Сиз, эҳтимол, одамлар ҳаётида улар энг кўп қўрқадиган нарсалар рўй бериб туради, деган ҳолатни кузатгансиз. Балки бу сизда ҳам содир бўлган. Баъзан биз қандайдир воқеалардан қўрқамиз ёки хавотирланамиз, лекин бу нима учун айнан шундай бўлишини тушуна олмаймиз.
Тасодиф ёки қонун-қоидалар?
Бу ерда гап шунчаки "қонун-қоида"ларда эмас, балки ўз-ўзини амалга оширувчи башоратларда. Номига кўра, биз ўзимиз ҳаётимизда содир бўлишини истамаган ёки қўрқадиган нарсаларни ўзига тортамиз. Нега шундай бўлади, бизга қарши ишлаётган қўрқувларимизга ўзида фаол равишда ёрдам берамиз?
Ўз-ўзини амалга оширувчи башоратларнинг пайдо бўлиш механизми
Бу механизм жуда оддий. Шу сабабли биз кўпинча қўрқувларимиз ва ташвишларимиз билан дуч келамиз, улар кейинчалик рўёбга чиқади. Бу механизмнинг асоси – бизда мавжуд бўлган эътиқодлар.
Эътиқодлар нима?
Эътиқодлар – бу инсон ўз-ўзидан ишонувчи нарсалар. Улар муайян тасаввурлар, билимлар, ғоялар, тамойиллар ва дунёга, ўзларига ва ҳаракатларига нисбатан муносабат асосида шаклланган барқарор қарашлар тизимини ифода этади. Эътиқодларнинг шаклланиши ижтимоийлашув, шахсий тажриба ва когнитив жараёнларнинг мураккаб ўзаро таъсири натижасида юзага келади.
Эътиқодлар икки турда бўлади:
Мисоллар
Агар бир неча марта ишдан синов муддатида бўшаштирилган эркак "менга мос иш топилмайди" деган фикрга келса, у фақат вақтинчалик иш излайди. Ёки бир неча марта алданган аёл "барча эркаклар хиёнат қилади" деган эътиқодга келиши мумкин. У ақли билан бундай эмаслигини тушунади, аммо ҳар қандай янги муносабатларда эркакни хиёнатга ундайди.
Эътиқодлардан қутулиш мумкинми?
Қўрқинчли сценарийни башорат қилиш осон бўлганидек, унинг олдини олиш ҳам осонми? Умуман олганда, бу тўғри, лекин вақт давомида ушбу ҳодиса турли хил қўшимча таъсирлар билан тўлиб, эътиқодларимизни ўзгармас ҳолатда сақлашга ҳаракат қилади.
Нима қилиш мумкин?
Агар ҳаётингиз уйғун ва тўкин бўлишига нима тўсқинлик қилаётганини тушуниш қийин бўлса, соғлом муносабатлар қуриш қийин бўлса, шахсий ривожланиш ва ўз-ўзини амалга ошириш ҳақида фақат ижтимоий тармоқлардаги бошқаларнинг видеоларидан билиб олган бўлсангиз, эҳтимол, мутахассисга мурожаат қилиш вақти келган.
Тасодиф ёки қонун-қоидалар?
Бу ерда гап шунчаки "қонун-қоида"ларда эмас, балки ўз-ўзини амалга оширувчи башоратларда. Номига кўра, биз ўзимиз ҳаётимизда содир бўлишини истамаган ёки қўрқадиган нарсаларни ўзига тортамиз. Нега шундай бўлади, бизга қарши ишлаётган қўрқувларимизга ўзида фаол равишда ёрдам берамиз?
Ўз-ўзини амалга оширувчи башоратларнинг пайдо бўлиш механизми
Бу механизм жуда оддий. Шу сабабли биз кўпинча қўрқувларимиз ва ташвишларимиз билан дуч келамиз, улар кейинчалик рўёбга чиқади. Бу механизмнинг асоси – бизда мавжуд бўлган эътиқодлар.
Эътиқодлар нима?
Эътиқодлар – бу инсон ўз-ўзидан ишонувчи нарсалар. Улар муайян тасаввурлар, билимлар, ғоялар, тамойиллар ва дунёга, ўзларига ва ҳаракатларига нисбатан муносабат асосида шаклланган барқарор қарашлар тизимини ифода этади. Эътиқодларнинг шаклланиши ижтимоийлашув, шахсий тажриба ва когнитив жараёнларнинг мураккаб ўзаро таъсири натижасида юзага келади.
Эътиқодлар икки турда бўлади:
- Бошқаларнинг эътиқодлари, биз уларни болалигимизда бошқалардан оламиз.
- Шахсий эътиқодлар, биз ўз тажрибамиз ёки мулоҳазаларимиз асосида шакллантирамиз.
Мисоллар
Агар бир неча марта ишдан синов муддатида бўшаштирилган эркак "менга мос иш топилмайди" деган фикрга келса, у фақат вақтинчалик иш излайди. Ёки бир неча марта алданган аёл "барча эркаклар хиёнат қилади" деган эътиқодга келиши мумкин. У ақли билан бундай эмаслигини тушунади, аммо ҳар қандай янги муносабатларда эркакни хиёнатга ундайди.
Эътиқодлардан қутулиш мумкинми?
Қўрқинчли сценарийни башорат қилиш осон бўлганидек, унинг олдини олиш ҳам осонми? Умуман олганда, бу тўғри, лекин вақт давомида ушбу ҳодиса турли хил қўшимча таъсирлар билан тўлиб, эътиқодларимизни ўзгармас ҳолатда сақлашга ҳаракат қилади.
Нима қилиш мумкин?
Агар ҳаётингиз уйғун ва тўкин бўлишига нима тўсқинлик қилаётганини тушуниш қийин бўлса, соғлом муносабатлар қуриш қийин бўлса, шахсий ривожланиш ва ўз-ўзини амалга ошириш ҳақида фақат ижтимоий тармоқлардаги бошқаларнинг видеоларидан билиб олган бўлсангиз, эҳтимол, мутахассисга мурожаат қилиш вақти келган.