Har birimiz ba'zida "Menda nima noto'g'ri?" degan savolni beramiz, kasalliklar, buzilishlar, sindromlarni izlaymiz, ularni davolash, tuzatish uchun. Mening fikrimcha, avvalo "Menda nima to'g'ri?" degan savolni eslash va shaxsiy qobiliyatlarimiz, yutuqlarimiz va resurslarimizni anglash muhimdir, shunda yetishmayotgan narsani to'g'rilash osonroq bo'ladi.
Psixik buzilishlar mezonlari "Kasalliklarning xalqaro tasnifi" (ICD) va "Psixik buzilishlar bo'yicha diagnostik qo'llanma" (DSM) da klinik jihatdan tavsiflangan bo'lib, mutaxassislar tashxis qo'yishda va davolash rejalarini belgilashda ularga tayanadilar.Psixik salomatlik ko'rsatkichlari nuqtai nazaridan, amerikalik psixolog va psixoanalitik, falsafa doktori, professor, psixologiya bo'yicha ko'plab kitoblar va ilmiy tadqiqotlar muallifi Nensi Mak-Vilyamsning pozitsiyasi menga yoqadi.
Quyida men Nensi Mak-Vilyamsning 16 ta psixik va emosional salomatlik belgilarini keltiraman, ular bilan tanishib, har birining sizda qanchalik rivojlanganligini baholashingiz mumkin:
1. Sevish qobiliyati.
Boshqa odamga ochilish istagi va qobiliyati, yaqin uzoq muddatli munosabatlarni qurish, sherikning turli tomonlarini anglash, uni boricha qabul qilish, uni oshirmaslik va pasaytirmaslik. Na faqat olish, balki berish imkoniyati va qobiliyati.
2. Ishlash qobiliyati.
Kasbiy va ijodiy o'zini o'zi amalga oshirish, yaratish, biror narsa yaratish istagi va qobiliyati, o'zi uchun ham, jamiyat uchun ham. Biz qilayotgan har bir narsa o'zimiz va atrofimizdagi odamlar uchun ahamiyatga ega.
3. Ko'ngil ochish va o'ynash qobiliyati.
Dunyo va turli faoliyat turlari, hobbi, qiziqishlar, madaniy va ko'ngilochar tadbirlardan zavq olish, ularda faol ishtirok etish. Ichki va tashqi dunyoga ochiqlik, abstraktsiyalar, metaforalar, simvolizm va hazil qobiliyati.
4. Sog'lom bog'lanish.
Boshqalar bilan munosabatlarni qurish istagi va qobiliyati, shu jumladan uzoq muddatli munosabatlar. Yolg'izlikni bardosh berish, boshqasini tashlab ketmaslik imkoniyati va qobiliyati, yaxshi munosabatlarni tanlash qobiliyati, suiiste'mol va halokatli munosabatlarni istisno qilish.
5. Mustaqillik va avtonomiya.
O'zini kuchli va qodir his qilish, hayoti haqida mustaqil qarorlar qabul qilish qobiliyati, ehtiyojlarini tushunish va qondirish, o'z yo'lini tanlash va unga rioya qilish qobiliyati.
6. O'zini tushunish va o'z bilan aloqa.
Ichimda nima borligini, nimaga erishganimni, nimani o'stirmoqchi ekanligimni tushunish, potentsial va istiqollarni ko'rish qobiliyati. Shaxsiyatning turli qismlarini anglash va qabul qilish, yaxshi va yomon qismlarini anglash va qabul qilish, shaxsiyatning parchalanmasdan nizolarni yengib o'tish.
7. Hayotiy kuch va Ego kuchi.
Noan'anaviy va stressli vaziyatlarga moslashish va moslashuvchanlik ko'rsatish qobiliyati, optimal xatti-harakatlarni tanlash va munosabatni saqlash, murakkab hayotiy voqealardan keyin o'z yaxlitligini saqlab qolish qobiliyati.
8. Ob'yektiv realistik o'z-o'zini baholash.
O'zini haqiqiy ko'rish qobiliyati, yutuqlar va kamchiliklarni anglash, ichki balansni saqlash, tanqid va o'z-o'zini sevish, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklar, xatolardan o'rganish muhimdir.
9. O'z qimmatlari va yo'nalishlari.
O'z xususiyatlari, maqsadlari va yo'lini anglash, me'yorlar, cheklovlar va ularning mazmuni. Bu nafaqat nimaga intilayotganimiz, balki qanday harakat qilishimizdir. Shaxsiy standartlarga ega bo'lish va ularni moslashuvchan qo'llash.
10. Keng hissiy diapazon va hissiy regulyatsiya.
Turli xil hissiyotlarni sezish qobiliyati, ularni anglash va nomlash, impulslar va affektlarni boshqarish qobiliyati.
11. O'z-o'zini refleksiya va kuzatuvchi Men.O'zini va atrofdagi odamlarni yon tomondan ko'rish qobiliyati, his-tuyg'ular va harakatlarni tahlil qilish qobiliyati, tanqidiy fikrlash.
12. Mentalizatsiya, o'zingizni va boshqalarni ajratish.
O'z psixik holatingizni boshqalar holatidan ajratish qobiliyati, boshqalarning salbiy reaktsiyalari ularning o'tmishdagi travmatik tajribasi yoki xususiyatlari natijasi ekanligini anglash.
13. Psixologik himoyalar moslashuvchanligi.
Himoya mexanizmlari psixikani himoya qilish uchun kerak, ammo ularning ortiqcha bo'lishi haqiqatni noto'g'ri qabul qilishga olib kelishi mumkin. Sog'lom odam o'z his-tuyg'ularini anglaydi va ongli ravishda eng yaxshi strategiyalarni tanlaydi.
14. Olish-berish va men-boshqalar balansi.
O'z ehtiyojlarini tushunish, ularni qondirishda erkinlik, boshqa odamlarning manfaatlari, qarashlari va ehtiyojlarini hisobga olish, murosaga kelish qobiliyati.
15. Hayotiy energiya va libido.
Yashash istagi, hayotdan zavqlanish, optimizm, muammolarni tirikchilikka intilish sifatida ko'rish. Bu "hayotiylik" atamasi bilan ifodalanadi.
16. Qabul qilish .
O'z ojizligini anglash, xohlagan narsani olishning iloji yo'qligi bilan haqiqiy qayg'uga sho'ng'ish qobiliyati, qayg'u o'tmish tajribasini qabul qilishga yordam beradi. Hamma narsa erishib bo'lmasligini anglash.
Psixik buzilishlar mezonlari "Kasalliklarning xalqaro tasnifi" (ICD) va "Psixik buzilishlar bo'yicha diagnostik qo'llanma" (DSM) da klinik jihatdan tavsiflangan bo'lib, mutaxassislar tashxis qo'yishda va davolash rejalarini belgilashda ularga tayanadilar.Psixik salomatlik ko'rsatkichlari nuqtai nazaridan, amerikalik psixolog va psixoanalitik, falsafa doktori, professor, psixologiya bo'yicha ko'plab kitoblar va ilmiy tadqiqotlar muallifi Nensi Mak-Vilyamsning pozitsiyasi menga yoqadi.
Quyida men Nensi Mak-Vilyamsning 16 ta psixik va emosional salomatlik belgilarini keltiraman, ular bilan tanishib, har birining sizda qanchalik rivojlanganligini baholashingiz mumkin:
1. Sevish qobiliyati.
Boshqa odamga ochilish istagi va qobiliyati, yaqin uzoq muddatli munosabatlarni qurish, sherikning turli tomonlarini anglash, uni boricha qabul qilish, uni oshirmaslik va pasaytirmaslik. Na faqat olish, balki berish imkoniyati va qobiliyati.
2. Ishlash qobiliyati.
Kasbiy va ijodiy o'zini o'zi amalga oshirish, yaratish, biror narsa yaratish istagi va qobiliyati, o'zi uchun ham, jamiyat uchun ham. Biz qilayotgan har bir narsa o'zimiz va atrofimizdagi odamlar uchun ahamiyatga ega.
3. Ko'ngil ochish va o'ynash qobiliyati.
Dunyo va turli faoliyat turlari, hobbi, qiziqishlar, madaniy va ko'ngilochar tadbirlardan zavq olish, ularda faol ishtirok etish. Ichki va tashqi dunyoga ochiqlik, abstraktsiyalar, metaforalar, simvolizm va hazil qobiliyati.
4. Sog'lom bog'lanish.
Boshqalar bilan munosabatlarni qurish istagi va qobiliyati, shu jumladan uzoq muddatli munosabatlar. Yolg'izlikni bardosh berish, boshqasini tashlab ketmaslik imkoniyati va qobiliyati, yaxshi munosabatlarni tanlash qobiliyati, suiiste'mol va halokatli munosabatlarni istisno qilish.
5. Mustaqillik va avtonomiya.
O'zini kuchli va qodir his qilish, hayoti haqida mustaqil qarorlar qabul qilish qobiliyati, ehtiyojlarini tushunish va qondirish, o'z yo'lini tanlash va unga rioya qilish qobiliyati.
6. O'zini tushunish va o'z bilan aloqa.
Ichimda nima borligini, nimaga erishganimni, nimani o'stirmoqchi ekanligimni tushunish, potentsial va istiqollarni ko'rish qobiliyati. Shaxsiyatning turli qismlarini anglash va qabul qilish, yaxshi va yomon qismlarini anglash va qabul qilish, shaxsiyatning parchalanmasdan nizolarni yengib o'tish.
7. Hayotiy kuch va Ego kuchi.
Noan'anaviy va stressli vaziyatlarga moslashish va moslashuvchanlik ko'rsatish qobiliyati, optimal xatti-harakatlarni tanlash va munosabatni saqlash, murakkab hayotiy voqealardan keyin o'z yaxlitligini saqlab qolish qobiliyati.
8. Ob'yektiv realistik o'z-o'zini baholash.
O'zini haqiqiy ko'rish qobiliyati, yutuqlar va kamchiliklarni anglash, ichki balansni saqlash, tanqid va o'z-o'zini sevish, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklar, xatolardan o'rganish muhimdir.
9. O'z qimmatlari va yo'nalishlari.
O'z xususiyatlari, maqsadlari va yo'lini anglash, me'yorlar, cheklovlar va ularning mazmuni. Bu nafaqat nimaga intilayotganimiz, balki qanday harakat qilishimizdir. Shaxsiy standartlarga ega bo'lish va ularni moslashuvchan qo'llash.
10. Keng hissiy diapazon va hissiy regulyatsiya.
Turli xil hissiyotlarni sezish qobiliyati, ularni anglash va nomlash, impulslar va affektlarni boshqarish qobiliyati.
11. O'z-o'zini refleksiya va kuzatuvchi Men.O'zini va atrofdagi odamlarni yon tomondan ko'rish qobiliyati, his-tuyg'ular va harakatlarni tahlil qilish qobiliyati, tanqidiy fikrlash.
12. Mentalizatsiya, o'zingizni va boshqalarni ajratish.
O'z psixik holatingizni boshqalar holatidan ajratish qobiliyati, boshqalarning salbiy reaktsiyalari ularning o'tmishdagi travmatik tajribasi yoki xususiyatlari natijasi ekanligini anglash.
13. Psixologik himoyalar moslashuvchanligi.
Himoya mexanizmlari psixikani himoya qilish uchun kerak, ammo ularning ortiqcha bo'lishi haqiqatni noto'g'ri qabul qilishga olib kelishi mumkin. Sog'lom odam o'z his-tuyg'ularini anglaydi va ongli ravishda eng yaxshi strategiyalarni tanlaydi.
14. Olish-berish va men-boshqalar balansi.
O'z ehtiyojlarini tushunish, ularni qondirishda erkinlik, boshqa odamlarning manfaatlari, qarashlari va ehtiyojlarini hisobga olish, murosaga kelish qobiliyati.
15. Hayotiy energiya va libido.
Yashash istagi, hayotdan zavqlanish, optimizm, muammolarni tirikchilikka intilish sifatida ko'rish. Bu "hayotiylik" atamasi bilan ifodalanadi.
16. Qabul qilish .
O'z ojizligini anglash, xohlagan narsani olishning iloji yo'qligi bilan haqiqiy qayg'uga sho'ng'ish qobiliyati, qayg'u o'tmish tajribasini qabul qilishga yordam beradi. Hamma narsa erishib bo'lmasligini anglash.