Qanday qilib fobiyalar shakllanadi

Fobiyalar turli xil omillar bilan bog'liq holda shakllanadi. Keling, asosiylarini ko'rib chiqamiz.

Salbiy e'tiqodlar va fikrlar​

Insonlar ma'lum vaziyatlarni yoki ob'ektlarni noto'g'ri qabul qilishga moyil bo'lib, ularda tahdid yoki xavfni ko'rishadi, bu esa fobiyalarning rivojlanishiga olib kelishi mumkin.

Salbiy tajriba yoki travmatik voqealar​

Agar inson qo'rqinchli narsalarni boshdan kechirgan yoki guvohi bo'lgan bo'lsa, bu tajriba fobiya paydo bo'lishiga sabab bo'lishi mumkin.

Himoyalanish yoki qochish xatti-harakati​

Inson qo'rqinchli vaziyatdan qochish yoki xavfsizlik ritualarini o'ylab topishni boshlasa, bu xatti-harakat salbiy mustahkamlash ta'siriga ega bo'ladi. Bu esa fobiyani qo'llab-quvvatlaydi va kuchaytiradi. Masalan, avvaliga inson uchun metroga, liftga yoki savdo markaziga kirish juda noqulay va qo'rqinchli bo'lgan bo'lsa, oxir-oqibat u umuman u yerlarga kirmay qo'yadi. Shuningdek, fobiyalar tez-tez fiziologik simptomlar bilan birga keladi, masalan, yurak urishining tezlashishi, terlash, titroq, bosh aylanishi va boshqalar, bu yana fobiyani mustahkamlaydi va sog'liq bilan bog'liq qo'rquvlarni keltirib chiqaradi.

Atrofdagilar yoki yaqin odamlar orqali o'tadigan fobiyalar​

Masalan, agar ona samolyotda uchish qo'rqinchli ekanini aytsa, bu bola uchun fobiyani shakllantirishi mumkin yoki bola uchish paytida onasining qo'rquvini kuzatsa, u ham uchishni xavfli va tahlikali vaziyat sifatida qabul qila boshlaydi. Bir mijozimning onasi birinchi parvoz paytida shunday degan edi: "Qizalog'im, uxla. Uyquda o'lish qo'rqinchli emas!". Shuningdek, stereotiplar va media qo'rquvni kuchaytirishi va yangi fobiyalarni shakllantirishi mumkin. Masalan, bizga yangiliklarda ba'zi faktlarni juda yorqin va ko'pincha buzib ko'rsatish orqali auditoriyani jalb qilishadi.

Fobiyani qanday yengish mumkin?​

1. Salbiy e'tiqodlar va fikrlarni qayta ko'rib chiqish:
   • Fobiya ob'ekti yoki qo'rqinchli vaziyat bilan bog'liq avtomatik fikrlarni kuzatish va ularni o'zgartirishni o'rganish muhimdir. Fobiyaga ega odamlar ko'pincha qo'rquvlariga nisbatan salbiy fikrlar va taxminlarga ega bo'ladilar. Ushbu fikrlarni "ushlab olish", ularni o'zgartirish ko'nikmasi fobiyani yengishda asosiy rol o'ynaydi.
2. Qo'rquv ob'ektiga asta-sekinlik bilan yaqinlashish:
   • Qo'rquv ob'ektiga yoki vaziyatiga asta-sekin duch kelish muhimdir.
3. Himoyalanish xatti-harakatini o'zgartirish yoki undan to'liq voz kechish:
   • Qo'rquvni kuchaytiradigan xatti-harakatlarni kamaytirish va ulardan voz kechish zarur.
4. Tashvish bilan kurashish ko'nikmalarini rivojlantirish:
   • Tashvish bilan kurashish uchun ko'nikmalarni rivojlantirish muhimdir.
5. Rohatlanish ko'nikmalarini o'zlashtirish:
   • Rohatlanish texnikalarini o'rganish va amaliyotda qo'llash zarur.

Ko'pincha fobiyalar ob'ekt haqida buzilgan va to'liq bo'lmagan ma'lumotlarga asoslanadi. Terapiya davomida ushbu buzilishlarni aniqlash va to'g'rilash, qo'rquv haqida yanada realistik tasavvur hosil qilish muhimdir.