Издошлик, шерикдан хафа бўлиш ёки фақатгина характерлар мос келмаганлик – муносабатларни тўхтатишнинг сабаби қандай бўлишидан қатъий назар, ажралишни енгил қабул қилиш қийин. Кимдир узоқ давом этадиган депрессияга тушади, бошқалар эса назоратсиз агрессияни намоён қилади, учинчи одамларда эса тошмали иситма кўтарилади, гарчи кундан бир кун олдин бундай совуқ қотишга ҳеч қандай аломат бўлмаган бўлса ҳам. Келинг, нега ҳамма психологик ҳимоя механизмлари бир хил даражада яхши эмаслиги ва ажралишни қандай қилиб энг оз эмоционал йўқотишлар билан енгиб ўтиш мумкинлиги ҳақида фикр юритамиз.
Ажралишда қайси ҳимоя механизмлари "фаъоллашади"
Ҳатто агар сиз шеригингиз билан тинч йўл билан ажралишган бўлсангиз ҳам, бу психика учун стресс. Агар ажралиш узоқ муддатли муносабатларга тааллуқли бўлса, ажралиш маъносизликка тенг келса, эҳтимол психотерапевт ёрдамисиз бунга бардош бериш қийин бўлади — бу худди иккинчи яримсиз қайтадан юришни ўрганишга ўхшайди.
Инсон психикаси шундай тузилганки, бизни хавотирдан ҳимоя қилишга ҳаракат қилади, аммо аниқ айтишим мумкинки, бу ҳамиша муваффақиятли амалга оширилавермайди. Дарддан қочиб, муаммони ҳал қилишни номуайян муддатга қолдириш истаги вазиятни янада оғирлаштиради — сиз эски муносабатларни тарк этмагунча янги муносабатларга киришмайсиз.
Инкор қилиш
Бу ҳимоя механизмларининг энг оммабопларидан бири. Сиз муҳаббат тугаганига ишонишдан бош тортасиз. Ажралишни муносабатлардаги танаффус сифатида қабул қиласиз ва бир ҳафтадан кейин ҳамма нарса қайта ўз жойига тушади, деб ишонасиз. Ўзингизни эркин шахс деб билмайсиз, янги танишувларга интилмайсиз ва ҳали ҳам собиқ шеригингизга садоқатли қолаверасиз. Бу вазият асаб тизимига салбий таъсир кўрсатади. Эрта ёки кеч бўлса ҳам, бу ҳақиқатни қабул қилишингиз керак — сизнинг жуфтлик энди йўқ. Ўзингизни беҳуда қийнаб ўтирманг. Инкор қилиш муаммони ҳал қилмайди, уни фақат кечиктиради.
Нима қилиш керак. Агар сиз собиқ шеригингиз ҳали ҳам янги муносабатларга киришмаган бўлса, бу сиз яна бирга бўласиз дегани эмас. Тушунинг, энди сиз иккита турли тарихсиз ва расман биринчи ойларда сизларингиз ҳикоялари тўқнашмаслиги мақсадга мувофиқдир. Унга тасодифан кўчада дуч келишга интилманг, унинг ижтимоий тармоқлардаги фаолиятини кузатманг, умумий дўстлардан сўраманг. Яхшиси, аввал вақтингизни ҳеч қачон етишмаган қизиқишларингизга бағишланг ва шунда, эҳтимол, янги танишувлар ҳам пайдо бўлар.
Сиқиштириш
Бу психологик ҳимоянинг қулай усули бўлиб, у қайғуришдан қутулиш ва келажагингизни қуриш имконини беради. Аммо сиқиштиришнинг жуда муҳим камчилиги бор — сиз ўтмишдан дарс олмайсиз. Ажралишнинг сабаби нима эди? Шеригингиз жуда кўп нарса талаб қилдими ёки сиз уни тўлиқ назорат қилиб чарчатдингизми? Сизларингиз орангизда нима рўй берган бўлса ҳам — бу тажриба ва унинг устига асосланиб, янги муносабатларда хато қилмаслик учун ундан фойдаланишингиз керак.
Нима қилиш керак. Дардингизни ичига яширманг. Ҳа, сиз ташқаридан кучли кўринасиз, гўё ҳеч қандай ажралиш бўлмагандай. Аммо сиз бошқаларни эмас, ўзингизни алдайсиз. Ташқаридан барқарор кўринишда бўлишингизга қарамай, сиз бир неча ойлар, балки йиллар давомида тушкунлик ва хафа бўлишни бошдан кечирасиз. Сиз ўз ҳис-туйғуларингизни ифода этинг: яқин бир дўстга ёки танишга қўнғироқ қилинг, қаҳва ичилганда учрашиб, ҳис-туйғуларингизни баҳам кўринг. Собиқ шеригингизда камчиликлар изламасдан, дарслар олинг, ўз онгингизнинг тубидан барча салбий ҳис-туйғуларни чиқаринг ва ўзингизни янгиликлар ва номаълумликка очинг. Агар ишончли дўст янингизда бўлмаса, блокнот ёки кундалик ҳам етарли — қоғозга ёзилган ҳис-туйғулар ҳам шахсий суҳбат каби самарали бўлади.
Қадрсизлантириш
Бу ёқимсиз ҳимоя механизми. Сиз кўп йиллар давомида бирга бўлганингиз, лекин кейин бир неча кун ичида у (ёки у) ношуд/ хунук/ ғалати/ ёқимсиз бўлиб қолган — ўз вазиятингизга мос келадиган ҳар қандай сифатни қўшинг. Шубҳали сифатларга эга бўлган шерикдан воз кечиш осонроқ, қарашиданёқ юрагингизда тўлқинланиш уйғотган ва юрак уришини тезлаштирган инсондан воз кечиш қийин. Аммо бу ёндашув билан келажакда дўстона муносабатларни сақлаб қолиш жуда қийин.
Нима қилиш керак. Кўпинча собиқ шеригингизга нисбатан тажовузкорлик спиртли ичимлик таъсири остида уйғонади. Бундай ҳолатда сиз стрессни енгиллатишга ҳаракат қиласиз, шеригингиз ҳақида ёмон гаплар айтиб уни туҳмат қиласиз. Ички низоларингизни омма олдига чиқарманг — бу сизга рейтинги бўйича қўшимча очколар бермайди, аммо шаънингизни жиддий равишда бузади. Атроф-муҳитни ўзгартиринг, янги таассуротларга юзланинг, таъмирлаш ишларига киришинг ёки ишга шўнғинг — эркинликдан ҳаммасини олинг.
Ачинарли томони шундаки, муносабатларни стрессиз тарк этиш камдан-кам ҳолларда мумкин бўлади. Бир ҳолатда дўстлар ёрдами ва янги қизиқиш етарли бўлса, бошқасида апатия, депрессия ва кўз ёшлар билан тўлган ёстиқ билан яшашга тўғри келади. Бундай вазиятда ўзи билан ҳамма нарса изига тушади деб умид қилиш нотўғри. Албатта, изига тушади, аммо гап қанча вақт ўтказиб, ўзингизни қийнаганингиз ҳақида. Энг яхши ечим психотерапевтга ташриф бўлади. Биринчидан, психотерапияда сиз айбланмайсиз. Иккинчидан, психотерапевт сизнинг шеригингизни қадрсизлантирмайди ёки оқламайди — ажралишга янгича қарашга ёрдам беради. Учинчидан, психотерапия сизга ўз психик ҳолатингизни нормаллаштириш ва янада ривожланиш учун энергия топишни кўрсатади.
Ажралишда қайси ҳимоя механизмлари "фаъоллашади"
Ҳатто агар сиз шеригингиз билан тинч йўл билан ажралишган бўлсангиз ҳам, бу психика учун стресс. Агар ажралиш узоқ муддатли муносабатларга тааллуқли бўлса, ажралиш маъносизликка тенг келса, эҳтимол психотерапевт ёрдамисиз бунга бардош бериш қийин бўлади — бу худди иккинчи яримсиз қайтадан юришни ўрганишга ўхшайди.
Инсон психикаси шундай тузилганки, бизни хавотирдан ҳимоя қилишга ҳаракат қилади, аммо аниқ айтишим мумкинки, бу ҳамиша муваффақиятли амалга оширилавермайди. Дарддан қочиб, муаммони ҳал қилишни номуайян муддатга қолдириш истаги вазиятни янада оғирлаштиради — сиз эски муносабатларни тарк этмагунча янги муносабатларга киришмайсиз.
Инкор қилиш
Бу ҳимоя механизмларининг энг оммабопларидан бири. Сиз муҳаббат тугаганига ишонишдан бош тортасиз. Ажралишни муносабатлардаги танаффус сифатида қабул қиласиз ва бир ҳафтадан кейин ҳамма нарса қайта ўз жойига тушади, деб ишонасиз. Ўзингизни эркин шахс деб билмайсиз, янги танишувларга интилмайсиз ва ҳали ҳам собиқ шеригингизга садоқатли қолаверасиз. Бу вазият асаб тизимига салбий таъсир кўрсатади. Эрта ёки кеч бўлса ҳам, бу ҳақиқатни қабул қилишингиз керак — сизнинг жуфтлик энди йўқ. Ўзингизни беҳуда қийнаб ўтирманг. Инкор қилиш муаммони ҳал қилмайди, уни фақат кечиктиради.
Нима қилиш керак. Агар сиз собиқ шеригингиз ҳали ҳам янги муносабатларга киришмаган бўлса, бу сиз яна бирга бўласиз дегани эмас. Тушунинг, энди сиз иккита турли тарихсиз ва расман биринчи ойларда сизларингиз ҳикоялари тўқнашмаслиги мақсадга мувофиқдир. Унга тасодифан кўчада дуч келишга интилманг, унинг ижтимоий тармоқлардаги фаолиятини кузатманг, умумий дўстлардан сўраманг. Яхшиси, аввал вақтингизни ҳеч қачон етишмаган қизиқишларингизга бағишланг ва шунда, эҳтимол, янги танишувлар ҳам пайдо бўлар.
Сиқиштириш
Бу психологик ҳимоянинг қулай усули бўлиб, у қайғуришдан қутулиш ва келажагингизни қуриш имконини беради. Аммо сиқиштиришнинг жуда муҳим камчилиги бор — сиз ўтмишдан дарс олмайсиз. Ажралишнинг сабаби нима эди? Шеригингиз жуда кўп нарса талаб қилдими ёки сиз уни тўлиқ назорат қилиб чарчатдингизми? Сизларингиз орангизда нима рўй берган бўлса ҳам — бу тажриба ва унинг устига асосланиб, янги муносабатларда хато қилмаслик учун ундан фойдаланишингиз керак.
Нима қилиш керак. Дардингизни ичига яширманг. Ҳа, сиз ташқаридан кучли кўринасиз, гўё ҳеч қандай ажралиш бўлмагандай. Аммо сиз бошқаларни эмас, ўзингизни алдайсиз. Ташқаридан барқарор кўринишда бўлишингизга қарамай, сиз бир неча ойлар, балки йиллар давомида тушкунлик ва хафа бўлишни бошдан кечирасиз. Сиз ўз ҳис-туйғуларингизни ифода этинг: яқин бир дўстга ёки танишга қўнғироқ қилинг, қаҳва ичилганда учрашиб, ҳис-туйғуларингизни баҳам кўринг. Собиқ шеригингизда камчиликлар изламасдан, дарслар олинг, ўз онгингизнинг тубидан барча салбий ҳис-туйғуларни чиқаринг ва ўзингизни янгиликлар ва номаълумликка очинг. Агар ишончли дўст янингизда бўлмаса, блокнот ёки кундалик ҳам етарли — қоғозга ёзилган ҳис-туйғулар ҳам шахсий суҳбат каби самарали бўлади.
Қадрсизлантириш
Бу ёқимсиз ҳимоя механизми. Сиз кўп йиллар давомида бирга бўлганингиз, лекин кейин бир неча кун ичида у (ёки у) ношуд/ хунук/ ғалати/ ёқимсиз бўлиб қолган — ўз вазиятингизга мос келадиган ҳар қандай сифатни қўшинг. Шубҳали сифатларга эга бўлган шерикдан воз кечиш осонроқ, қарашиданёқ юрагингизда тўлқинланиш уйғотган ва юрак уришини тезлаштирган инсондан воз кечиш қийин. Аммо бу ёндашув билан келажакда дўстона муносабатларни сақлаб қолиш жуда қийин.
Нима қилиш керак. Кўпинча собиқ шеригингизга нисбатан тажовузкорлик спиртли ичимлик таъсири остида уйғонади. Бундай ҳолатда сиз стрессни енгиллатишга ҳаракат қиласиз, шеригингиз ҳақида ёмон гаплар айтиб уни туҳмат қиласиз. Ички низоларингизни омма олдига чиқарманг — бу сизга рейтинги бўйича қўшимча очколар бермайди, аммо шаънингизни жиддий равишда бузади. Атроф-муҳитни ўзгартиринг, янги таассуротларга юзланинг, таъмирлаш ишларига киришинг ёки ишга шўнғинг — эркинликдан ҳаммасини олинг.
Ачинарли томони шундаки, муносабатларни стрессиз тарк этиш камдан-кам ҳолларда мумкин бўлади. Бир ҳолатда дўстлар ёрдами ва янги қизиқиш етарли бўлса, бошқасида апатия, депрессия ва кўз ёшлар билан тўлган ёстиқ билан яшашга тўғри келади. Бундай вазиятда ўзи билан ҳамма нарса изига тушади деб умид қилиш нотўғри. Албатта, изига тушади, аммо гап қанча вақт ўтказиб, ўзингизни қийнаганингиз ҳақида. Энг яхши ечим психотерапевтга ташриф бўлади. Биринчидан, психотерапияда сиз айбланмайсиз. Иккинчидан, психотерапевт сизнинг шеригингизни қадрсизлантирмайди ёки оқламайди — ажралишга янгича қарашга ёрдам беради. Учинчидан, психотерапия сизга ўз психик ҳолатингизни нормаллаштириш ва янада ривожланиш учун энергия топишни кўрсатади.