Siz psixologga murojaat qilishga qaror qildingiz. Sizga bir martalik maslahatlar emas, balki muammoni hal qilish bo‘yicha muntazam ishlash kerak. Ya'ni, psixologik maslahat kursi yoki psixoterapiya. Bunday psixologik yordam qaysi shaklda amalga oshirilishi mumkin?
Hozirgi vaqtda terapevtik jarayonda ishtirok etuvchilar soniga qarab, psixoterapiya tashkil etishning bir necha shakllari mavjud. Bu yerda men ishtirok etishning eng keng tarqalgan uchta formatini tasvirlayman. Bu individual (shaxsiy) psixoterapiya, guruh psixoterapiyasi va er-xotinlar psixoterapiyasidir. Shuningdek, ularni afzalliklari va kamchiliklari nuqtai nazaridan taqqoslashga harakat qilaman. Hamkasblarimning boshqa yordam turlariga oid tavsiyalarini qo‘shishlarini ham kutaman.
Individual (shaxsiy) terapiya
Psixoterapiya sessiyasida faqat bitta mijoz va uning terapevti ishtirok etadi. Mutaxassis faqat mijozning so‘roviga, uning individual afzalliklari va ehtiyojlariga, shuningdek, shaxsiy rivojlanish resurslariga yo‘naltiriladi.
Mijozning so‘rovi hayotiy murakkab vaziyat yoki uzoq davom etgan va ba'zi hollarda asab buzilishi alomatlari paydo bo‘lgan noqulay holat (kechinmalar) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, mijoz hayotning qandaydir sohasidagi munosabatlardan yoki o‘zining odatiy javob berish va xatti-harakat shakllaridan qoniqmasligi mumkin. Har qanday so‘rovda individual terapiyada e'tibor markazida mijozning farovonligi, uning individual ehtiyojlari va shaxsiyati joylashadi.
Individual sessiyalar davomiyligi 50-60 daqiqa bo‘lib, haftada bir marta (ba'zi hollarda haftada 3-4 martagacha) bo‘lib o‘tadi. Kurs 10 sessiyadan ko‘proq davom etadi (o‘rtacha 25-40 sessiya). Ba'zi hollarda bir necha yil davom etadi.
Afzalliklari.
Moslashuvchan individual yondashuv. Terapiya mijozning xususiyatlariga moslashadi. Psixoterapiyani vaqt va joy bo‘yicha tashkil qilish osonroq (ba'zi sessiyalarni onlayn o‘tkazish mumkin).
Kamchiliklari.
Yetarlicha qimmat shakl. Mijoz faqat bir terapevtdan foyda oladi. Faqat psixolog mijozning fikr va emotsional jarayonlarini tahlil qilishda ishtirok etadi. Faqat mutaxassis emotsional javob beradi va psixologik yordam beradi. Mijoz emotsional qo‘llab-quvvatlashni o‘zi tashkil qilishi kerak.
Guruh psixoterapiyasi
Guruh psixoterapiyasi sessiyalarida 4 dan 10 tagacha ishtirokchi qatnashadi. Guruhni psixolog, psixoterapevt boshqaradi, ba'zida ikki mutaxassis bo‘lishi mumkin. Guruh yig‘ilishlari muntazam jadval bo‘yicha o‘tkaziladi.
Guruhda individual so‘rovlarni hal qilish mumkin. Keyin guruh uchrashuvining umumiy vaqtidan bitta ishtirokchi uchun vaqt ajratiladi. Bu vaqt ichida shaxsiy so‘rov muhokama qilinadi, guruh rahbari va boshqa ishtirokchilarning e'tibori bitta ishtirokchiga qaratiladi. Guruhdagi odamlar shaxsiy vaqtni ketma-ket olishlari mumkin, qolgan vaqt davomida esa boshqa ishtirokchilarning jarayonida fikr-mulohaza, emotsional javob, muhokama yoki amaliy mashqlar orqali ishtirok etishlari mumkin. Har bir guruh ishtirokchisi o‘zining so‘rovi muhokama qilinmaganida ham boshqa ishtirokchi jarayonida ishtirok etish orqali foyda olishi mumkin.
Shuningdek, guruh psixoterapiyasida munosabatlarni o‘rnatish, oilada va jamiyatda kommunikatsiyani yaxshilash bilan bog‘liq masalalar yaxshi hal etiladi. Guruh ishtirokchilari uchrashuvi 1 soat 15 daqiqadan 2-3 soatgacha davom etadi, haftada bir marta yoki ikki haftada bir marta bo‘lib o‘tadi. Ba'zida guruh uchrashuvlari ko‘proq vaqt oladi - 7-8 soat, ketma-ket bir-ikki kun. Bu "marafon" yoki "intensiv" guruhlardir. Kurs davomiyligi 3 oydan 1 yilgacha.
Afzalliklari.
Arzon, eng byudjetli psixoterapiya varianti. Terapevtdan tashqari boshqa guruh a'zolaridan ham emotsional yordam olish mumkin. Xavfsiz, baholanishdan holi muhitda turli odamlar bilan yangi muloqot usullarini sinab ko‘rish va rivojlantirish mumkin.
Kamchiliklari.
Guruh uchrashuvlari jadvaliga moslashish kerak. Vaqtni o‘zgartirish kamdan-kam hollarda mumkin, shaxsiy holatlar (favqulodda safarlar, kasalliklar va boshqa fors-majorlar) hisobga olinmaydi. Mijoz barcha muammolarni guruhda muhokama qilolmaydi. Masalan, jinsiy muammolarni muhokama qilish qiyin bo‘lishi mumkin. Ish vaqti guruh a'zolari o‘rtasida taqsimlanadi, shuning uchun terapevtning diqqat markazi sizga individual terapiyadagi kabi to‘liq bo‘lmaydi.
Er-xotin terapiyasi
Sessiyada ikki sherik ishtirok etadi. Har bir juftlik navbatma-navbat so‘zlaydi, munosabatlardagi muammolarni o‘z tushunchalari bilan ifodalaydi va ularning yaxshilanishi bo‘yicha o‘z tasavvurlarini baham ko‘radi. Er-xotin psixoterapiyasida nafaqat har bir sherikning individual maqsadlari va farovonligi, balki er-xotinlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni yaxshilash va mustahkam emotsional bog‘liqlikni o‘rnatish ham muhimdir.
Psixolog (yoki psixologlar jufti) har bir sherik bilan alohida ishlashi mumkin, lekin boshqa sherikning ishtirokida. Mutaxassis er-xotinlarning hozirgi vaqtdagi o‘zaro munosabatiga e'tibor qaratadi, odatiy salbiy kommunikatsiya stereotiplarini tahlil qilishni va anglashni taklif qiladi. Shuningdek, er-xotin uchun yangi muloqot usullarini sinab ko‘rish bo‘yicha kichik tajribalar taklif qilinadi, bu usullar ikkala sherikka ham mos kelishini aniqlash uchun.
Er-xotin terapiyasi sessiyasi odatda 1 soat 20 daqiqadan 1 soat 30 daqiqagacha davom etadi, ikki haftada bir yoki ikki marta bo‘lib o‘tadi. Kurs odatda 10-12 sessiya, murakkab holatlarda esa 30 sessiyaga yetadi.
Afzalliklari.
Har bir sherikning individual muammolarini ham, juftlikdagi o‘zaro munosabatlarni ham hal qilish mumkin. Shu tariqa, mijozlar ikki tomonlama foyda olishadi.
Kamchiliklari.
Sheriklar er-xotin terapiyasiga turli darajada qiziqish bildirishi mumkin. Ko‘pincha, bitta sherik psixolog bilan ishlashga rozi bo‘lish yoki butunlay rad etish holatlari mavjud. Ba'zida er-xotinlarga psixologning kabinetida birgalikda bo‘lish qiyin bo‘lishi mumkin. Oilaviy munosabatlarga ta'sir qilmaydigan shaxsiy muammolar psixoterapiya jarayonidan tashqarida qolishi mumkin.
Tasvirlangan psixoterapiya shakllarini bir-biri bilan birlashtirish mumkin, ammo yaxshiroq natija olish uchun turli mutaxassislar bilan ishlash maqsadga muvofiqdir.
Hozirgi vaqtda terapevtik jarayonda ishtirok etuvchilar soniga qarab, psixoterapiya tashkil etishning bir necha shakllari mavjud. Bu yerda men ishtirok etishning eng keng tarqalgan uchta formatini tasvirlayman. Bu individual (shaxsiy) psixoterapiya, guruh psixoterapiyasi va er-xotinlar psixoterapiyasidir. Shuningdek, ularni afzalliklari va kamchiliklari nuqtai nazaridan taqqoslashga harakat qilaman. Hamkasblarimning boshqa yordam turlariga oid tavsiyalarini qo‘shishlarini ham kutaman.
Individual (shaxsiy) terapiya
Psixoterapiya sessiyasida faqat bitta mijoz va uning terapevti ishtirok etadi. Mutaxassis faqat mijozning so‘roviga, uning individual afzalliklari va ehtiyojlariga, shuningdek, shaxsiy rivojlanish resurslariga yo‘naltiriladi.
Mijozning so‘rovi hayotiy murakkab vaziyat yoki uzoq davom etgan va ba'zi hollarda asab buzilishi alomatlari paydo bo‘lgan noqulay holat (kechinmalar) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, mijoz hayotning qandaydir sohasidagi munosabatlardan yoki o‘zining odatiy javob berish va xatti-harakat shakllaridan qoniqmasligi mumkin. Har qanday so‘rovda individual terapiyada e'tibor markazida mijozning farovonligi, uning individual ehtiyojlari va shaxsiyati joylashadi.
Individual sessiyalar davomiyligi 50-60 daqiqa bo‘lib, haftada bir marta (ba'zi hollarda haftada 3-4 martagacha) bo‘lib o‘tadi. Kurs 10 sessiyadan ko‘proq davom etadi (o‘rtacha 25-40 sessiya). Ba'zi hollarda bir necha yil davom etadi.
Afzalliklari.
Moslashuvchan individual yondashuv. Terapiya mijozning xususiyatlariga moslashadi. Psixoterapiyani vaqt va joy bo‘yicha tashkil qilish osonroq (ba'zi sessiyalarni onlayn o‘tkazish mumkin).
Kamchiliklari.
Yetarlicha qimmat shakl. Mijoz faqat bir terapevtdan foyda oladi. Faqat psixolog mijozning fikr va emotsional jarayonlarini tahlil qilishda ishtirok etadi. Faqat mutaxassis emotsional javob beradi va psixologik yordam beradi. Mijoz emotsional qo‘llab-quvvatlashni o‘zi tashkil qilishi kerak.
Guruh psixoterapiyasi
Guruh psixoterapiyasi sessiyalarida 4 dan 10 tagacha ishtirokchi qatnashadi. Guruhni psixolog, psixoterapevt boshqaradi, ba'zida ikki mutaxassis bo‘lishi mumkin. Guruh yig‘ilishlari muntazam jadval bo‘yicha o‘tkaziladi.
Guruhda individual so‘rovlarni hal qilish mumkin. Keyin guruh uchrashuvining umumiy vaqtidan bitta ishtirokchi uchun vaqt ajratiladi. Bu vaqt ichida shaxsiy so‘rov muhokama qilinadi, guruh rahbari va boshqa ishtirokchilarning e'tibori bitta ishtirokchiga qaratiladi. Guruhdagi odamlar shaxsiy vaqtni ketma-ket olishlari mumkin, qolgan vaqt davomida esa boshqa ishtirokchilarning jarayonida fikr-mulohaza, emotsional javob, muhokama yoki amaliy mashqlar orqali ishtirok etishlari mumkin. Har bir guruh ishtirokchisi o‘zining so‘rovi muhokama qilinmaganida ham boshqa ishtirokchi jarayonida ishtirok etish orqali foyda olishi mumkin.
Shuningdek, guruh psixoterapiyasida munosabatlarni o‘rnatish, oilada va jamiyatda kommunikatsiyani yaxshilash bilan bog‘liq masalalar yaxshi hal etiladi. Guruh ishtirokchilari uchrashuvi 1 soat 15 daqiqadan 2-3 soatgacha davom etadi, haftada bir marta yoki ikki haftada bir marta bo‘lib o‘tadi. Ba'zida guruh uchrashuvlari ko‘proq vaqt oladi - 7-8 soat, ketma-ket bir-ikki kun. Bu "marafon" yoki "intensiv" guruhlardir. Kurs davomiyligi 3 oydan 1 yilgacha.
Afzalliklari.
Arzon, eng byudjetli psixoterapiya varianti. Terapevtdan tashqari boshqa guruh a'zolaridan ham emotsional yordam olish mumkin. Xavfsiz, baholanishdan holi muhitda turli odamlar bilan yangi muloqot usullarini sinab ko‘rish va rivojlantirish mumkin.
Kamchiliklari.
Guruh uchrashuvlari jadvaliga moslashish kerak. Vaqtni o‘zgartirish kamdan-kam hollarda mumkin, shaxsiy holatlar (favqulodda safarlar, kasalliklar va boshqa fors-majorlar) hisobga olinmaydi. Mijoz barcha muammolarni guruhda muhokama qilolmaydi. Masalan, jinsiy muammolarni muhokama qilish qiyin bo‘lishi mumkin. Ish vaqti guruh a'zolari o‘rtasida taqsimlanadi, shuning uchun terapevtning diqqat markazi sizga individual terapiyadagi kabi to‘liq bo‘lmaydi.
Er-xotin terapiyasi
Sessiyada ikki sherik ishtirok etadi. Har bir juftlik navbatma-navbat so‘zlaydi, munosabatlardagi muammolarni o‘z tushunchalari bilan ifodalaydi va ularning yaxshilanishi bo‘yicha o‘z tasavvurlarini baham ko‘radi. Er-xotin psixoterapiyasida nafaqat har bir sherikning individual maqsadlari va farovonligi, balki er-xotinlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni yaxshilash va mustahkam emotsional bog‘liqlikni o‘rnatish ham muhimdir.
Psixolog (yoki psixologlar jufti) har bir sherik bilan alohida ishlashi mumkin, lekin boshqa sherikning ishtirokida. Mutaxassis er-xotinlarning hozirgi vaqtdagi o‘zaro munosabatiga e'tibor qaratadi, odatiy salbiy kommunikatsiya stereotiplarini tahlil qilishni va anglashni taklif qiladi. Shuningdek, er-xotin uchun yangi muloqot usullarini sinab ko‘rish bo‘yicha kichik tajribalar taklif qilinadi, bu usullar ikkala sherikka ham mos kelishini aniqlash uchun.
Er-xotin terapiyasi sessiyasi odatda 1 soat 20 daqiqadan 1 soat 30 daqiqagacha davom etadi, ikki haftada bir yoki ikki marta bo‘lib o‘tadi. Kurs odatda 10-12 sessiya, murakkab holatlarda esa 30 sessiyaga yetadi.
Afzalliklari.
Har bir sherikning individual muammolarini ham, juftlikdagi o‘zaro munosabatlarni ham hal qilish mumkin. Shu tariqa, mijozlar ikki tomonlama foyda olishadi.
Kamchiliklari.
Sheriklar er-xotin terapiyasiga turli darajada qiziqish bildirishi mumkin. Ko‘pincha, bitta sherik psixolog bilan ishlashga rozi bo‘lish yoki butunlay rad etish holatlari mavjud. Ba'zida er-xotinlarga psixologning kabinetida birgalikda bo‘lish qiyin bo‘lishi mumkin. Oilaviy munosabatlarga ta'sir qilmaydigan shaxsiy muammolar psixoterapiya jarayonidan tashqarida qolishi mumkin.
Tasvirlangan psixoterapiya shakllarini bir-biri bilan birlashtirish mumkin, ammo yaxshiroq natija olish uchun turli mutaxassislar bilan ishlash maqsadga muvofiqdir.