Maktab o‘quvchilari uchun g‘azabni boshqarish bo‘yicha maslahatlar

G‘azabning namoyon bo‘lishi har qanday yoshdagi bolalar uchun normal holat. Bunday reaksiya norozilik va bezovtalikni ifoda etish, yig‘ilgan salbiy his-tuyg‘ularni chiqarishga yordam beradi. Ammo bu holat zo‘ravonlik yoki tajovuzga aylanmasligi uchun, bolaga o‘z his-tuyg‘ularini va g‘azabini nazorat qilish zarurligini tushuntirish muhimdir. G‘azabni boshqarish - bu salbiy his-tuyg‘ularning manbasini aniqlash va uni tinch yo‘lga yo‘naltirish mahoratidir. Bola o‘z his-tuyg‘ularini nazorat qilish, tinchlanish va muvozanatni saqlash ko‘nikmalarini o‘rganadi. Ammo g‘azabni bostirish kerak emas, u ifoda etilishi kerak. Faqat shundagina bu his-tuyg‘u zo‘ravonlik yoki tajovuzga aylanmaydi. G‘azabni boshqarish bola va atrofdagilarga zarar yetkazish ehtimolini kamaytiradi va uni turli hayotiy vaziyatlarga moslashishga yordam beradi.

G‘azabni boshqarishda muammo belgilari​

Quyidagi belgilar bolaning g‘azabni boshqarishda muammolarga duch kelayotganini ko‘rsatadi:

1. Eng kichik qiyinchiliklarda ham tezda hissiy muvozanatni yo‘qotish.
2. G‘azab paytida normal psixologik holatni tiklash qiyinligi.
3. G‘azab sabablari haqida ifoda etish va asoslash qiyinligi.
4. G‘azab paytidagi harakatlarning atrofdagi odamlarga ta’sirini tushunmaslik.
5. O‘ylamay qilingan xatti-harakatlar.
6. Tajovuzkorlik, tahdidlar, zo‘ravonlik qilish istagi.
7. O‘zining tajovuzkor xatti-harakatlarida boshqalarni ayblash.
8. Jiddiy tanbeh yoki suhbatdan so‘ng tinchlanish.

Maktab o‘quvchilari g‘azabining sabablarini aniqlash muhim. Ko‘pincha bu sabablar ta’lim jarayoni, o‘qituvchilar bilan munosabatlar, sinfdagi muhit va do‘stlik munosabatlariga bog‘liq bo‘ladi. Agar ota-onalar bolalarining salbiy his-tuyg‘ularni boshqarishda muammolar borligini sezsalar, ularga o‘z vaqtida yordam berish, ruhiy muvozanatni tiklashni o‘rgatish zarur.

G‘azabni boshqarish usullari​

Maktab o‘quvchilari g‘azab holatini nazorat qilish ko‘nikmasini qanchalik erta o‘rgangani sayin, kelajakda kamroq muammolarga duch keladi. Bu borada ota-onalarning roli katta. Quyidagi maslahatlar bu jarayonda yordam berishi mumkin:

1. Pauza olish. G‘azab paytida bola so‘zlarni qabul qilish qiyin bo‘ladi. Shu sababli, uni tanbeh qilish yoki tanqid qilishdan saqlanish kerak. Ota-onalarning yuqori ovoz bilan gapirishlari salbiy his-tuyg‘ularni kuchaytiradi. To‘g‘ri yo‘l - pauza olish, bolaga o‘z fikrini bildirishga imkon berishdir. Keyinchalik tinch ovoz bilan tushuntirish, bunday xatti-harakatlar atrofdagilarga salbiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatish kerak.
2. Nafas olish gimnastikasi va sanash. Bolani g‘azab hujumlarini oldini olish uchun nafas olish gimnastikasini o‘rgatish kerak. Bir necha chuqur nafas olish muvozanatni tiklashga va salbiy his-tuyg‘ularni tinchlantirishga yordam beradi. Xuddi shunday, ketma-ket sanash ham o‘zini nazorat qilishga yordam beradi.
3. Hissiyotlar lug‘atini o‘rganish. Bolalar g‘azab va tajovuzni ko‘pincha qichqiriq, narsalarni uloqtirish yoki urish bilan ifodalaydilar. Bu bolalar o‘z his-tuyg‘ularini boshqacha ifoda eta olmasliklari bilan bog‘liq. Ularni «g‘azab», «jahldorlik», «tashvish» kabi so‘zlarni ishlatishga o‘rgatish kerak.
4. G‘azab chiqish yo‘llarini izlash. G‘azab paytida inson qoni adrenalin bilan to‘lib ketadi, yurak urishi tezlashadi va qon bosimi ko‘tariladi. Bu energiyani samarali yo‘naltirish zarur. Yugurish, qichqirish, boks qopiga urish kabi harakatlar orqali g‘azabni chiqarish mumkin.
5. Hamjihatlik. Ota-onalarning bolaga hamdard bo‘lishi muhim. Bolaning his-tuyg‘ulariga qo‘llab-quvvatlash va tushunish hissi berish kerak. Ularni eshitish va gaplashish, tushuntirish muhim.

Ota-onalar bolalarni salbiy his-tuyg‘ularni boshqarishga o‘rgatish orqali kelajakda kamroq muammolarga duch kelishini ta’minlaydi. Bu ko‘nikmalar o‘quvchilarga turli vaziyatlardan og‘riqsiz chiqishga yordam beradi va kelajakda jiddiy muammolarni oldini oladi.