Perfeksionizm bilan bog‘liq bo‘lgan ovqatlanish buzilishlari: kognitiv-xulqiy terapiyada maxsus yondashuvlar

Ovqatlanish buzilishlarida — yoki RPP — perfeksionizm muhim va salbiy rol o‘ynaydi. Bu holat aniq ifodalangan perfeksionizm haqida ketmoqda, chunki ma’lum bir darajada mukammallikka intilish har bir insonda mavjud.

Perfeksionizm: qisqacha

• Ular, avvalo, o‘zlaridan, shuningdek, boshqa odamlardan ham yuqori natijalar kutishadi;
• O‘ta tanqidiy bo‘lishadi, agar kutilgan natijalarga erishilmasa, o‘zlariga nisbatan qattiq gapirishadi;
• Noreal narsalarni kutishadi: hamma narsada mukammal ishlash kerak;
• Xatolar va muvaffaqiyatsizlikdan qo‘rqishadi: xato qilish yoki kutilgan natijalarga erisha olmaslikdan kuchli qo‘rquv his qilishadi;
• Boshqalar ularni a’lo darajada, eng yuqori darajada ekanligini tasdiqlashini xohlashadi, ammo bu bilan birga tanqiddan qo‘rqishadi;
• O‘zlari haqida faqat erishilgan natijalar asosida hukm chiqarishadi; o‘zlarining kutilgan natijalari va me’yorlariga erishish uchun qanchalik ko‘p va qattiq ishlashlariga qarab baho berishadi.

Perfeksionizm hayotning barcha sohalariga tarqaladi, shu jumladan, oziq-ovqat va o‘z tashqi ko‘rinishi, o‘z tanasiga ham tarqalishi mumkin.

Perfeksionizm va ovqatlanish buzilishlari o‘rtasidagi bog‘liqlik

Anoreksiya, bulimiya, kompulsiv ovqatlanish buzilishi va boshqa RPP turlarida perfeksionizm, odatda, har doim ma’lum darajada mavjud. Ammo har doim ham terapiyada muammo tug‘dirmaydi.

Muhim: terapiya boshlanishidan oldin perfeksionizmning qanchalik kuchli ekanligini aniqlash va u davolanishga halaqit beradimi, yo‘qmi, aniqlash. Agar aniqlangan bo‘lsa, maxsus usullar bilan terapiyani to‘ldirish kerak.

RPPda perfeksionizmni qanday aniqlash mumkin:

• Mezonlar: o‘zlari va tanalaridan kutish va umidlar qanchalik baland va erishib bo‘lmaydigan;
• Qat’iylik: RPP bilan bog‘liq tanasini tekshirish va oziqlanish qoidalari kabi mezonlarga qanchalik qat’iy amal qilishadi. Kamida bir oz vaqt o‘z qoidalari va me’yorlarini tanqidiy ko‘rib chiqish va ular bilan shubhalanish mumkinmi.
• Qarshilik: o‘zgarishlarga qanchalik qarshilik ko‘rsatadi.

Agar javoblar ha-ha-ha bo‘lsa — perfeksionizm konseptualizatsiyasini va mijoz bilan bu masalani muhokama qilish mantiqan to‘g‘ri.

RPPda perfeksionizm bilan kognitiv-xulqiy yondashuvda qanday ishlash kerak

Agar qisqacha aytsak, rejasi quyidagicha:

• Perfeksionizmni aniqlash va konseptualizatsiyani muhokama qilish;
• Perfeksionizm hayotda qanday namoyon bo‘lishini va qanday oqibatlarga olib kelishini aniqlash;
• Terapiya ishini perfeksionizmning bevosita namoyon bo‘lishlariga yo‘naltirish: me’yorlar, tekshirishlar va boshqalar;
• Hayotning boshqa sohalarining ahamiyatini kuchaytirish;
• Relapslar oldini olish.

RPP va perfeksionizmning zararli doirasi

"Zararli doira" — muammoning o‘zaro bog‘liq qismlarini muammo yaratish uchun qanday bog‘liq ekanligini tushuntirish uchun qo‘llaniladigan atama.

• Ovqatlanish buzilishi va perfeksionizm bilan og‘rigan odam o‘z vazni yoki tashqi ko‘rinishi bo‘yicha erishib bo‘lmaydigan maqsadlar qo‘yadi.
• Maqsadlarga erishish mumkin emasligi aniq bo‘lishi bilanoq, odam o‘zini aybdorlik, o‘zidan nafratlanish va o‘zini to‘liq shaxs sifatida muvaffaqiyatsizlikka uchraganligini his qiladi.
• Odam o‘zini yanada ko‘proq ishlashga majbur qiladi, bu esa ovqatlanish buzilishini yanada kuchaytiradi. Agar ilgari 1500 kkal/kun ovqatlanishga harakat qilgan bo‘lsa, yangi maqsad — 1200 kkal/kun.
• Agar bu maqsadga hech bo‘lmaganda biron bir taraqqiyot bo‘lsa, masalan, bir hafta davomida 1200 kkal/kun ovqatlanishga muvaffaq bo‘lsa, vaqtincha yengillik, o‘zidan g‘ururlanish, shaxs sifatida muvaffaqiyatsizlik hissi yo‘qoladi. Ammo odam keskin yo‘lda yuribdi: qandaydir narsa sodir bo‘lishi bilanoq — va bu albatta sodir bo‘ladi — bu vaqtinchalik yengillik eski tanish aybdorlik, o‘zidan nafratlanish, o‘zining tuzatib bo‘lmaydigan zaifligi haqida o‘ylar bilan qaytadi.
• Oziqlanishda cheklovlar kuchayadi va yangi maqsad — 1000 kkal/kun.

RPP bilan perfeksionizm haqida bilishning foydasi

Perfeksionizmga erta e’tibor qaratilsa, ovqatlanish buzilishini erta aniqlash mumkin, bu esa odamning tezroq yordam olishini anglatadi.

Perfeksionizm bilan ishlashda to‘g‘ri maqsadlar va o‘z-o‘zini shafqat qilish yo‘nalishida ishlash terapiya natijalarini yaxshilashi mumkin.