Замонавий дунёда ижтимоий тармоқлар ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айланди. Instagram*, Facebook, TikTok каби платформалар мулоқот қилиш, ўзимиз учун муҳим лаҳзаларни бўлишиш ва ахборот олиш имкониятини тақдим этади. Бироқ, бу технологияларнинг афзалликлари ортида руҳий саломатликка таъсир қилувчи айрим хавф омиллари ҳам яширинган.
1. Ижтимоий таққослаш
Ижтимоий тармоқлар орқали фойдаланувчилар ўз ҳаётларини бошқаларнинг идеаллаштирилган ҳаёти билан таққослашга мойил бўладилар. Бу эса ўзини паст баҳолаш, етарли даражада яхши эмаслик ҳисси ва ҳаттоки депрессияга олиб келиши мумкин. Тадқиқотлар шунга кўрсатадики, муваффақият ва бахтли лаҳзаларга бой контентни доимий равишда кузатиш психо-эмоционал ҳолатга салбий таъсир кўрсатади.
2. Киберхавф ва киберзўравонлик
Ижтимоий тармоқларда анонимлик, айниқса ёшлар орасида, киберзўравонликнинг кенг тарқалишига сабаб бўлмоқда. Бу эса жабрланувчиларнинг руҳий саломатлигига катта зарар етказиши мумкин. Киберзўравонлик туфайли юзага келган стресс, хавотир ва паст баҳоланиш ҳисси каби ҳолатлар одатда руҳий соғлиққа салбий таъсир кўрсатади.
3. Онлайн ва оффлайн ҳаётнинг аралашуви
Замонавий технологиялар онлайн ва оффлайн муносабатлар ўртасидаги чегараларни йўқ қилмоқда. Бу ижтимоий алоқаларни кучайтириши мумкин бўлса-да, ҳаддан ташқари интернетга қарамлик “бошқа ҳаётни қўлдан бой бериш” синдромига олиб келади, бу эса реал ҳаётдаги фаолиятнинг пасайишига сабаб бўлади. Натижада, одамлар кўпинча ёлғизлик ва ҳақиқий яқин алоқалар йўқлиги ҳиссини бошдан кечирадилар.
4. Ижобий томонлар
Салбий таъсирлар билан бир қаторда, ижтимоий тармоқлар руҳий саломатликка ижобий таъсир кўрсатиши ҳам мумкин. Улар қўллаб-қувватлаш, ўзини таниб олиш ва ўзини ифода қилиш платформаси сифатида хизмат қилиши мумкин. Баъзилар ижтимоий тармоқлар орқали ўзларига ўхшаш қизиқишларга эга одамлардан ёрдам ва кўмак топадилар. Ижобий алоқалар эса ўзини ишончини ошириши ва одамни янада кучлироқ ҳис қилишга ёрдам бериши мумкин.
5. Муаммоларни ҳал қилиш йўллари
Ижтимоий тармоқлардаги ижтимоийлашувнинг салбий таъсирларига қарши курашиш учун қуйидаги усуллар муҳим:
Ижтимоий тармоқлар фойдаланувчилар учун хавф ва имкониятларни бирга олиб келади. Ушбу платформалардан онгли фойдаланиш, улардаги руҳий таъсирларни ҳисобга олиш орқали биз рақамли даврда руҳий саломатлигимизни яхшилаб, ҳақиқий ҳаётда чуқурроқ алоқаларни барпо қилишимиз мумкин. Реал ҳаётдаги муносабатлар ва яқин мулоқотлар муҳимлигини унутмаслик зарур.
1. Ижтимоий таққослаш
Ижтимоий тармоқлар орқали фойдаланувчилар ўз ҳаётларини бошқаларнинг идеаллаштирилган ҳаёти билан таққослашга мойил бўладилар. Бу эса ўзини паст баҳолаш, етарли даражада яхши эмаслик ҳисси ва ҳаттоки депрессияга олиб келиши мумкин. Тадқиқотлар шунга кўрсатадики, муваффақият ва бахтли лаҳзаларга бой контентни доимий равишда кузатиш психо-эмоционал ҳолатга салбий таъсир кўрсатади.
2. Киберхавф ва киберзўравонлик
Ижтимоий тармоқларда анонимлик, айниқса ёшлар орасида, киберзўравонликнинг кенг тарқалишига сабаб бўлмоқда. Бу эса жабрланувчиларнинг руҳий саломатлигига катта зарар етказиши мумкин. Киберзўравонлик туфайли юзага келган стресс, хавотир ва паст баҳоланиш ҳисси каби ҳолатлар одатда руҳий соғлиққа салбий таъсир кўрсатади.
3. Онлайн ва оффлайн ҳаётнинг аралашуви
Замонавий технологиялар онлайн ва оффлайн муносабатлар ўртасидаги чегараларни йўқ қилмоқда. Бу ижтимоий алоқаларни кучайтириши мумкин бўлса-да, ҳаддан ташқари интернетга қарамлик “бошқа ҳаётни қўлдан бой бериш” синдромига олиб келади, бу эса реал ҳаётдаги фаолиятнинг пасайишига сабаб бўлади. Натижада, одамлар кўпинча ёлғизлик ва ҳақиқий яқин алоқалар йўқлиги ҳиссини бошдан кечирадилар.
4. Ижобий томонлар
Салбий таъсирлар билан бир қаторда, ижтимоий тармоқлар руҳий саломатликка ижобий таъсир кўрсатиши ҳам мумкин. Улар қўллаб-қувватлаш, ўзини таниб олиш ва ўзини ифода қилиш платформаси сифатида хизмат қилиши мумкин. Баъзилар ижтимоий тармоқлар орқали ўзларига ўхшаш қизиқишларга эга одамлардан ёрдам ва кўмак топадилар. Ижобий алоқалар эса ўзини ишончини ошириши ва одамни янада кучлироқ ҳис қилишга ёрдам бериши мумкин.
5. Муаммоларни ҳал қилиш йўллари
Ижтимоий тармоқлардаги ижтимоийлашувнинг салбий таъсирларига қарши курашиш учун қуйидаги усуллар муҳим:
- Контентни онгли равишда истеъмол қилиш: Фойдаланувчилар кузатаётган контентнинг ўзларига қандай таъсир қилаётганига эътибор беришлари ва ўз ҳаётларини бошқаларнинг идеаллаштирилган ҳаёти билан таққослашдан сақланишлари керак.
- Чегараларни белгилаш: Ижтимоий тармоқларда ўтказиладиган вақтни чеклаш онлайн ва оффлайн ҳаёт ўртасидаги мувозанатни сақлашга ёрдам беради.
- Танқидий фикрлаш кўникмаларини ривожлантириш: Маълумотни таҳлил қилиш ва руҳий ҳолатга салбий таъсир қилувчи контентни ажратиш қобилиятини ривожлантириш лозим.
- Қўллаб-қувватлаш яратиш: Яқин инсонлар билан мулоқот қилиш ва уларнинг қўллаб-қувватлашини олиш ижтимоий тармоқлар билан боғлиқ салбий ҳис-туйғуларни камайтиришга ёрдам беради.
Ижтимоий тармоқлар фойдаланувчилар учун хавф ва имкониятларни бирга олиб келади. Ушбу платформалардан онгли фойдаланиш, улардаги руҳий таъсирларни ҳисобга олиш орқали биз рақамли даврда руҳий саломатлигимизни яхшилаб, ҳақиқий ҳаётда чуқурроқ алоқаларни барпо қилишимиз мумкин. Реал ҳаётдаги муносабатлар ва яқин мулоқотлар муҳимлигини унутмаслик зарур.