Кўпинча импулсив харидларни ўзини юпатиш усули сифатида тилга олишади (бу ҳақда албатта мен ҳам гапириб бераман, чунки у аслида унчалик ҳам “импулсив” эмас). Аммо бу — пулнинг картадан “учиши” сабабларининг ягона кўриниши эмас. Кўплаб рақамли хизматлар ва тезкор харидлар, интернетдаги чегирмалар ҳам бу жараёнда катта роль ўйнайди.
Қандай ҳолат ҳақида гап кетяпти?
Рақамли дунё нафақат қулайлик, балки зудлик билан лаззатланиш имконини ҳам беради: обуна хизматлари, ўйинлардаги харидлар, онлайн-дўконларда чегирмалар. Айниқса, Диққат Этишмовчилиги ва Гиперактивлик Синдроми (ДЕГС) бўлган инсонлар учун бу қийин ҳолатга айланиши мумкин. Гиперфокус (миядаги юқори диққат ҳолати) ҳолатида, улар қўшимча юришлар ёки бонусларни сотиб олиб, харидни тўхтатишларини унутишлари осон. Бу ҳолда вақт сезилмай ўтиб кетади ва кўп маблағ сарф бўлади, бу эса инсон сезмаган ҳолда катта йўқотишларга олиб келади.Нима учун бу содир бўлади?
- Мавжуд дарҳол мукофот олиш — Кўпчилик қисқа муддатли “ютуқлар”ни узоқ муддатли мақсадлардан устун қўяди. Интернет эса бундай имкониятларни тез ва осонлик билан таклиф қилади, масалан, бир йилга обуна учун тўлаймиз ва дарҳол натижа кўрамиз, лекин кейин эса “Бу асло керак бўлмаган экан,” деган фикр келади.
- Дофамин етишмовчилиги — Айниқса, ДЕГС бўлган инсонлар учун муҳим. Улар миясида дофамин етишмовчилиги туфайли бу моддани тезда тўлдирадиган нарсаларни қидиради, ва интернет бунга осонликча жавоб беради.
- Диққатни ушлаб турувчи технологиялар — Кўплаб онлайн хизматлар ва ўйинлар диққатни узоқ вақт ушлаб туриш учун махсус ишлаб чиқилган. Харид ҳақида ўйлаш учун эса диққатни бирмунча сусайтириш зарур бўлади. Аммо бу тизимлар шундай яратилганки, улар шахсга фикрлаш имконини бермай тезкор харидлар қилишга ундайди.