Voyaga yetganimizda, ko‘pchiligimiz bolalikdagi qoniqtirilmagan ehtiyojlarimizni yanada aniqroq anglaymiz va natijada ota-onamizga nisbatan qattiq tanqid va ranjish tuyg‘usiga tushib qolamiz.Eng keng tarqalgan mantiqsiz qarashlardan biri bu: “Ota-onam menga yaxshiroq g‘amxo‘rlik qilishlari kerak edi.”
Biz o‘z farzandlarimizga yaxshi ota-ona bo‘lishga harakat qilamiz, bolaligimizda bizdan mahrum bo‘lgan narsalarni: sevgi, tushunish, g‘amxo‘rlik va mehrni ularga beramiz. Ammo farzandlarimizga qanchalik ko‘p g‘amxo‘rlik qilsak, o‘tmishda ota-onalarimiz biz bilan kam o‘ynaganliklari, bizni tanqid qilganliklari, kam maqtaganliklari, qo‘llab-quvvatlamaganliklari va sevgilarini ifoda etmaganliklari uchun ularga nisbatan ko‘proq da’vo va g‘azab paydo bo‘ladi.
Shaxs o‘z muammolarini mustaqil ravishda yoki psixolog yordamida tahlil qilayotganda, ko‘pincha uning hozirgi hayotidagi muvaffaqiyatsizliklar va qo‘rquvlar bolaligida olgan psixologik jarohatlar bilan bog‘liq ekanligini tushunib yetadi.
Voyaga yetgan farzandlar ota-onalariga nisbatan g‘azablanib, yig‘lashadi, ularni qoralashadi va tushunishga harakat qilishadi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar, doimiy ravishda “Qanday qilib ular menga bunday munosabatda bo‘lishlari mumkin edi?!” deb so‘rashadi. Bu mantiqsizlikka o‘xshashi mumkin, ammo bu urush bayrog‘i adolatni tiklash va bolalikda yetishmagan sevgi, qo‘llab-quvvatlash va tushunishni yaqinlaridan olish uchun ko‘tariladi.
Voyaga yetgan farzandlar ota-onalarini “to‘g‘ri” sevishga majbur qilishni orzu qiladilar, xuddi o‘z tasavvurlari va orzularida bo‘lgani kabi yoki mashhur kitoblar va jurnallarda yozilgani kabi. Ammo o‘tmishni o‘zgartirib bo‘lmaydi, va oqargan, qarib qolgan ota-onalar nizo sababini tushunmasligi va voyaga yetgan farzandlarini noshukur deb bilishlari mumkin.
Ota-onalarimizni tushunish uchun ularning o‘zlari kichkina bolalar bo‘lgan va bizning buvilarimiz va bobolarimiz tomonidan tarbiyalangan yoki ular bizni tarbiyalagan davrda yashash kerak bo‘ladi. Aftidan, yaqinlarimiz o‘z ota-onalaridan ikki yoki hatto uch baravar kam e’tibor va g‘amxo‘rlik olishgan, ehtimol ular erta yoshda onalarining ko‘kragidan ajratilib, bolalar uyiga berilgan, ularni beshikdan chiqarmagan, qo‘llariga olmagan, ularga ertak o‘qimagan va mehrli so‘zlar aytmagan bo‘lishlari mumkin. Ilgari ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi sevgi targ‘ib qilinmagan, chunki his-tuyg‘ularni namoyon qilish, erkalangan, mustaqil va talabchan kattalarni tarbiyalashga olib keladi deb hisoblangan.
Pedagogikaga bu e’tiqodlarni rad etish va sevuvchi ota-onaning tegishi chaqaloqning emotsional va intellektual o‘sishini ta’minlaydi, degan fikrni isbotlash uchun o‘n yillar kerak bo‘ldi. Bugungi kunda yosh ota-onalar dunyodagi barcha pedagogik adabiyotlarga ochiq kirish imkoniyatiga ega, ammo bizning yaqinlarimizda nima bor edi?
O‘tmishdagi tarbiya sharoitlari
Atigi 100 yil oldin bir yoshdan besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limi keng tarqalgan edi, besh yoshgacha tug‘ilganlarning 50 foizi omon qolardi (bizning zamonamizda chaqaloqlarning 1 foizdan kamrog‘i vafot etadi). Bolalar o‘limining sabablari yomon parvarish, xurofotlar, og‘ir ayol mehnati va erta qo‘shimcha ovqatlanish edi.
Qishloq xo‘jaligi mehnati birinchi o‘rinda edi – ayollar ertalabdan kechgacha mehnat qilishgan, tug‘ish vaqtigacha ishlashgan, dalada yoki o‘rmonda tug‘ishgan va bir necha soatdan keyin yana ishlashga qaytishgan. Fabrikalarda ham sharoitlar xuddi shunday edi: ayollar stanoklarda tug‘ishgan va ishlashni davom ettirishgan, kamdan-kam hollarda bir yoki ikki kunga uyda qolishgan. Bunday sharoitlarda onalar bolalarni tug‘ilgandan boshlab tarbiyalay olishmagan. Chaqaloqlarga g‘amxo‘rlik qilish va ularga qarash qo‘shnilarga, qariyalarga yoki o‘smir bolalarga topshirilgan.
Xulosa
Hozirgi onalik sharoitlari bizning onalarimiz, buvilarimiz va bobolarimizning tarbiyalangan sharoitlardan keskin farq qiladi. Ota-ona dasturining evolyutsiyasini o‘rganish orqali ko‘plab qiziqarli va foydali kashfiyotlar qilish mumkin, men ishonamanki, bu kashfiyotlar ota-onalik va onalik tarixini qabul qilishda ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ota-onalarni kechirish tushunishdan kelib chiqadi va uning asosiy belgilari shundan iboratki, o‘tmish og‘riqli emas. Ota-onalarning vazifasi – jamiyatning ijtimoiy dasturini, avlod dasturini va uning asosiy qadriyatlarini yetkazishdir. Agar siz omon qolsangiz va avlod yetishtirsangiz, bu dastur to‘g‘ri bo‘lganini va uni ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy kontekstni hisobga olgan holda keyingi avlodlarga yetkazish mumkinligini bildiradi.
Agar hozirda siz qiyinchiliklarga duch kelsangiz, yaqinlaringizga nisbatan tanqid va ranjishlaringiz qolsa va ularni mustaqil ravishda yengish qiyin bo‘lsa – men sizni qo‘llab-quvvatlashdan, sabablarni tushunishga yordam berishdan va og‘ir fikrlar va his-tuyg‘ulardan xoli hayot uchun resurslarni topishda yordam berishdan xursand bo‘laman.
Biz o‘z farzandlarimizga yaxshi ota-ona bo‘lishga harakat qilamiz, bolaligimizda bizdan mahrum bo‘lgan narsalarni: sevgi, tushunish, g‘amxo‘rlik va mehrni ularga beramiz. Ammo farzandlarimizga qanchalik ko‘p g‘amxo‘rlik qilsak, o‘tmishda ota-onalarimiz biz bilan kam o‘ynaganliklari, bizni tanqid qilganliklari, kam maqtaganliklari, qo‘llab-quvvatlamaganliklari va sevgilarini ifoda etmaganliklari uchun ularga nisbatan ko‘proq da’vo va g‘azab paydo bo‘ladi.
Shaxs o‘z muammolarini mustaqil ravishda yoki psixolog yordamida tahlil qilayotganda, ko‘pincha uning hozirgi hayotidagi muvaffaqiyatsizliklar va qo‘rquvlar bolaligida olgan psixologik jarohatlar bilan bog‘liq ekanligini tushunib yetadi.
Voyaga yetgan farzandlar ota-onalariga nisbatan g‘azablanib, yig‘lashadi, ularni qoralashadi va tushunishga harakat qilishadi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar, doimiy ravishda “Qanday qilib ular menga bunday munosabatda bo‘lishlari mumkin edi?!” deb so‘rashadi. Bu mantiqsizlikka o‘xshashi mumkin, ammo bu urush bayrog‘i adolatni tiklash va bolalikda yetishmagan sevgi, qo‘llab-quvvatlash va tushunishni yaqinlaridan olish uchun ko‘tariladi.
Voyaga yetgan farzandlar ota-onalarini “to‘g‘ri” sevishga majbur qilishni orzu qiladilar, xuddi o‘z tasavvurlari va orzularida bo‘lgani kabi yoki mashhur kitoblar va jurnallarda yozilgani kabi. Ammo o‘tmishni o‘zgartirib bo‘lmaydi, va oqargan, qarib qolgan ota-onalar nizo sababini tushunmasligi va voyaga yetgan farzandlarini noshukur deb bilishlari mumkin.
Ota-onalarimizni tushunish uchun ularning o‘zlari kichkina bolalar bo‘lgan va bizning buvilarimiz va bobolarimiz tomonidan tarbiyalangan yoki ular bizni tarbiyalagan davrda yashash kerak bo‘ladi. Aftidan, yaqinlarimiz o‘z ota-onalaridan ikki yoki hatto uch baravar kam e’tibor va g‘amxo‘rlik olishgan, ehtimol ular erta yoshda onalarining ko‘kragidan ajratilib, bolalar uyiga berilgan, ularni beshikdan chiqarmagan, qo‘llariga olmagan, ularga ertak o‘qimagan va mehrli so‘zlar aytmagan bo‘lishlari mumkin. Ilgari ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi sevgi targ‘ib qilinmagan, chunki his-tuyg‘ularni namoyon qilish, erkalangan, mustaqil va talabchan kattalarni tarbiyalashga olib keladi deb hisoblangan.
Pedagogikaga bu e’tiqodlarni rad etish va sevuvchi ota-onaning tegishi chaqaloqning emotsional va intellektual o‘sishini ta’minlaydi, degan fikrni isbotlash uchun o‘n yillar kerak bo‘ldi. Bugungi kunda yosh ota-onalar dunyodagi barcha pedagogik adabiyotlarga ochiq kirish imkoniyatiga ega, ammo bizning yaqinlarimizda nima bor edi?
O‘tmishdagi tarbiya sharoitlari
Atigi 100 yil oldin bir yoshdan besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limi keng tarqalgan edi, besh yoshgacha tug‘ilganlarning 50 foizi omon qolardi (bizning zamonamizda chaqaloqlarning 1 foizdan kamrog‘i vafot etadi). Bolalar o‘limining sabablari yomon parvarish, xurofotlar, og‘ir ayol mehnati va erta qo‘shimcha ovqatlanish edi.
Qishloq xo‘jaligi mehnati birinchi o‘rinda edi – ayollar ertalabdan kechgacha mehnat qilishgan, tug‘ish vaqtigacha ishlashgan, dalada yoki o‘rmonda tug‘ishgan va bir necha soatdan keyin yana ishlashga qaytishgan. Fabrikalarda ham sharoitlar xuddi shunday edi: ayollar stanoklarda tug‘ishgan va ishlashni davom ettirishgan, kamdan-kam hollarda bir yoki ikki kunga uyda qolishgan. Bunday sharoitlarda onalar bolalarni tug‘ilgandan boshlab tarbiyalay olishmagan. Chaqaloqlarga g‘amxo‘rlik qilish va ularga qarash qo‘shnilarga, qariyalarga yoki o‘smir bolalarga topshirilgan.
Xulosa
Hozirgi onalik sharoitlari bizning onalarimiz, buvilarimiz va bobolarimizning tarbiyalangan sharoitlardan keskin farq qiladi. Ota-ona dasturining evolyutsiyasini o‘rganish orqali ko‘plab qiziqarli va foydali kashfiyotlar qilish mumkin, men ishonamanki, bu kashfiyotlar ota-onalik va onalik tarixini qabul qilishda ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ota-onalarni kechirish tushunishdan kelib chiqadi va uning asosiy belgilari shundan iboratki, o‘tmish og‘riqli emas. Ota-onalarning vazifasi – jamiyatning ijtimoiy dasturini, avlod dasturini va uning asosiy qadriyatlarini yetkazishdir. Agar siz omon qolsangiz va avlod yetishtirsangiz, bu dastur to‘g‘ri bo‘lganini va uni ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy kontekstni hisobga olgan holda keyingi avlodlarga yetkazish mumkinligini bildiradi.
Agar hozirda siz qiyinchiliklarga duch kelsangiz, yaqinlaringizga nisbatan tanqid va ranjishlaringiz qolsa va ularni mustaqil ravishda yengish qiyin bo‘lsa – men sizni qo‘llab-quvvatlashdan, sabablarni tushunishga yordam berishdan va og‘ir fikrlar va his-tuyg‘ulardan xoli hayot uchun resurslarni topishda yordam berishdan xursand bo‘laman.