Антидепрессантларнинг ишлаш механизмининг ноаниқ жиҳати ҳақида
Менимча, антидепрессантларни қабул қилиш мавзуси анча олдиндан оддий ҳолга айланиб улгурди ва энди у 2000-йиллардаги машҳур шахсларнинг гап-сўзлари билан боғланмайди. Ҳозирги кунда антидепрессантлар ҳақида эшитмаган одамни топиш қийин. Эҳтимол, сиз ёки сизга яқин кимдир уларни қабул қилган, ташлаган, мақтаб ёки танқид қилиб, шундай дорилар билан таниш бўлган бўлиши мумкин.
Шу дорилар депрессияга қарши курашда қанчалик ёрдам беришига тўлиқ ишонч билан гапириш мумкинми? Жавоб – йўқ. Лекин биз битта нарсага ишонамиз: улар ишлайди. Клиник амалиёт бунга далил бўлиб, яхши танланган антидепрессант кўп ҳолларда инсон ҳаётини "олдин" ва "кейин" деб ажратиб, унинг кайфиятини яхшилайди.
Ҳа, биз улар ёрдам беришига ишонамиз, аммо уларнинг таъсир механизмини батафсил тушунтириб бериш қийин.
Ҳали ҳам танқидга учраётган, аммо ҳанузгача устун бўлган "серотонин гипотезаси" шундай дейди: депрессия нейротрансмиттерлар, жумладан, серотонин, дофамин ва норадреналин етишмаслиги билан боғлиқ. Антидепрессантлар синапсларда серотонин миқдорини оширади, бу эса кўп олимларнинг фикрича, кайфиятга ижобий таъсир кўрсатади.
Нейротрансмиттерлар – бу асаб ҳужайралари (нейронлар) ўртасидаги сигналларни узатадиган кимёвий моддалардир. Улар кайфият, ҳиссиётлар, уйқу, хотира ва ҳаракатлар каби турли жараёнларни бошқаришда муҳим роль ўйнайди.
Яқинда ўтказилган тадқиқотлар шундай дейди: антидепрессантлар, серотонин миқдорини ошириш орқали, миянинг турли ҳудудлари ўртасидаги алоқаларни тиклайди. Бу эса, ўз навбатида, когнитив ва эмоционал қайта ишлаш жараёнларини яхшилайди.
Бунинг натижасида беморлар ўзи ва дунё ҳақидаги салбий фикрлардан воз кечиб, бошқача қарашда бўлиш имкониятини қўлга киритади.
Ушбу жараёнда синаптик фаоллик ўзгаради, нейронларнинг қайта тикланиши ва мустаҳкамланиши рўй беради. Бунда одамнинг ўзини яхшироқ тушуниши ва атрофдаги воқеаларга бошқача муносабатда бўлиши мумкин бўлади.
Энди миянгизда танлов пайдо бўлади: қандай муносабатда бўлиш, қайси йўналишни танлаш ёки воқеаларни қандай таърифлаш.
Менимча, антидепрессантларни қабул қилиш мавзуси анча олдиндан оддий ҳолга айланиб улгурди ва энди у 2000-йиллардаги машҳур шахсларнинг гап-сўзлари билан боғланмайди. Ҳозирги кунда антидепрессантлар ҳақида эшитмаган одамни топиш қийин. Эҳтимол, сиз ёки сизга яқин кимдир уларни қабул қилган, ташлаган, мақтаб ёки танқид қилиб, шундай дорилар билан таниш бўлган бўлиши мумкин.
Шу дорилар депрессияга қарши курашда қанчалик ёрдам беришига тўлиқ ишонч билан гапириш мумкинми? Жавоб – йўқ. Лекин биз битта нарсага ишонамиз: улар ишлайди. Клиник амалиёт бунга далил бўлиб, яхши танланган антидепрессант кўп ҳолларда инсон ҳаётини "олдин" ва "кейин" деб ажратиб, унинг кайфиятини яхшилайди.
Ҳа, биз улар ёрдам беришига ишонамиз, аммо уларнинг таъсир механизмини батафсил тушунтириб бериш қийин.
Антидепрессантларнинг ноаниқ таъсир механизми ҳақида
Бу, биринчи навбатда, илм-фанда депрессиянинг табиати ва унинг психологик ҳамда биологик жараёнлари ҳақида бир нечта қарашлар мавжуд эканлиги билан боғлиқ. Агар муаммонинг аниқ тавсифини бериш мумкин бўлмаса, унинг ечими қандай эканлигини аниқлаш қийин.Ҳали ҳам танқидга учраётган, аммо ҳанузгача устун бўлган "серотонин гипотезаси" шундай дейди: депрессия нейротрансмиттерлар, жумладан, серотонин, дофамин ва норадреналин етишмаслиги билан боғлиқ. Антидепрессантлар синапсларда серотонин миқдорини оширади, бу эса кўп олимларнинг фикрича, кайфиятга ижобий таъсир кўрсатади.
Нейротрансмиттерлар – бу асаб ҳужайралари (нейронлар) ўртасидаги сигналларни узатадиган кимёвий моддалардир. Улар кайфият, ҳиссиётлар, уйқу, хотира ва ҳаракатлар каби турли жараёнларни бошқаришда муҳим роль ўйнайди.
Яқинда ўтказилган тадқиқотлар шундай дейди: антидепрессантлар, серотонин миқдорини ошириш орқали, миянинг турли ҳудудлари ўртасидаги алоқаларни тиклайди. Бу эса, ўз навбатида, когнитив ва эмоционал қайта ишлаш жараёнларини яхшилайди.
Бунинг натижасида беморлар ўзи ва дунё ҳақидаги салбий фикрлардан воз кечиб, бошқача қарашда бўлиш имкониятини қўлга киритади.
Антидепрессантларнинг фаолияти
Антидепрессантлар, жумладан, СИОЗ (Селектив ингибитор обратного захвата серотонина) ва СИОЗСН (Селектив ингибитор обратного захвата серотонина и норэпинефрина) каби дорилар депрессия ҳолатларини даволашда асосий восита ҳисобланади. Улар миядаги нейрохимик тизимларга таъсир қилади ва серотонин миқдорини оширади. Уларни узоқ муддат қабул қилиш нейропластикликни – миянинг тузилишини ўзгартириш ва мослашиш қобилиятини тиклашга ёрдам беради.Ушбу жараёнда синаптик фаоллик ўзгаради, нейронларнинг қайта тикланиши ва мустаҳкамланиши рўй беради. Бунда одамнинг ўзини яхшироқ тушуниши ва атрофдаги воқеаларга бошқача муносабатда бўлиши мумкин бўлади.
Хулоса:
Антидепрессантлар депрессияга қарши курашда мияни қайта мослаштиришга ёрдам беради. Улар бизга ҳаётга турли ёндашувларни ўрганиш имконини беради, бу эса инсоннинг умумий психологик ҳолатини яхшилайди.Энди миянгизда танлов пайдо бўлади: қандай муносабатда бўлиш, қайси йўналишни танлаш ёки воқеаларни қандай таърифлаш.
