Триггерлар психоактив моддаларни истеъмол қилиш циклининг биринчи босқичи ҳисобланади, чунки улар наркотиклар билан боғлиқ чуқур ишончларни уйғотади ва бу қарамликни мустаҳкамлайди.
Оддий ҳолда бу ишончлар модда ёки муомала ҳақидаги бўрттирилган ёки нотўғри тасаввурларни ўз ичига олади. Улар қуйидаги каби ишончларни ўз ичига олиши мумкин: “Мен фақат кайфда бўлганда гитарада чалиб завқ оламан”, “Мен фақат ичиб стрессни енгишим мумкин”, “Мен маст бўлганимда ўзимни кўпроқ мулойим ва қизиқарли ҳис қиламан” ёки “Мен йигитлар орасида ўзимни ҳис қилишим учун ичишим керак.” Бу ишончларнинг ҳеч бири 100 фоиз тўғри эмас, кўпчилиги бутунлай нотўғри.
Пациентларга бу ишончларни баҳолашда ёрдам бериш тузалишга қўйилган яна бир қадамдир.
Нотўғри ишончларни баҳолаш
Бу ишончларни баҳолаш учун пациентларга ўз хатоларини тушуниб етишига ёрдам берадиган саволлар бериш мумкин. Шунингдек, уларга наркотиклар билан боғлиқ ишончларнинг асослилигини текшириш учун хулқ-атворий эксперимент ўтказиш таклиф этилади. Масалан, агар пациентлар гитарада наркотик таъсирида чалиш завқланишнинг ягона йўли деб ҳисобласа, уларга бунга тескари исбот қилишни таклиф қилинг. Улар трезна ҳолда чалишдан нафақат завқ олишлари, балки ноталарни ёдда сақлаб қолишлари ҳам мумкинлигини кўришлари мумкин.
Наркотиклар истеъмолида автоматик фикрлар
Психоактив моддалар билан боғлиқ ишончлар автоматик фикрларни келтириб чиқаради, масалан, “Менга ичиш керак”, “Менга кайф қилиш ёқади”, ва “Битта бутылка очиш ёмон бўлмас эди”. Бу фикрлар истакни кучайтириши мумкин.
Бу фикрларни бевосита қабул қилиш ўрнига, уларга шубҳа билан ёндашиш ва бошқа нуқтаи назарни кўриб чиқиш таклиф қилинади. Масалан, “Менга стрессни камайтириш учун ичиш керак” деган фикр ўрнига: “Мен ичишни истаяпман, лекин бу зарур эмас. Ичиш – оилавий ҳаётнинг йўқолиши, хушёрликни йўқотиш ва янги масъулиятлар билан юзлашиш” деб қайта ифода қилиш мумкин.
Муаммоларни ҳал қилишга ёрдам бериш
Пациентларга ўзларига бошқа мукофотлар беришни ўргатиш, масалан, дам олиш ёки ўзларини хушнуд қилиш учун янги машғулотлар таклиф қилиш орқали, уларнинг фикрларини ижобий ва асосли тарзда қайта қараб чиқиш мумкин.
Оддий ҳолда бу ишончлар модда ёки муомала ҳақидаги бўрттирилган ёки нотўғри тасаввурларни ўз ичига олади. Улар қуйидаги каби ишончларни ўз ичига олиши мумкин: “Мен фақат кайфда бўлганда гитарада чалиб завқ оламан”, “Мен фақат ичиб стрессни енгишим мумкин”, “Мен маст бўлганимда ўзимни кўпроқ мулойим ва қизиқарли ҳис қиламан” ёки “Мен йигитлар орасида ўзимни ҳис қилишим учун ичишим керак.” Бу ишончларнинг ҳеч бири 100 фоиз тўғри эмас, кўпчилиги бутунлай нотўғри.
Пациентларга бу ишончларни баҳолашда ёрдам бериш тузалишга қўйилган яна бир қадамдир.
Нотўғри ишончларни баҳолаш
Бу ишончларни баҳолаш учун пациентларга ўз хатоларини тушуниб етишига ёрдам берадиган саволлар бериш мумкин. Шунингдек, уларга наркотиклар билан боғлиқ ишончларнинг асослилигини текшириш учун хулқ-атворий эксперимент ўтказиш таклиф этилади. Масалан, агар пациентлар гитарада наркотик таъсирида чалиш завқланишнинг ягона йўли деб ҳисобласа, уларга бунга тескари исбот қилишни таклиф қилинг. Улар трезна ҳолда чалишдан нафақат завқ олишлари, балки ноталарни ёдда сақлаб қолишлари ҳам мумкинлигини кўришлари мумкин.
Наркотиклар истеъмолида автоматик фикрлар
Психоактив моддалар билан боғлиқ ишончлар автоматик фикрларни келтириб чиқаради, масалан, “Менга ичиш керак”, “Менга кайф қилиш ёқади”, ва “Битта бутылка очиш ёмон бўлмас эди”. Бу фикрлар истакни кучайтириши мумкин.
Бу фикрларни бевосита қабул қилиш ўрнига, уларга шубҳа билан ёндашиш ва бошқа нуқтаи назарни кўриб чиқиш таклиф қилинади. Масалан, “Менга стрессни камайтириш учун ичиш керак” деган фикр ўрнига: “Мен ичишни истаяпман, лекин бу зарур эмас. Ичиш – оилавий ҳаётнинг йўқолиши, хушёрликни йўқотиш ва янги масъулиятлар билан юзлашиш” деб қайта ифода қилиш мумкин.
Муаммоларни ҳал қилишга ёрдам бериш
Пациентларга ўзларига бошқа мукофотлар беришни ўргатиш, масалан, дам олиш ёки ўзларини хушнуд қилиш учун янги машғулотлар таклиф қилиш орқали, уларнинг фикрларини ижобий ва асосли тарзда қайта қараб чиқиш мумкин.