Хато қилиш қўрқуви: Нега одамлар бундан қўрқадилар ва бу жамиятимизга қандай таъсир қилади?
Хато қилиш қўрқуви болаликданёқ бизга таниш бўлган атрибутдир. Ҳатто энг оддий ҳаракатлар, масалан, синф олдида чиқиш ёки мутахассислик танлаш ҳам хавотирга сабаб бўлиши мумкин. Бу қўрқув ўз-ўзини рўёбга чиқариш ва шахсий ривожланиш йўлида жиддий тўсиқ бўлиши мумкин. Ушбу мақолада бу ҳодиса, унинг сабаблари ва оқибатлари ҳамда уни енгиш усуллари ҳақида батафсил сўз юритилади.
Кўплаб тадқиқотчилар хато қилиш қўрқуви онг остига чуқур ўрнашиб олган деб ҳисоблайдилар. Болаликданоқ биз хато қилганимизда салбий сигналлар оламиз. Жамиятда муваффақият ва омадсизликлар аниқ фарқ қилади: муваффақият рағбатлантирилади, хатолар эса қораланади. Бу бизда қадриятлар тизимини бузади ва ҳар қандай нарсадан омадсизликдан қочишни асосий мақсадга айлантиради.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, хато қилиш қўрқуви юқори даражадаги хавотир ва депрессияга олиб келиши мумкин. Хато қилишдан қўрқадиган одамлар қарор қабул қилишни талаб қиладиган вазиятлардан қочишлари мумкин, бу эса имкониятларни чеклаб, ҳаёт сифатига салбий таъсир қилади. Бу ҳолатни "хатофобия" деб ҳам атайдилар.
Социология нуқтаи назаридан, хатолар ва омадсизликлар жамиятда кучсизлик сифатида қабул қилинади. Агар инсон хато қилса, бу унинг устидан кулгига, танқидга ёки ижтимоий гуруҳдан четлатилишига сабаб бўлиши мумкин. Бу ёндашув нафақат шахсий муносабатларга, балки касбий ҳаётга ҳам таъсир кўрсатади.
Жамият стандартларига мос келиш зарурати кучсизлик ҳиссини келтириб чиқаради. Хато учун қораланишдан қўрқиш "идеал" шахсни яратишга уринишга олиб келади, бу эса кўпинча чарчоқ ва стрессга сабаб бўлади.
Романтик ва дўстона муносабатлар кўпинча бу қўрқувни намоён қилиш майдонига айланади. Одамлар бир-бирларига очилишдан қўрқадилар, чунки ўзларининг заифликларини кўрсатиб қўйиш ва хатоларга йўл қўйишдан хавотир оладилар. Бу чуқур эҳтиросий боғланишга тўсқинлик қилади ва натижада кўнгли қолиш ва ёлғизликка олиб келиши мумкин.
Биринчи қадам қўрқувнинг борлигини англашдир. Қўрқув сизга қандай таъсир қилишини тан олиш йўлнинг ярмидир. Бунда ўз-ўзини кузатиш, кундалик юритиш ёки психолог билан суҳбатлашиш ўз ҳис-туйғуларингизни тушунишга катта ёрдам беради.
Иккинчи муҳим қадам хатоларни омадсизлик эмас, балки дарс сифатида кўришдир. Хатоларни ўрганиш жараёнининг бир қисми сифатида қабул қилишни ўрганиш керак. Ҳеч ким мукаммал эмаслиги ва хатолар қилиш нормал эканлигини қабул қилиш хавотир даражасини пасайтиришга ва бардошлиликни ривожлантиришга ёрдам беради.
Эсингизда бўлсин, хатолар – бу таълим ва ўсишнинг ажралмас қисмидир. Буни қабул қилиш ҳаётингизни яхшилаши, ўз-ўзингизга бўлган ишончни ошириши ва атрофдагилар билан муносабатларни мустаҳкамлашга ёрдам бериши мумкин. Хатолар ўрганиш имконияти сифатида қабул қилиниши керак бўлган жамият яратишга интилиш муҳимдир.
Хато қилиш қўрқуви болаликданёқ бизга таниш бўлган атрибутдир. Ҳатто энг оддий ҳаракатлар, масалан, синф олдида чиқиш ёки мутахассислик танлаш ҳам хавотирга сабаб бўлиши мумкин. Бу қўрқув ўз-ўзини рўёбга чиқариш ва шахсий ривожланиш йўлида жиддий тўсиқ бўлиши мумкин. Ушбу мақолада бу ҳодиса, унинг сабаблари ва оқибатлари ҳамда уни енгиш усуллари ҳақида батафсил сўз юритилади.
Хато қилиш қўрқувининг психологик асослари
Ҳар биримиз ички зиддиятга дуч келамиз, яъни хавфга қўл уриш ёки қулайлик зонасини сақлаб қолиш ҳақида қарор қабул қилиш зарурати туғилганда. Психология нуқтаи назаридан хато қилиш қўрқуви нима учун кўпинча ҳаётимизда ҳал қилувчи омилга айланишини тушунтиради.Кўплаб тадқиқотчилар хато қилиш қўрқуви онг остига чуқур ўрнашиб олган деб ҳисоблайдилар. Болаликданоқ биз хато қилганимизда салбий сигналлар оламиз. Жамиятда муваффақият ва омадсизликлар аниқ фарқ қилади: муваффақият рағбатлантирилади, хатолар эса қораланади. Бу бизда қадриятлар тизимини бузади ва ҳар қандай нарсадан омадсизликдан қочишни асосий мақсадга айлантиради.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, хато қилиш қўрқуви юқори даражадаги хавотир ва депрессияга олиб келиши мумкин. Хато қилишдан қўрқадиган одамлар қарор қабул қилишни талаб қиладиган вазиятлардан қочишлари мумкин, бу эса имкониятларни чеклаб, ҳаёт сифатига салбий таъсир қилади. Бу ҳолатни "хатофобия" деб ҳам атайдилар.
Жамиятнинг қоралаши – қўрқувнинг асосий сабаби
Хато қилиш қўрқувининг асосий томони жамиятнинг қоралаши билан боғлиқ. Инсон янги нарсаларни яратганда ёки муҳим қарорлар қабул қилганда, шубҳасиз, атрофдагиларнинг диққатида бўлади. Бу хавф туғдиради ва ташаббус кўрсатишга иштиёқни камайтиради.Социология нуқтаи назаридан, хатолар ва омадсизликлар жамиятда кучсизлик сифатида қабул қилинади. Агар инсон хато қилса, бу унинг устидан кулгига, танқидга ёки ижтимоий гуруҳдан четлатилишига сабаб бўлиши мумкин. Бу ёндашув нафақат шахсий муносабатларга, балки касбий ҳаётга ҳам таъсир кўрсатади.
Жамият стандартларига мос келиш зарурати кучсизлик ҳиссини келтириб чиқаради. Хато учун қораланишдан қўрқиш "идеал" шахсни яратишга уринишга олиб келади, бу эса кўпинча чарчоқ ва стрессга сабаб бўлади.
Хато қилиш қўрқувининг шахсий муносабатларга таъсири
Хато қилиш қўрқуви фақат шахсий ютуқларга эмас, балки бошқалар билан бўлган муносабатларга ҳам таъсир қилади. Бу қўрқув, агар шериклардан бири доимо танқиддан ҳимояланиш заруратида бўлса, коммуникацияда асосий тўсиққа айланиши мумкин.Романтик ва дўстона муносабатлар кўпинча бу қўрқувни намоён қилиш майдонига айланади. Одамлар бир-бирларига очилишдан қўрқадилар, чунки ўзларининг заифликларини кўрсатиб қўйиш ва хатоларга йўл қўйишдан хавотир оладилар. Бу чуқур эҳтиросий боғланишга тўсқинлик қилади ва натижада кўнгли қолиш ва ёлғизликка олиб келиши мумкин.
Хато қилиш қўрқувини қандай енгиш мумкин?
Хато қилиш қўрқувини енгиш учун вақт ва сабр зарур. Бу имконли, лекин осон бўлмаган жараён. Одамларга бу қўрқувни камайтириш ва ортиқча хавотирсиз ҳаракат қилишни бошлашга ёрдам берадиган бир нечта стратегиялар мавжуд.Биринчи қадам қўрқувнинг борлигини англашдир. Қўрқув сизга қандай таъсир қилишини тан олиш йўлнинг ярмидир. Бунда ўз-ўзини кузатиш, кундалик юритиш ёки психолог билан суҳбатлашиш ўз ҳис-туйғуларингизни тушунишга катта ёрдам беради.
Иккинчи муҳим қадам хатоларни омадсизлик эмас, балки дарс сифатида кўришдир. Хатоларни ўрганиш жараёнининг бир қисми сифатида қабул қилишни ўрганиш керак. Ҳеч ким мукаммал эмаслиги ва хатолар қилиш нормал эканлигини қабул қилиш хавотир даражасини пасайтиришга ва бардошлиликни ривожлантиришга ёрдам беради.
Хулоса
Хато қилиш қўрқуви одатий ва табиий ҳиссиётдир, аммо унинг ҳаётимизга бўлган таъсири вайрон қилувчи бўлиши мумкин. Бу қўрқувни юзага келтирадиган ички ва ижтимоий омилларни тушуниш ҳис-туйғуларимиз ва реакцияларимизни яхшироқ бошқаришга ёрдам беради.Эсингизда бўлсин, хатолар – бу таълим ва ўсишнинг ажралмас қисмидир. Буни қабул қилиш ҳаётингизни яхшилаши, ўз-ўзингизга бўлган ишончни ошириши ва атрофдагилар билан муносабатларни мустаҳкамлашга ёрдам бериши мумкин. Хатолар ўрганиш имконияти сифатида қабул қилиниши керак бўлган жамият яратишга интилиш муҳимдир.