Бугунги кунда стресс ва танглик ҳаётимизнинг бир қисмига айланиб қолган бир пайтда, болалар ҳам катталар каби қийинчиликларга дуч келмоқдалар. Аммо катталардан фарқли ўлароқ, улар ҳали шулар билан қандай курашишни ўрганишмоқда. Ва айнан ота-оналар болаларнинг стрессга чидамли бўлишини таъминлаб, уларга хавфсиз ва қўллаб-қувватловчи муҳит яратиш орқали ёрдам бериши мумкин.
Ота-оналар болаларни стрессга чидамли бўлишга қандай ўргатиши мумкин?
Нега хавфсиз муҳит муҳим?
Агар бола уни севишлари ва қийин вазиятларда ҳам қабул қилишларини билса, у ўзини ҳимояланган ҳис қилади. Бу боланинг ўзига ва кучларига ишонишининг асосини яратади. Агар бола қийин пайтларда уни қўллаб-қувватлайдиган ота-оналари борлигини билса, у муаммолар ва хатолардан қўрқмайди, чунки ҳар қандай қийинчиликни енгиб ўтиш мумкинлигини англайди, агар уни қўллаб-қувватлайдиган киши бор бўлса.
Аммо ота-оналар қандай қилиб болаларга стрессга чидамли бўлишни ўргатиши мумкин? Келинг, болангизнинг стрессга чидамли бўлишини ривожлантиришга ёрдам берадиган 5 амалий усулни кўриб чиқамиз.
1. Ўзингиз намуна бўлинг.Болалар ҳар доим катталарнинг қийинчилик ва эмоционал муаммоларга қандай муносабатда бўлишларини кузатиб турадилар. Агар ота-она стрессли вазиятларда тинчликни намоён қилса, бола ҳам шундай хатти-ҳаракатни ўзлаштиради. Агар сиз ўз ҳис-туйғуларингиз ҳақида очиқ гапирсангиз ва қийинчиликлар билан қандай курашишни кўрсатсангиз, бу болага муҳим ҳаётий сабоқ бўлади: қийинчиликлардан қўрқиш керак эмас, уларни ҳал қилиш мумкин. Масалан, бирон бир нарса юришмайдиган пайтда, "Ҳамма нарса қўлимдан келмаяпти!" деб айтганингиздан кўра, "Бу оғир вазифа эди, аммо мен унга эришаман," дейишингиз мумкин.
2. Ҳис-туйғуларни бошқаришни ўргатинг.Ҳис-туйғулар ҳаётнинг табиий қисми бўлиб, болаларга уларни тўғри таниш ва ифода қилишни ўрганишлари керак. Агар бола асабийлашса, қайғурса ёки хавотирга тушса, унинг ҳис-туйғуларини тушуниш ва уларни қандай ифода қилишга ёрдам бериш муҳим. Масалан, агар бола мактабдаги муваффақиятсизликдан хафа бўлса, унинг ҳис-туйғуларини инкор қилиш ёки "ҳеч нарса бўлмагандай" демасдан, "Сен ғамгин эканингни кўряпман. Нима бўлганини айтиб бермоқчимисиз?" дейишингиз мумкин.
3. Режим ва маросимлар яратинг.Барқарорлик ва олдиндан маълумлик болаларга хавфсизлик ҳиссини беради. Кун тартиби, оилавий маросимлар, масалан, кечки овқат ёки биргаликда китоб ўқиш каби мунтазам ишлар болаларнинг хавотирини камайтиради. Бу маросимлар боланинг ҳаётида таянч нуқта бўлиб хизмат қилади ва стресс ҳолатларида уларга ёрдам беради.
4. Болани қийинчиликларга дуч келишга йўл қўйинг.Ота-оналар болаларни ҳар қандай муаммолардан ҳимоя қилишни истайди. Аммо болани қийинчиликлардан ҳимоя қилиб, уни уларни енгиб ўтиш имкониятидан маҳрум қиламиз. Стрессга чидамлилик қийинчиликларни енгиб ўтиш тажрибаси орқали ривожланади. Бу болани муаммоларга якка ҳолда қолдириш керак дегани эмас, ота-оналар унинг ёнида бўлишлари керак, аммо боланинг мустақилликни ривожлантиришига имкон бериш керак.
5. Муаммоларни ҳал қилишни ўргатинг.Болани стрессга чидамли қилишнинг энг яхши усулларидан бири — бу уни муаммоларни ҳал қилишга ўргатишдир. Болангиз билан муаммони қандай ҳал қилишни муҳокама қилинг ва унга турли ечимларни кўрсатинг.
Стрессга чидамлилик — бу кўникма бўлиб, уни бола қанчалик тез ўрганса, у катта ҳаётда шунча кўпроқ ишонч ҳис қилади.
Ота-оналар болаларни стрессга чидамли бўлишга қандай ўргатиши мумкин?
Нега хавфсиз муҳит муҳим?
Агар бола уни севишлари ва қийин вазиятларда ҳам қабул қилишларини билса, у ўзини ҳимояланган ҳис қилади. Бу боланинг ўзига ва кучларига ишонишининг асосини яратади. Агар бола қийин пайтларда уни қўллаб-қувватлайдиган ота-оналари борлигини билса, у муаммолар ва хатолардан қўрқмайди, чунки ҳар қандай қийинчиликни енгиб ўтиш мумкинлигини англайди, агар уни қўллаб-қувватлайдиган киши бор бўлса.
Аммо ота-оналар қандай қилиб болаларга стрессга чидамли бўлишни ўргатиши мумкин? Келинг, болангизнинг стрессга чидамли бўлишини ривожлантиришга ёрдам берадиган 5 амалий усулни кўриб чиқамиз.
1. Ўзингиз намуна бўлинг.Болалар ҳар доим катталарнинг қийинчилик ва эмоционал муаммоларга қандай муносабатда бўлишларини кузатиб турадилар. Агар ота-она стрессли вазиятларда тинчликни намоён қилса, бола ҳам шундай хатти-ҳаракатни ўзлаштиради. Агар сиз ўз ҳис-туйғуларингиз ҳақида очиқ гапирсангиз ва қийинчиликлар билан қандай курашишни кўрсатсангиз, бу болага муҳим ҳаётий сабоқ бўлади: қийинчиликлардан қўрқиш керак эмас, уларни ҳал қилиш мумкин. Масалан, бирон бир нарса юришмайдиган пайтда, "Ҳамма нарса қўлимдан келмаяпти!" деб айтганингиздан кўра, "Бу оғир вазифа эди, аммо мен унга эришаман," дейишингиз мумкин.
2. Ҳис-туйғуларни бошқаришни ўргатинг.Ҳис-туйғулар ҳаётнинг табиий қисми бўлиб, болаларга уларни тўғри таниш ва ифода қилишни ўрганишлари керак. Агар бола асабийлашса, қайғурса ёки хавотирга тушса, унинг ҳис-туйғуларини тушуниш ва уларни қандай ифода қилишга ёрдам бериш муҳим. Масалан, агар бола мактабдаги муваффақиятсизликдан хафа бўлса, унинг ҳис-туйғуларини инкор қилиш ёки "ҳеч нарса бўлмагандай" демасдан, "Сен ғамгин эканингни кўряпман. Нима бўлганини айтиб бермоқчимисиз?" дейишингиз мумкин.
3. Режим ва маросимлар яратинг.Барқарорлик ва олдиндан маълумлик болаларга хавфсизлик ҳиссини беради. Кун тартиби, оилавий маросимлар, масалан, кечки овқат ёки биргаликда китоб ўқиш каби мунтазам ишлар болаларнинг хавотирини камайтиради. Бу маросимлар боланинг ҳаётида таянч нуқта бўлиб хизмат қилади ва стресс ҳолатларида уларга ёрдам беради.
4. Болани қийинчиликларга дуч келишга йўл қўйинг.Ота-оналар болаларни ҳар қандай муаммолардан ҳимоя қилишни истайди. Аммо болани қийинчиликлардан ҳимоя қилиб, уни уларни енгиб ўтиш имкониятидан маҳрум қиламиз. Стрессга чидамлилик қийинчиликларни енгиб ўтиш тажрибаси орқали ривожланади. Бу болани муаммоларга якка ҳолда қолдириш керак дегани эмас, ота-оналар унинг ёнида бўлишлари керак, аммо боланинг мустақилликни ривожлантиришига имкон бериш керак.
5. Муаммоларни ҳал қилишни ўргатинг.Болани стрессга чидамли қилишнинг энг яхши усулларидан бири — бу уни муаммоларни ҳал қилишга ўргатишдир. Болангиз билан муаммони қандай ҳал қилишни муҳокама қилинг ва унга турли ечимларни кўрсатинг.
Стрессга чидамлилик — бу кўникма бўлиб, уни бола қанчалик тез ўрганса, у катта ҳаётда шунча кўпроқ ишонч ҳис қилади.