Кўпинча оилавий муносабатларда турли можаролар ва зиддиятлар юз беради. Бу жараёнда одамлар стресс ва кучланишни бошқа одамларга, яқинларига қаратган ҳолда ёки қўпол йўллар билан чиқаришга мойил бўладилар. Бундай вазиятларни тушунтириш учун "калламуш йўли" деб аталадиган йўлдан мисол келтирилади.
Калламуш йўли ҳақида қисқа ҳикоя
"Бошлиқ хотини билан жанжаллашиб, офисга келади ва ўзининг қўл остидаги ходимига бақириб ташлайди. Ходим унинг янада паст мансабда бўлгани учун ҳеч нарса деёлмайди. Уйига қайтиб келгач, у хотини билан гаплашиб, яна можаро чиқади. Ҳотин асабийлашиб, болаларга ғазабини чиқаради, каттасига ҳам, кичигига ҳам маломат тушади. Болалар ўзаро жанжаллашиб кетади, ва оилавий мушук кўчадан тепки еб қайтиб келади, оғзида ўлган калламуш..."
1954 йилдаги калламушлар устидаги тажрибалар
1954 йилда калламушлар билан ўтказилган тажрибалар шунга ўхшаш реакциялар қандай содир бўлишини кўрсатди:
Тажриба 1: Калламушга электрод ўрнатилди ва у оғриқни ҳис қилиш учун электр токи бериб турилди. Оғир оғриқдан кейин калламуш тортишиб кетарди. Аммо ток ўчгач, вазият яхшиланарди. Калламушга ўзининг доимий шериги қўшиб қўйилган. Ток йўқ вақтларда улар бирга тинч яшашарди. Лекин ток берилган пайтда калламуш ғазабдан шеригига ҳужум қилиб, уни тишларди.
Тажриба 2: Шу калламушнинг қафасига рычаг қўйилди, уни босиб токни тўхтатиш мумкин эди. Вақт ўтиб, калламуш токни тўхтатиш учун тезда рычагга борарди. Лекин кейинчалик шериги билан бирга қўйилганда, ток берилганда калламуш яна шеригига ҳужум қила бошлади, гарчи токни тўхтатишни ўрганган бўлса ҳам.
Стрессга қандай жавоб бериш мумкин?
Одам ҳар доим стрессга қандай жавоб беришни танлаши мумкин. Лекин кўп одамлар ўз эҳтиросларини бошқара олмай, "калламуш йўли"ни танлайдилар, яъни улар ўз агрессиясини биринчи учраган одамга қаратадилар. Кўпинча эркаклар ишдан келиб, ишдаги эмоцияларни уйдаги яқинларига кўчиради. Шунинг учун уйдаги оила аъзолари оталари ғазаб билан келганини кўриб, таралиб кетишади ёки жим туришади.
Аёллар ҳам худди шундай қилиб, бошқа чиқиш йўли бўлмаганида, ички қўрқинч ва стрессни яқинларига қаратадилар.
Бу каби муносабатларни қандай енгиш мумкин?
Бундай хатти-ҳаракатлар оилавий муносабатларни бузади. Шу сабабли, инсоннинг ҳайвонлардан фарқи шуки, бизда ақл ва онг бор. "Ҳа, мен ҳозир ёмон аҳволдаман, лекин бу ёнимдаги одам айбдор эмас" деб ўйлаш инсонни "калламуш йўли"га кириб кетишдан сақлайди.
Мумкин бўлган ҳолатларда: "Мен ҳозир яхши кайфиятда эмасман, лекин бу сизнинг айбингиз эмас" деб билдириш муносабатлардаги кескинликни енгишга ёрдам беради.
Турли чиқиш йўллари
Асабийлик ва кучланишни енгишнинг турли йўллари бўлиши мумкин:
Олкоголь эса эмоционал кучланишдан халос бўлишнинг энг яхши усули эмас. У фақат муваққат ёрдам беради, аммо кейинги кунларда инсон ўз муаммоларини яна қайтадан бошдан кечириши мумкин. Бунга ёндашиш керакли стратегиялар билан амалга оширилса, узоқ муддатли ёрдам олинади.
Хулоса
Оилавий муносабатларни бузмаслик ва ғазабни ёқимсиз йўллар билан чиқаришдан сақланиш учун стрессга тўғри ёндашиш ва тўғри чиқиш йўлларини танлаш муҳимдир.
Калламуш йўли ҳақида қисқа ҳикоя
"Бошлиқ хотини билан жанжаллашиб, офисга келади ва ўзининг қўл остидаги ходимига бақириб ташлайди. Ходим унинг янада паст мансабда бўлгани учун ҳеч нарса деёлмайди. Уйига қайтиб келгач, у хотини билан гаплашиб, яна можаро чиқади. Ҳотин асабийлашиб, болаларга ғазабини чиқаради, каттасига ҳам, кичигига ҳам маломат тушади. Болалар ўзаро жанжаллашиб кетади, ва оилавий мушук кўчадан тепки еб қайтиб келади, оғзида ўлган калламуш..."
1954 йилдаги калламушлар устидаги тажрибалар
1954 йилда калламушлар билан ўтказилган тажрибалар шунга ўхшаш реакциялар қандай содир бўлишини кўрсатди:
Тажриба 1: Калламушга электрод ўрнатилди ва у оғриқни ҳис қилиш учун электр токи бериб турилди. Оғир оғриқдан кейин калламуш тортишиб кетарди. Аммо ток ўчгач, вазият яхшиланарди. Калламушга ўзининг доимий шериги қўшиб қўйилган. Ток йўқ вақтларда улар бирга тинч яшашарди. Лекин ток берилган пайтда калламуш ғазабдан шеригига ҳужум қилиб, уни тишларди.
Тажриба 2: Шу калламушнинг қафасига рычаг қўйилди, уни босиб токни тўхтатиш мумкин эди. Вақт ўтиб, калламуш токни тўхтатиш учун тезда рычагга борарди. Лекин кейинчалик шериги билан бирга қўйилганда, ток берилганда калламуш яна шеригига ҳужум қила бошлади, гарчи токни тўхтатишни ўрганган бўлса ҳам.
Стрессга қандай жавоб бериш мумкин?
Одам ҳар доим стрессга қандай жавоб беришни танлаши мумкин. Лекин кўп одамлар ўз эҳтиросларини бошқара олмай, "калламуш йўли"ни танлайдилар, яъни улар ўз агрессиясини биринчи учраган одамга қаратадилар. Кўпинча эркаклар ишдан келиб, ишдаги эмоцияларни уйдаги яқинларига кўчиради. Шунинг учун уйдаги оила аъзолари оталари ғазаб билан келганини кўриб, таралиб кетишади ёки жим туришади.
Аёллар ҳам худди шундай қилиб, бошқа чиқиш йўли бўлмаганида, ички қўрқинч ва стрессни яқинларига қаратадилар.
Бу каби муносабатларни қандай енгиш мумкин?
Бундай хатти-ҳаракатлар оилавий муносабатларни бузади. Шу сабабли, инсоннинг ҳайвонлардан фарқи шуки, бизда ақл ва онг бор. "Ҳа, мен ҳозир ёмон аҳволдаман, лекин бу ёнимдаги одам айбдор эмас" деб ўйлаш инсонни "калламуш йўли"га кириб кетишдан сақлайди.
Мумкин бўлган ҳолатларда: "Мен ҳозир яхши кайфиятда эмасман, лекин бу сизнинг айбингиз эмас" деб билдириш муносабатлардаги кескинликни енгишга ёрдам беради.
Турли чиқиш йўллари
Асабийлик ва кучланишни енгишнинг турли йўллари бўлиши мумкин:
- Спорт билан шуғулланиш ёки сайр қилиш;
- Кўшиқ айтиш;
- Расм чизиш;
- Китоб ўқиш ёки аудиокитоблар тинглаш;
- Уйни тозалаш (айниқса аёллар учун стрессни енгишда самарали).
Олкоголь эса эмоционал кучланишдан халос бўлишнинг энг яхши усули эмас. У фақат муваққат ёрдам беради, аммо кейинги кунларда инсон ўз муаммоларини яна қайтадан бошдан кечириши мумкин. Бунга ёндашиш керакли стратегиялар билан амалга оширилса, узоқ муддатли ёрдам олинади.
Хулоса
Оилавий муносабатларни бузмаслик ва ғазабни ёқимсиз йўллар билан чиқаришдан сақланиш учун стрессга тўғри ёндашиш ва тўғри чиқиш йўлларини танлаш муҳимдир.