqil ravishda sodir bo‘ladi deb taxmin qildilar.
Hissiyotlar va ular ta’siri
Hissiyotlar — bu bizning ma’lum voqea yoki vaziyatlarga bo‘lgan ichki reaksiyalarimizdir. Bir kun davomida sezmay va nazorat qilmay, biz ko‘plab hissiyotlarni boshdan kechiramiz. Hatto kichik bir voqea ham bizda turli xil hissiyotlarni uyg‘otishi mumkin — quvonch, g‘azab, qo‘rquv, qayg‘u, hayrat. Shubhasiz, hissiyotlar bizning xatti-harakatlarimizga, tafakkurimizga, munosabatlarimizga va umuman hayotimizga ta’sir qiladi.
Hissiyotlarni boshqarish qiyinchiliklari
Nazariy jihatdan hissiyotlarni boshqarish qiyin bo‘lmasa-da, ko‘plab odamlar hali ham o‘z hissiyotlarini boshqarishni bilmaydi. Ba’zi odamlar uchun hissiyotlarni boshqarish va o‘zini tuta olish qiyin bo‘lishi mumkin. Bunga ko‘plab sabablar mavjud, jumladan:
Hissiyotlarni boshqarish haqida gapirganda, hissiyotlarni to‘liq nazorat qilish yoki bostirish o‘rniga, ko‘pincha ularni sog‘lom tarzda boshqarish va ularga qarshi kurashishni o‘rganish foydaliroq. Axir, «hissiyotlarni nazorat qilish» har doim maqsad bo‘lmasligi mumkin, chunki hissiyotlar muhim funksiyalarni bajaradi va bizning fikrlarimiz, his-tuyg‘ularimiz va tajribalarimiz haqida qimmatli ma’lumotlar bera oladi.
Hissiyotlar bizga qaysi voqea yoki vaziyatlar foydali va yoqimli ekanligini va qaysilari zararli bo‘lishi va salbiy reaktsiyani keltirib chiqarishi mumkinligini aniqlashga yordam beradi. Masalan, qo‘rquv hissi bizni xavfdan ehtiyot qilish va ehtiyotkorlik bilan biror narsaga munosabat bildirishga yoki potentsial tahdiddan himoya qilishga undaydi, quvonch hissi esa bizni yoqimli va baxtli voqealardan zavqlanishga yordam beradi hamda keyingi harakatlar va yutuqlarga motivatsiya beradi.
Hissiyotlarni boshqarishni o‘rganishning boshlang‘ich qadamlar
Hissiyotlarni boshqarishni o‘rganishda quyidagi sog‘lom usullar yordam berishi mumkin:
Xulosa
Inson hissiyotlari – bu, avvalo, turli ichki va tashqi omillarga javoban paydo bo‘ladigan murakkab psixologik tajribalar. Hissiyotlarni to‘g‘ri boshqarish ko‘nikmasi stress va nizoli vaziyatlar bilan kurashishda, boshqa odamlar bilan munosabatlar sifatini yaxshilashda va ishimiz samaradorligini oshirishda yordam beradigan muhim ko‘nikmadir. Har bir kishi o‘z hissiyotlarini boshqarishni va ularni konstruktiv va mos ravishda ifoda etishni o‘rganishi muhimdir. Faqat shundagina biz qo‘rquv va nizoli vaziyatlar bilan kurashishimiz, boshqa odamlar bilan munosabatlarimizni yaxshilashimiz osonroq bo‘ladi.
Ta’kidlash kerakki, hissiyotlar inson tajribasining ajralmas qismi bo‘lishiga qaramay, ular odamlar uchun, ayniqsa, hissiy buzilishlar, xolislik, salbiy hissiyotlar va hissiy zararlanish haqida gap ketganda, muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
Hissiyotlar haqida nazariyalar
Hissiyotlarni o‘rganish bo‘yicha nazariyalar ko‘p bo‘lgan va hissiyotlarni o‘rganish qadim zamonlarga borib taqaladi. Turli falsafiy va diniy fikrlar hissiyotlarning tabiati va ahamiyatini o‘rganadi. Biroq, hissiyotlarning mustaqil o‘rganish sohasi sifatida ilmiy tadqiqotlari 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida boshlangan. Masalan, psixologlar Uilyam Jeyms va Karl Lange hissiyotlar stimulga bo‘lgan fiziologik reaksiyalarning natijasi ekanligini taxmin qilganlar. Keyinchalik, boshqa tadqiqotchilar, jumladan Uolter Kennon va Filipp Bard, hissiyotlarning alternativ nazariyasini taklif qildilar, ular hissiyotlar va fiziologik reaksiyalar bir vaqtning o‘zida va bir-biridan mustaqil ravishda sodir bo‘ladi deb taxmin qildilar.
Hissiyotlar va ular ta’siri
Hissiyotlar — bu bizning ma’lum voqea yoki vaziyatlarga bo‘lgan ichki reaksiyalarimizdir. Bir kun davomida sezmay va nazorat qilmay, biz ko‘plab hissiyotlarni boshdan kechiramiz. Hatto kichik bir voqea ham bizda turli xil hissiyotlarni uyg‘otishi mumkin — quvonch, g‘azab, qo‘rquv, qayg‘u, hayrat. Shubhasiz, hissiyotlar bizning xatti-harakatlarimizga, tafakkurimizga, munosabatlarimizga va umuman hayotimizga ta’sir qiladi.
Hissiyotlarni boshqarish qiyinchiliklari
Nazariy jihatdan hissiyotlarni boshqarish qiyin bo‘lmasa-da, ko‘plab odamlar hali ham o‘z hissiyotlarini boshqarishni bilmaydi. Ba’zi odamlar uchun hissiyotlarni boshqarish va o‘zini tuta olish qiyin bo‘lishi mumkin. Bunga ko‘plab sabablar mavjud, jumladan:
- O‘tmish — travmatik tajriba yoki hissiy beparvolik yoki zo‘ravonlik tarixiga ega bo‘lgan odamlar uchun hissiyotlarni tartibga solish qiyinroq bo‘lishi mumkin.
- Atrof-muhit omillari — stress, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning etishmasligi yoki salbiy tajribaning ta’siri.
- Kognitiv omillar — bizda salbiy fikrlash modellari yoki buzilgan e’tiqodlar mavjud bo‘lishi mumkin.
- Ruhiy salomatlik holatlari — shaxsiyat buzilishi yoki bipolyar buzilish kabi holatlar hissiyotlarni boshqarishni ayniqsa qiyinlashtirishi mumkin.
Hissiyotlarni boshqarish haqida gapirganda, hissiyotlarni to‘liq nazorat qilish yoki bostirish o‘rniga, ko‘pincha ularni sog‘lom tarzda boshqarish va ularga qarshi kurashishni o‘rganish foydaliroq. Axir, «hissiyotlarni nazorat qilish» har doim maqsad bo‘lmasligi mumkin, chunki hissiyotlar muhim funksiyalarni bajaradi va bizning fikrlarimiz, his-tuyg‘ularimiz va tajribalarimiz haqida qimmatli ma’lumotlar bera oladi.
Hissiyotlar bizga qaysi voqea yoki vaziyatlar foydali va yoqimli ekanligini va qaysilari zararli bo‘lishi va salbiy reaktsiyani keltirib chiqarishi mumkinligini aniqlashga yordam beradi. Masalan, qo‘rquv hissi bizni xavfdan ehtiyot qilish va ehtiyotkorlik bilan biror narsaga munosabat bildirishga yoki potentsial tahdiddan himoya qilishga undaydi, quvonch hissi esa bizni yoqimli va baxtli voqealardan zavqlanishga yordam beradi hamda keyingi harakatlar va yutuqlarga motivatsiya beradi.
Hissiyotlarni boshqarishni o‘rganishning boshlang‘ich qadamlar
Hissiyotlarni boshqarishni o‘rganishda quyidagi sog‘lom usullar yordam berishi mumkin:
- Hissiy triggalarni aniqlash. Hissiy triggalarni aniqlash – bu hissiyotlaringizni nazorat qilishning birinchi qadamidir. Hissiy triggerlar – bu sizni g‘azablantiradigan yoki xafa qiladigan narsalar. Bu odamlar, xotiralar, joylar, muayyan so‘zlar yoki hatto hidlar bo‘lishi mumkin.
- Chuqur nafas olish. Nafas olish – bu siz g‘azablangan yoki xafa bo‘lganingizda tezda tinchlanishning eng samarali usullaridan biridir.
- Kuchli his-tuyg‘ularni bostirmang. Ko‘pchilik o‘z his-tuyg‘ularini bostirsalar, ular yo‘qoladi deb o‘ylaydi, lekin bu shunday emas. Hissiyotlaringizni boshqarishda asosiy narsa ularni tartibga solish, bostirish emas.
- Ovozingizni ko‘tarmang. Ovozini ko‘tarish – nazoratni yo‘qotish belgisi. G‘azablanganingizda his-tuyg‘ularingiz va fikrlaringizni balandroq ifoda etishni xohlash tabiiy, lekin bu vaziyatni kuchaytirishdan boshqa hech narsaga olib kelmaydi.
- Hamjihatlik. Boshqa odam bilan bog‘liq bo‘lgan og‘ir vaziyatda, agar sizning his-tuyg‘ularingizni boshqarishni xohlasangiz, hamjihatlik qobiliyati juda muhimdir.
Xulosa
Inson hissiyotlari – bu, avvalo, turli ichki va tashqi omillarga javoban paydo bo‘ladigan murakkab psixologik tajribalar. Hissiyotlarni to‘g‘ri boshqarish ko‘nikmasi stress va nizoli vaziyatlar bilan kurashishda, boshqa odamlar bilan munosabatlar sifatini yaxshilashda va ishimiz samaradorligini oshirishda yordam beradigan muhim ko‘nikmadir. Har bir kishi o‘z hissiyotlarini boshqarishni va ularni konstruktiv va mos ravishda ifoda etishni o‘rganishi muhimdir. Faqat shundagina biz qo‘rquv va nizoli vaziyatlar bilan kurashishimiz, boshqa odamlar bilan munosabatlarimizni yaxshilashimiz osonroq bo‘ladi.
Eng soʻnggi tahrirlash moderatoridir: