Микроқарзлар билан боғлиқ хулқий одатнинг ўзига хос жиҳати шундаки, унинг оқибатлари маълум вақт ўтиб оилага аён бўлади ва оила табиий равишда бу молиявий муаммони ҳал қилишга киришади.
Оддатда микроқарзларга қарам бўлганлар – бу 18-25 ёшдаги ёшлар бўлиб, улар ўз хатти-ҳаракатларида ҳеч қандай муаммо, айниқса қарамликни кўрмайди. Улар пулга муҳтож ва ҳозирги пайтда уларни олиш имконияти йўқлиги сабабли ўз вазифаларини ҳал қилиш учун микроқарзлар билан тирикчилик қилишади: нарсалар сотиб олиш, кинотеатрга бориш ёки бошқа мақсадлар учун.
Шу мавзуга алоқадор мақоламни ҳам ўқиб чиқинг: "Нима учун психолог керак? Психолог фикри!"
Бошқа хулқий қарамликлардан фарқли ўлароқ, кўпинча микроқарзларга нисбатан ота-оналар муаммони жуда фаол тарзда ҳал қилишга киришади.
Агар фарзандларингиз микроқарзлар олиб, нима қилишни билмаётган бўлса, ота-оналар қандай муаммолар билан юзма-юз келади?
Микроқарзларга қарамлик табиатан инфантил бўлган ёшлар орасида кенг тарқалган бўлиб, кўпинча улар оила томонидан қаттиқ қарамликда бўладилар. Ҳиперқулай ота-оналар муаммони тезда пайқаб қоладилар, чунки уларнинг чўнтакларидан чиқаётган пул бунга сабаб бўлади.
Дастлаб қарз миқдорлари кичик бўлса-да, ой ўтиб, миқдор ошиб боради. Масалан, менинг тажрибамда бир неча ой давомида ота-оналар 3-4 миллион сўмга яқин пул тўлаб келган.
Ота-оналар учун муаммо жуда ойдин ва молиявий ҳолатга жиддий таъсир кўрсатадиган бўлса-да, бу ёшлар учун у катта аҳамиятга эга эмас ва улар учун бу муаммо эмасдек туюлади. Коллекционерлар ёшлар билан боғланганида улар телефонни кўтаришни тўхтатиб қўяди, лекин коллекционерлар ота-оналар билан боғланиб, уларни муаммони ҳал қилишга мажбур қиладилар.
Ёшлар кўпинча микроқарзлар – бу хулқий одат эканини тушунмайдилар ва ўзларига осон пул топиш зарурати бошқа сабаблар билан боғлиқ эканлигини билмайдилар. Шунинг учун бошқа сабабларнинг мавжудлиги тушунилмаганлиги сабабли, танқидий фикр юритиш қобилияти йўқ ва фактларни таҳлил қилишни билмайдилар.
Микроқарз олиш одатий ҳол сифатида қабул қилинади, яъни ҳозирда ёқимли, лекин кейин қачондир ноқулай – оддий қилиб айтганда, ҳозирги вақтда танқидий фикр юритиш йўқ ва ёшлар бор реалликни тушунмайдилар.
Танқидий фикр юритиш қобилияти, оқибатларни баҳолаш ва уларни олдини олиш қобилияти йўқлиги сабабли кунлик фоизлар ҳисобланиб бориб, оддий бўлган муаммони мураккаб молиявий вазиятга олиб келиши мумкин.
Албатта, ота-оналар ва фарзандлар ўртасидаги муносабатлар ичида кучли ички қаршилик, муаммони инкор этиш ва баъзи нарсаларни қаршилик ёки қасддан қилиш ҳаракати пайдо бўлади.
Бу орада коллекционерлар босими остида бўлган ёшлар ўзларини ёмон ҳис қилиб, таҳдидлар, манипуляциялар ва шантаж орқали улардан пулни қайтариб олишга ҳаракат қиладилар. Ёшлар бу ҳолатни ўнглаш ўрнига яна қарз олишади ва амалга ошириб бўлмайдиган ваъдалар беришади.
Ота-оналар томонидан босим ва коллекционерлар томонидан босим комбинацияси мураккаб ҳиссий ҳолатлар ҳосил қилади, бу эса фақат ёшлар эмас, балки катталар ҳам бундай ҳолатларда муваффақиятсиз бўлишлари мумкин.
Хулқий қарамлик ҳеч қачон якка ҳолда бўлмайди ва кўпинча бундай одати бўлган ёшлар ривожланиш бузилишлари, масалан, ДЕҲБ, биполяр бузилиш ёки ҳиссий-хафотир спектридаги бузилишларга эга бўлишади. Бундай руҳий хусусиятларга эга бўлган шахслар ўзларининг салбий ҳолатларидан чиқишнинг энг осон йўлини излайдилар – бу уларга осон топилган пул билан ўзларини севинтириш имконини беради.
Зарарли одатга мойил бўлган руҳият жуда осон бошқа одатлар билан банд бўлиши мумкин. Масалан, компьютер ўйинларига ёки гаджетларга қарамликка мойил руҳият оддий ечимлар яратадиган фикрлаш усулига эга бўлади.
Шуни ёдда тутингки, оила учун зарур бўлган қарамлик – бу мураккаб вазият бўлиб, унинг сабаблари ҳар доим юзага чиқмайди ва бундай ҳолатлар билан сиз дуч келмайсиз.
Энг яхши ечим бу мутахассислар ёрдамига мурожаат қилишдир. Улар вазиятни чуқурроқ тушуниш ва зарарларни камайтириш йўлларини топишга ёрдам берадилар ва келажакда бундай вазият такрорланмаслиги учун нима қилиш кераклигини аниқлайдилар.
Микроқарзлар билан боғлиқ мураккаб вазиятлар кўпинча комбинацияланган ёндашувни талаб қилади: биринчидан, ҳуқуқий ёрдам, иккинчидан, психолог-аддиктолог билан ишлаш.
Оддатда микроқарзларга қарам бўлганлар – бу 18-25 ёшдаги ёшлар бўлиб, улар ўз хатти-ҳаракатларида ҳеч қандай муаммо, айниқса қарамликни кўрмайди. Улар пулга муҳтож ва ҳозирги пайтда уларни олиш имконияти йўқлиги сабабли ўз вазифаларини ҳал қилиш учун микроқарзлар билан тирикчилик қилишади: нарсалар сотиб олиш, кинотеатрга бориш ёки бошқа мақсадлар учун.
Шу мавзуга алоқадор мақоламни ҳам ўқиб чиқинг: "Нима учун психолог керак? Психолог фикри!"Бошқа хулқий қарамликлардан фарқли ўлароқ, кўпинча микроқарзларга нисбатан ота-оналар муаммони жуда фаол тарзда ҳал қилишга киришади.
Агар фарзандларингиз микроқарзлар олиб, нима қилишни билмаётган бўлса, ота-оналар қандай муаммолар билан юзма-юз келади?
Аниқ ва ноаниқ муаммо
Микроқарзларга қарамлик табиатан инфантил бўлган ёшлар орасида кенг тарқалган бўлиб, кўпинча улар оила томонидан қаттиқ қарамликда бўладилар. Ҳиперқулай ота-оналар муаммони тезда пайқаб қоладилар, чунки уларнинг чўнтакларидан чиқаётган пул бунга сабаб бўлади.Дастлаб қарз миқдорлари кичик бўлса-да, ой ўтиб, миқдор ошиб боради. Масалан, менинг тажрибамда бир неча ой давомида ота-оналар 3-4 миллион сўмга яқин пул тўлаб келган.
Ота-оналар учун муаммо жуда ойдин ва молиявий ҳолатга жиддий таъсир кўрсатадиган бўлса-да, бу ёшлар учун у катта аҳамиятга эга эмас ва улар учун бу муаммо эмасдек туюлади. Коллекционерлар ёшлар билан боғланганида улар телефонни кўтаришни тўхтатиб қўяди, лекин коллекционерлар ота-оналар билан боғланиб, уларни муаммони ҳал қилишга мажбур қиладилар.
Танқидий фикр юритишнинг йўқлиги
Ёшлар кўпинча микроқарзлар – бу хулқий одат эканини тушунмайдилар ва ўзларига осон пул топиш зарурати бошқа сабаблар билан боғлиқ эканлигини билмайдилар. Шунинг учун бошқа сабабларнинг мавжудлиги тушунилмаганлиги сабабли, танқидий фикр юритиш қобилияти йўқ ва фактларни таҳлил қилишни билмайдилар.Микроқарз олиш одатий ҳол сифатида қабул қилинади, яъни ҳозирда ёқимли, лекин кейин қачондир ноқулай – оддий қилиб айтганда, ҳозирги вақтда танқидий фикр юритиш йўқ ва ёшлар бор реалликни тушунмайдилар.
Танқидий фикр юритиш қобилияти, оқибатларни баҳолаш ва уларни олдини олиш қобилияти йўқлиги сабабли кунлик фоизлар ҳисобланиб бориб, оддий бўлган муаммони мураккаб молиявий вазиятга олиб келиши мумкин.
Ички қаршилик ва амалга ошириб бўлмайдиган ваъдалар
Албатта, ота-оналар ва фарзандлар ўртасидаги муносабатлар ичида кучли ички қаршилик, муаммони инкор этиш ва баъзи нарсаларни қаршилик ёки қасддан қилиш ҳаракати пайдо бўлади.Бу орада коллекционерлар босими остида бўлган ёшлар ўзларини ёмон ҳис қилиб, таҳдидлар, манипуляциялар ва шантаж орқали улардан пулни қайтариб олишга ҳаракат қиладилар. Ёшлар бу ҳолатни ўнглаш ўрнига яна қарз олишади ва амалга ошириб бўлмайдиган ваъдалар беришади.
Ота-оналар томонидан босим ва коллекционерлар томонидан босим комбинацияси мураккаб ҳиссий ҳолатлар ҳосил қилади, бу эса фақат ёшлар эмас, балки катталар ҳам бундай ҳолатларда муваффақиятсиз бўлишлари мумкин.
Хулқий одат ва руҳиятнинг хусусиятлари
Хулқий қарамлик ҳеч қачон якка ҳолда бўлмайди ва кўпинча бундай одати бўлган ёшлар ривожланиш бузилишлари, масалан, ДЕҲБ, биполяр бузилиш ёки ҳиссий-хафотир спектридаги бузилишларга эга бўлишади. Бундай руҳий хусусиятларга эга бўлган шахслар ўзларининг салбий ҳолатларидан чиқишнинг энг осон йўлини излайдилар – бу уларга осон топилган пул билан ўзларини севинтириш имконини беради.Зарарли одатга мойил бўлган руҳият жуда осон бошқа одатлар билан банд бўлиши мумкин. Масалан, компьютер ўйинларига ёки гаджетларга қарамликка мойил руҳият оддий ечимлар яратадиган фикрлаш усулига эга бўлади.
Мутахассисларга мурожаат қилинг 
Шуни ёдда тутингки, оила учун зарур бўлган қарамлик – бу мураккаб вазият бўлиб, унинг сабаблари ҳар доим юзага чиқмайди ва бундай ҳолатлар билан сиз дуч келмайсиз.Энг яхши ечим бу мутахассислар ёрдамига мурожаат қилишдир. Улар вазиятни чуқурроқ тушуниш ва зарарларни камайтириш йўлларини топишга ёрдам берадилар ва келажакда бундай вазият такрорланмаслиги учун нима қилиш кераклигини аниқлайдилар.
Микроқарзлар билан боғлиқ мураккаб вазиятлар кўпинча комбинацияланган ёндашувни талаб қилади: биринчидан, ҳуқуқий ёрдам, иккинчидан, психолог-аддиктолог билан ишлаш.