Мақсадга эришганимизда, ўзимизни рағбатлантириш орқали мукофот бериш, айрим хатти-ҳаракатларни рағбатлантиришда ёки ҳаракатни енгиллаштиришда муҳим омил бўлиши мумкин. Бироқ, мукофот билан боғлиқ муаммо шундаки, улар доимий фойдали хатти-ҳаракатларни қўллаб-қувватлаш ёки фақат бир марта амалга ошириладиган хатти-ҳаракатларга олиб келиши мумкин.
Ташқи мукофотлар, яъни моддий ёки жисмоний рағбатлар кўпинча иккинчисини рағбатлантиради ва одатда фойдали хатти-ҳаракатларни рағбатлантиришда унчалик самарали эмас. Масалан, бемор ўзига экран олдида вақт ўтказиш, ўзини эркалатиш, дессерт ёки янги кийим сотиб олишни ваъда қилганида — булар ташқи рағбатлантириш шаклларидир, бу қувончли бўлса ҳам, доимий амалий ҳаракатларга олиб келмаслиги мумкин.
Бундан ташқари, ташқи рағбатлар ўзини қадрлашни оширмайди, чунки биз ўз ютуқларимизни баҳолашдан кўра, ташқи мукофот олишга йўналган бўламиз. Ташқи мукофотлар вақтинчадир.
Аксинча, ички мукофотлар хатти-ҳаракатларни ўзгартиришда кўпроқ самаралидир, чунки улар ўз-ўзига ишончни оширади ва шахсий ютуқларни кучайтиради.
Ички мукофотлар, кўпинча мураккаб вазифани бажаргандан кейин ҳис қилинадиган қониқиш туйғусини ўз ичига олади. Бу биз ўз ҳаракатларимизни эътироф этганимизда ва мақсадга эришиш учун ишлашнинг маъносини англагандан кейин ичимиздан келиб чиққан ҳис. Ички мукофотлар ўз-ўзига ишончни мустаҳкамлайди ва депрессияга қарши курашади, чунки улар бизнинг ҳаракатларимизни қўллаб-қувватлайди ва оғир ишларни бажаришнинг моҳиятини тасдиқлайди.
Бироқ, депрессия билан азият чекаётган беморлар учун фаоллик ва ҳаракат қилиш учун ўзларини ички мукофот билан тақдирлаш жуда қийин бўлиши мумкин. Қуйида келтирилган "Копинг-карта" ёрдамида беморлар терапияга келаётганликлари ва тузалиш йўлидаги ҳаракатлари учун ўзларини қандай мукофотлашни эслаб туришлари мумкин.
Копинг-карта: ўзингизни мукофотлантиринг
Беморларга поведенцион активациянинг барча асосий концепцияларини синтез қилиш ва уларни ҳаракатга ундаш учун иш варағидан фойдаланинг.
Бу иш варағида беморлар мақсадни белгилаш, бу мақсадга эришишнинг афзалликларини санаб ўтиш, режа тузиш, уни кун тартибига киритиш, салбий фикрларни мотивацион фикрлар билан алмаштириш, ўз ютуқларини эътироф этиш ва ўзларини мукофот билан эсга олиш каби қадамларни ўйлаб чиқишга ундайди.
"Мобилизация: бош режа"
Ташқи мукофотлар, яъни моддий ёки жисмоний рағбатлар кўпинча иккинчисини рағбатлантиради ва одатда фойдали хатти-ҳаракатларни рағбатлантиришда унчалик самарали эмас. Масалан, бемор ўзига экран олдида вақт ўтказиш, ўзини эркалатиш, дессерт ёки янги кийим сотиб олишни ваъда қилганида — булар ташқи рағбатлантириш шаклларидир, бу қувончли бўлса ҳам, доимий амалий ҳаракатларга олиб келмаслиги мумкин.
Бундан ташқари, ташқи рағбатлар ўзини қадрлашни оширмайди, чунки биз ўз ютуқларимизни баҳолашдан кўра, ташқи мукофот олишга йўналган бўламиз. Ташқи мукофотлар вақтинчадир.
Аксинча, ички мукофотлар хатти-ҳаракатларни ўзгартиришда кўпроқ самаралидир, чунки улар ўз-ўзига ишончни оширади ва шахсий ютуқларни кучайтиради.
Ички мукофотлар, кўпинча мураккаб вазифани бажаргандан кейин ҳис қилинадиган қониқиш туйғусини ўз ичига олади. Бу биз ўз ҳаракатларимизни эътироф этганимизда ва мақсадга эришиш учун ишлашнинг маъносини англагандан кейин ичимиздан келиб чиққан ҳис. Ички мукофотлар ўз-ўзига ишончни мустаҳкамлайди ва депрессияга қарши курашади, чунки улар бизнинг ҳаракатларимизни қўллаб-қувватлайди ва оғир ишларни бажаришнинг моҳиятини тасдиқлайди.
Бироқ, депрессия билан азият чекаётган беморлар учун фаоллик ва ҳаракат қилиш учун ўзларини ички мукофот билан тақдирлаш жуда қийин бўлиши мумкин. Қуйида келтирилган "Копинг-карта" ёрдамида беморлар терапияга келаётганликлари ва тузалиш йўлидаги ҳаракатлари учун ўзларини қандай мукофотлашни эслаб туришлари мумкин.
Копинг-карта: ўзингизни мукофотлантиринг
- Мукофот — бу ёқимли ички ҳис.
- Мукофот — бу бажарилган иш ҳисси.
- Мукофот — бу кайфиятимнинг яхшиланиши.
- Мукофот — бу мен ҳис қилган қониқиш.
- Мукофот — бу менинг ўз-ўзимга бўлган ишончимнинг ошиши.
Беморларга поведенцион активациянинг барча асосий концепцияларини синтез қилиш ва уларни ҳаракатга ундаш учун иш варағидан фойдаланинг.
Бу иш варағида беморлар мақсадни белгилаш, бу мақсадга эришишнинг афзалликларини санаб ўтиш, режа тузиш, уни кун тартибига киритиш, салбий фикрларни мотивацион фикрлар билан алмаштириш, ўз ютуқларини эътироф этиш ва ўзларини мукофот билан эсга олиш каби қадамларни ўйлаб чиқишга ундайди.
"Мобилизация: бош режа"
- Мақсадингизни аниқланг.
- Бу мақсаднинг камида бешта имкониятли афзалликларини санаб ўтинг.
- Бу мақсадга қандай эришмоқчисиз? Барча тафсилотларни ёзиб қўйинг.
- Бу режани ўз кун тартибингизга киритинг.
- Бешта салбий фикрни аниқланг ва уларни бешта мотивацион фикр билан алмаштиринг.
- Бу режани яратиш ва уни амалга ошириш учун қандай ҳаракат қилганингизни ёзинг.
- Ўзингизни мукофот билан эсга олинг: ўз-ўзини ҳис қилиш яхшиланиши, қониқиш ҳисси, ишончнинг ошиши.