Bugungi kunda juda mashhur bo‘lgan bir usul: agar sherikning xatti-harakati mos kelmasa, uni ab’yuzer deb atash va o‘zingizni aybsiz deb hisoblash. Agar bu muammolarni hal qilishga yordam bersa - xuddi shu yo‘l bilan hal qilish usuli. Ammo "ab'yuzer" deb atalgan kishi nima qilishi kerak? O'zi ustida ishlash yoki yelkalarini qoqib yo'lida davom etishmi?
Avval "Sam durnaq" uslubida mojaroni hal qilish iborasi bor edi, endi esa "Sam ab'yuzer" uslubi dolzarb bo'lib qoldi.
Shunday qilib, ab'yuzerlarga xos xususiyatlar bilan tanishaylik va ularni o'zimizning xususiyatlarimiz bilan solishtiraylik.
1. "Agar sherik (xotin, er, hamkasb va boshqalar) noto'g'ri bo'lsa, normal deb hisoblangan narsalarni buzsa va asosiy qadriyatlarni paymol qilsa, uni ayash kerak emas, qo‘y, do‘zaxda yonsin" - bu kabi fikrda bo‘lganlar, ehtimol, ab’yuzerlar bo'lishi mumkin. Ularning ham, boshqa odamlarda bo'lgani kabi, dunyoqarash va qadriyatlar tizimi mavjud, ammo boshqalardan farqli o'laroq, ular o'zlarini yagona va mutlaq to'g'ri deb hisoblashadi. Ularning qoidalarini buzish mumkin emas.
2. Bunda o'zlari esa qoidalarni osonlik bilan buzishadi, chunki maqsad vositalarni oqlaydi, o'zlarini esa haqiqat tarafida deb hisoblashadi, qolgan hamma narsa esa - xalaqit beruvchi omillar va aqlsiz shaxslar bo‘lib, ularni to‘g‘ri yo‘lga solish yoki hayotdan chiqarib tashlash kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu ikki nuqta psixopatlar uchun juda xosdir. Psixopat har qanday munosabatda ab'yuzer bo'lishi mumkin. Bunda, psixolog bo'lmaganlarga tushuntirib aytish kerakki, psixopat - bu albatta psixiatriya tashxisi bilan izolyatsiya qilinishi kerak bo'lgan odam emas. Bu ko'proq shaxs psixotipi haqida.
3. Ab'yuzerlikka moyilligi bor odamga o'zining kamchiliklarini yoki kamchiligini gapirish qiyin. Biroq, bu har bir insonda mavjud bo‘lgan qismdir. Ba'zida o'zingizni juda kichik, yomon, omadsiz, "luzyor" deb his qilish, bu haqida qayg'urish va keyin o'z-o'zini qadrlashni atrofdagilar uchun xavfsiz usullarda tiklash normal holatdir.
O'zida bu qismini har qanday yo'l bilan inkor qilish, bu his-tuyg'ularni o'z o'rniga boshqa odamlarga majburlab yashatish - bu, avvalo, o'z shaxsiyatiga narsistik buzilishi bo'lgan ab'yuzerlarga juda xos.
4. Ushbu nuqta oldingidan kelib chiqadi: tortishuvlar va mojarolarda ab'yuzerning vazifasi sherikda aybdorlik, pushaymonlik, qo'rquv tuyg'usini uyg'otishdir. Boshqa odam uchun mojaroda asosiy maqsad ikkinchi tomonning dalillarini eshitish, murosaga kelish, kelishib olish bo'lishi mumkin. Ab'yuzerlar uchun har doim boshqa maqsad bor - o'zingizni aybdor qilmaslik va hamma qanday qilib noto'g'ri ekanligini tushuntirish. Bu "projeksion identifikatsiya" deb nomlangan mexanizmning mohiyati.
Bu psixologik himoya haqida men keyingi maqolamda yozgan edim:
Narsisistning dahshati, proektiv identifikatsiya
5. Ab'yuzer o'z sherigiga munosabatlarda o'z yo'lini tutishi mumkinligini hisobga olmaydi va shu bilan birga u bilan munosabatlarni saqlab qolishi va uni tinch qo'yishi mumkin deb o'ylamaydi. Bunday "chekinayotgan"ni jazolash yoki uning bunday xatti-harakatlariga yo'l qo‘ymaslik kerak. Buning uchun ab'yuzer sherikni oldindan moliyaviy, statusli, sevgiyu va boshqalarga bog‘lab qo‘yadi. Va keyin uni itoatsizligi uchun mumkin bo'lgan "konfetlar" va ularning olib qo‘yilishi bilan shantaj qiladi.
6. Ab'yuzer o'z sherigini "yarimtayyor" deb hisoblaydi, unga ishonib bo'lmaydi, u hech narsaga yaramaydi, shuning uchun uni doimo nazorat qilish kerak, tez-tez tanqid qilish kerak, uning o‘zi va jamiyatning manfaati uchun. Bu holda ab'yuzer hech kimni qiynoqqa solishni xohlamaydi. Faqat, boshqa yo'l qanday bo'lishi mumkin? Bu tentak holda qanday yashashi va boshqalarning hayotini buzishi mumkin? Uni qanday qilib o'zini tutish kerakligini tushuntirib, donishmandroq do‘stining, ya'ni ab’yuzerning vasiyatlariga amal qilishga ishontirish kerak.
Yana turli xil nuqta va kichik nuqtalarni sanab o‘tish mumkin, lekin allaqachon ushbu oltita nuqta o‘z psixologik rivojlanishi va holatini qayta ishlash haqida o‘ylash uchun yetarli. Qayta ishlash esa qurbonlar foydasiga emas. Qurbonlar o‘zlari terapiyaga kelishadi. Va o‘z manfaatlari uchun.
Axir ab'yuzerlar sifatli, xotirjam va baxtli munosabatlarni o'rnata olmaydi. Har safar ularda biror narsa yaxshi bo'lganda, ular o'z dramalari chuqur qudug'iga yana va yana qulashadi.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, munosabatlarda qurbon bo'lish tasodifan sodir bo'lmaydi, noto'g'ri odamni uchratganingiz yoki noto'g'ri sharoitlar tufayli emas. Ammo qurbonlar haqida keyingi safar yozaman, ehtimol.
Avval "Sam durnaq" uslubida mojaroni hal qilish iborasi bor edi, endi esa "Sam ab'yuzer" uslubi dolzarb bo'lib qoldi.
Shunday qilib, ab'yuzerlarga xos xususiyatlar bilan tanishaylik va ularni o'zimizning xususiyatlarimiz bilan solishtiraylik.
1. "Agar sherik (xotin, er, hamkasb va boshqalar) noto'g'ri bo'lsa, normal deb hisoblangan narsalarni buzsa va asosiy qadriyatlarni paymol qilsa, uni ayash kerak emas, qo‘y, do‘zaxda yonsin" - bu kabi fikrda bo‘lganlar, ehtimol, ab’yuzerlar bo'lishi mumkin. Ularning ham, boshqa odamlarda bo'lgani kabi, dunyoqarash va qadriyatlar tizimi mavjud, ammo boshqalardan farqli o'laroq, ular o'zlarini yagona va mutlaq to'g'ri deb hisoblashadi. Ularning qoidalarini buzish mumkin emas.
2. Bunda o'zlari esa qoidalarni osonlik bilan buzishadi, chunki maqsad vositalarni oqlaydi, o'zlarini esa haqiqat tarafida deb hisoblashadi, qolgan hamma narsa esa - xalaqit beruvchi omillar va aqlsiz shaxslar bo‘lib, ularni to‘g‘ri yo‘lga solish yoki hayotdan chiqarib tashlash kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu ikki nuqta psixopatlar uchun juda xosdir. Psixopat har qanday munosabatda ab'yuzer bo'lishi mumkin. Bunda, psixolog bo'lmaganlarga tushuntirib aytish kerakki, psixopat - bu albatta psixiatriya tashxisi bilan izolyatsiya qilinishi kerak bo'lgan odam emas. Bu ko'proq shaxs psixotipi haqida.
3. Ab'yuzerlikka moyilligi bor odamga o'zining kamchiliklarini yoki kamchiligini gapirish qiyin. Biroq, bu har bir insonda mavjud bo‘lgan qismdir. Ba'zida o'zingizni juda kichik, yomon, omadsiz, "luzyor" deb his qilish, bu haqida qayg'urish va keyin o'z-o'zini qadrlashni atrofdagilar uchun xavfsiz usullarda tiklash normal holatdir.
O'zida bu qismini har qanday yo'l bilan inkor qilish, bu his-tuyg'ularni o'z o'rniga boshqa odamlarga majburlab yashatish - bu, avvalo, o'z shaxsiyatiga narsistik buzilishi bo'lgan ab'yuzerlarga juda xos.
4. Ushbu nuqta oldingidan kelib chiqadi: tortishuvlar va mojarolarda ab'yuzerning vazifasi sherikda aybdorlik, pushaymonlik, qo'rquv tuyg'usini uyg'otishdir. Boshqa odam uchun mojaroda asosiy maqsad ikkinchi tomonning dalillarini eshitish, murosaga kelish, kelishib olish bo'lishi mumkin. Ab'yuzerlar uchun har doim boshqa maqsad bor - o'zingizni aybdor qilmaslik va hamma qanday qilib noto'g'ri ekanligini tushuntirish. Bu "projeksion identifikatsiya" deb nomlangan mexanizmning mohiyati.
Bu psixologik himoya haqida men keyingi maqolamda yozgan edim:
Narsisistning dahshati, proektiv identifikatsiya
5. Ab'yuzer o'z sherigiga munosabatlarda o'z yo'lini tutishi mumkinligini hisobga olmaydi va shu bilan birga u bilan munosabatlarni saqlab qolishi va uni tinch qo'yishi mumkin deb o'ylamaydi. Bunday "chekinayotgan"ni jazolash yoki uning bunday xatti-harakatlariga yo'l qo‘ymaslik kerak. Buning uchun ab'yuzer sherikni oldindan moliyaviy, statusli, sevgiyu va boshqalarga bog‘lab qo‘yadi. Va keyin uni itoatsizligi uchun mumkin bo'lgan "konfetlar" va ularning olib qo‘yilishi bilan shantaj qiladi.
6. Ab'yuzer o'z sherigini "yarimtayyor" deb hisoblaydi, unga ishonib bo'lmaydi, u hech narsaga yaramaydi, shuning uchun uni doimo nazorat qilish kerak, tez-tez tanqid qilish kerak, uning o‘zi va jamiyatning manfaati uchun. Bu holda ab'yuzer hech kimni qiynoqqa solishni xohlamaydi. Faqat, boshqa yo'l qanday bo'lishi mumkin? Bu tentak holda qanday yashashi va boshqalarning hayotini buzishi mumkin? Uni qanday qilib o'zini tutish kerakligini tushuntirib, donishmandroq do‘stining, ya'ni ab’yuzerning vasiyatlariga amal qilishga ishontirish kerak.
Yana turli xil nuqta va kichik nuqtalarni sanab o‘tish mumkin, lekin allaqachon ushbu oltita nuqta o‘z psixologik rivojlanishi va holatini qayta ishlash haqida o‘ylash uchun yetarli. Qayta ishlash esa qurbonlar foydasiga emas. Qurbonlar o‘zlari terapiyaga kelishadi. Va o‘z manfaatlari uchun.
Axir ab'yuzerlar sifatli, xotirjam va baxtli munosabatlarni o'rnata olmaydi. Har safar ularda biror narsa yaxshi bo'lganda, ular o'z dramalari chuqur qudug'iga yana va yana qulashadi.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, munosabatlarda qurbon bo'lish tasodifan sodir bo'lmaydi, noto'g'ri odamni uchratganingiz yoki noto'g'ri sharoitlar tufayli emas. Ammo qurbonlar haqida keyingi safar yozaman, ehtimol.