Уят – бу инсоннинг атроф-муҳитдан ва атрофдагиларнинг қўллаб-қувватлашидан (ҳақиқий ёки тахминий) узилиш вақтида бошидан кечирадиган ҳиссиётдир.
Кичик бола уятни шундай вазиятда кўрсатади: у кўз олдида ва вазиятдан чиқиш учун онасининг ортига яширинади. Кейинчалик бола табиий эҳтиёжларини ва ота-она фигурасидан уятни интроекция қилиши мумкин. Кўпинча, масалан, ота-оналар болаларнинг яланғочлиги учун уларни уятга солишлари, зўравонлик, бошқалар билан таққослаш ва реал бўлмаган интизомлар натижасида уят пайдо бўлади.
Токсик уятнинг пайдо бўлиши шахсият функциясининг шаклланмаганлиги ёки ажратилмаганлиги билан боғлиқ. Боланинг қандай эканини билмаган ҳолда (ота-она фигурасидан қайси томонлари акс эттирилмаганлиги – аниқ қайси томонлари), бола доимий равишда вазиятга мос келмайди (ноўрин) ва уятни ҳис қилади.
Уятни у ўзини идеал деб ҳисоблайдиган ота-она ҳузурида ҳам ҳис қилиши мумкин. Бундай ота-она боланинг хатолари ёки номуваффақиятлари мумкинлигига ишонмайди. Боланинг ноидеаллигини акс эттирувчи ота-она хабарлари вербал бўлмаслиги мумкин (нафрат ёки жиранчиқлик мимикалари). Бу боланинг ҳис-туйғуларини қабул қилмаслик, инсоннинг қўллаб-қувватловчи ҳузурини намоён қилмаслик каби ота-онанинг хулқи.
Шундай бўлса, бола бошқалардан пастроқлигини ҳис қилиши мумкин, аммо (катта ёшда терапевт олдида) аниқ нима сабабдан эканини тушунтира олмайди. Ўсмирнинг шаклланишида ота-онадан хафа бўлиш муҳим роль ўйнайди. Агар бундай хафа бўлиш яшамасдан қолса, ота-она идеал фигура бўлиб қолади ва уларга нисбатан доимий уят ҳисси пайдо бўлади.
Ота-онанинг болада доимий уят ҳиссини пайдо қилувчи энг кўп учрайдиган турлари қуйидагилар:
Кичик бола уятни шундай вазиятда кўрсатади: у кўз олдида ва вазиятдан чиқиш учун онасининг ортига яширинади. Кейинчалик бола табиий эҳтиёжларини ва ота-она фигурасидан уятни интроекция қилиши мумкин. Кўпинча, масалан, ота-оналар болаларнинг яланғочлиги учун уларни уятга солишлари, зўравонлик, бошқалар билан таққослаш ва реал бўлмаган интизомлар натижасида уят пайдо бўлади.
Токсик уятнинг пайдо бўлиши шахсият функциясининг шаклланмаганлиги ёки ажратилмаганлиги билан боғлиқ. Боланинг қандай эканини билмаган ҳолда (ота-она фигурасидан қайси томонлари акс эттирилмаганлиги – аниқ қайси томонлари), бола доимий равишда вазиятга мос келмайди (ноўрин) ва уятни ҳис қилади.
Уятни у ўзини идеал деб ҳисоблайдиган ота-она ҳузурида ҳам ҳис қилиши мумкин. Бундай ота-она боланинг хатолари ёки номуваффақиятлари мумкинлигига ишонмайди. Боланинг ноидеаллигини акс эттирувчи ота-она хабарлари вербал бўлмаслиги мумкин (нафрат ёки жиранчиқлик мимикалари). Бу боланинг ҳис-туйғуларини қабул қилмаслик, инсоннинг қўллаб-қувватловчи ҳузурини намоён қилмаслик каби ота-онанинг хулқи.
Шундай бўлса, бола бошқалардан пастроқлигини ҳис қилиши мумкин, аммо (катта ёшда терапевт олдида) аниқ нима сабабдан эканини тушунтира олмайди. Ўсмирнинг шаклланишида ота-онадан хафа бўлиш муҳим роль ўйнайди. Агар бундай хафа бўлиш яшамасдан қолса, ота-она идеал фигура бўлиб қолади ва уларга нисбатан доимий уят ҳисси пайдо бўлади.
Ота-онанинг болада доимий уят ҳиссини пайдо қилувчи энг кўп учрайдиган турлари қуйидагилар:
- Доимий равишда муваффақиятсизлик ҳолатларини эсга солиш;
- Бошқалар ҳузурида камситиш, болага менсимаслик муносабати;
- Боланинг чегараларини (эмоционал ёки жисмоний) бузувчи очиқ ёки яширин зўравонлик;
- Ота-онанинг уятини интроекция қилиш (келиб чиқиши, турмуш тарзи, териси ранги, ўзининг нуқсонлари ва ҳ.к. учун уят);
- Бошқа, муваффақиятли болалар билан таққослаш, боладан нореал интизомлар ва ундан хафа бўлиш;
- Игнор ва сукут билан жазолаш.
Eng soʻnggi tahrirlash moderatoridir:
