Ижтимоий фобия дастлаб паст ўз-ўзини баҳолаш натижасида юзага келади, деб ўйланиши мумкин, аммо аслида масала анча мураккабдир. Ижтимоий фобия ривожланишига мойил бўлган одамларда ўзига хос фикрлаш ва идрок хусусиятлари мавжуд.
Ижтимоий фобияни муваффақиятли даволаш учун унинг асосини ташкил этувчи механизмларни тушуниш муҳимдир: бу қочиш ва ҳимоя қилиш хатти-ҳаракатлари, ортиқча сезувчанлик, ўз-ўзига йўналтирилган эътибор, бошқа одамларнинг хатти-ҳаракатларини тахмин қилиш, ижтимоий хавотир белгилари ҳақида "баҳолаш", ўз-ўзини салбий баҳолаш, когнитив бузилишлар ва ижтимоий кўникмаларнинг етишмаслиги.
Ижтимоий фобияни муваффақиятли даволаш учун ушбу ҳар бир жиҳат билан ишлаш зарур.
Ижтимоий фобияни муваффақиятли даволаш учун унинг асосини ташкил этувчи механизмларни тушуниш муҳимдир: бу қочиш ва ҳимоя қилиш хатти-ҳаракатлари, ортиқча сезувчанлик, ўз-ўзига йўналтирилган эътибор, бошқа одамларнинг хатти-ҳаракатларини тахмин қилиш, ижтимоий хавотир белгилари ҳақида "баҳолаш", ўз-ўзини салбий баҳолаш, когнитив бузилишлар ва ижтимоий кўникмаларнинг етишмаслиги.
Қочиш ва ҳимоя қилиш хатти-ҳаракатлари
Ижтимоий фобия билан оғриган одамлар, одатда, қўрқинчли вазиятлардан қочишга интилади – улар бошқаларнинг эътибор марказида бўлишдан қочишади. Қочишнинг мақсади нохуш воқеалардан қочишдир. Бу эса ижтимоий фаолиятни чеклашга, баъзида эса тўлиқ изоляцияга олиб келади. Одамлар қўрқинчли вазиятлардан яширин ёки ниқобланган усулда қочиши мумкин, масалан, бошқаларнинг эътиборидан қочиш учун ўзларини ҳеч қандай фарқ қилмайдиган қилиб кўрсатишади. Бунга бежирим кийим танлаш, ҳеч қачон суҳбатни биринчи бўлиб бошламаслик ёки кўз билан алоқа қилишдан қочиш киради.Бошқаларнинг реакцияларига нисбатан ортиқча сезувчанлик
Ижтимоий фобия билан оғриган одамлар аста-секинлик билан шахслараро вазиятларда хавфни сезишга жуда сезгир бўлиб қоладилар. Улар бошқаларнинг энг кичик ишораларини ҳам сезадилар ва уларни рад этиш белгилари сифатида қабул қилишади. Одамлар уларга бир лаҳзали назар ташласа, кулса ёки бирор ишора қилса, бу сигналларни тўлиқ рад этиш сифатида талқин қилишади.Ахборотни қабул қилиш ва қайта ишлаш кўникмалари бузилиши
Яхши мулоқот қилиш қобилияти, суҳбат давомида ахборотни тўғри қабул қилишни ва когнитив режалаштириш қобилиятини талаб қилади. Ижтимоий фобия билан оғриган одамлар ахборотни қабул қилиш, уни қайта ишлаш ва мос жавоб беришда муаммоларга дуч келишлари мумкин. Улар суҳбатни тинглаш ўрнига, олдиндан жавоб тайёрлашга ҳаракат қиладилар ва шу сабабли вазиятни тўлиқ баҳолаш ўрнига унинг кичик қисмига эътибор қаратадилар.Ўз-ўзига йўналтирилган эътибор
Ижтимоий фобия билан оғриган одамлар ўзларини зўриққан ҳис қилганларида, улар автоматик равишда диққатни ўзларига қаратадилар ва ўз жисмоний ҳиссиётлари, ҳис-туйғулари ва фикрларини сезадилар. Шу пайтда улар ташқаридан келаётган ахборотни сезиш қобилиятига эга бўлмайдилар. Суҳбат давомида улар олдиндан нима дейиш ва қандай айтишни режалаштирадилар, чунки улар суҳбатдошнинг айтганларини эътиборсиз қолдирадилар.Салбий ўз-ўзини баҳолаш ва когнитив бузилишлар
Ижтимоий фобия билан оғриган одамлар турли хил когнитив бузилишларга эга бўладилар. Улар ўзларини ожиз ва рад этилган деб билишади, бошқаларни эса уларни танқид қиладиганлар деб ўйлашади. Ўз-ўзини ҳаддан ташқари салбий баҳолаш натижасида улар нейтрал фикрларни ҳам салбий қабул қилишлари мумкин ва ҳатто кичик салбий воқеаларни ҳам катта фалокат деб биладилар.Ижтимоий фобияни муваффақиятли даволаш учун ушбу ҳар бир жиҳат билан ишлаш зарур.