Рашк – бу инсоннинг одатий ҳиссиётларидан биридир.
Соғлом ҳолатда рашк ўзини ҳимоя қилиш функциясини бажаради (оғриқ ва хиёнатдан қочишни исташ табиий) ва адолатсизликка бўлган реакцияни билдириши мумкин (муносабатларда хавфсизликка эришиш истаги табиийдир ва унинг йўқлиги адолатсиз деб ҳисобланади).
Зарарли рашк
Зарарли ҳолатда рашк назорат ва ортиқча рақобат мотивлари билан боғлиқ бўлиши мумкин (ҳар қандай "учинчи шахс" таҳдид сифатида қабул қилинади, ҳатто ҳеч нарса юз бермаётган бўлса ҳам).
Агар назорат муҳим бўлса, рашк кўпинча уни қўллаб-қувватлаш воситаси бўлиб, ўзини тутишини оқлаш учун ишлатилади (масалан, "қайерда эдинг?" деб сўраш, телефонни текшириш ва ҳоказо). У шунингдек, жуфтликка босим ўтказиш воситаси бўлиши мумкин (шу сабабли жуфтлик ўзининг одатий фаолиятини чеклашга мажбур бўлиши мумкин, чунки ғазабланиш хуружини чақиришдан қўрқади).
Соғлом муносабатларда жуфтлик рашкни ҳис қилган томонни тинчлантиришга, ўзини тутишини тушунтиришга ҳаракат қилади, яъни муносабатларда йўқолган хавфсизлик ҳиссини қайта тиклашга уринади.
Рашкни ҳис қилган шахс эса тинчланишни қабул қила олади (назорат қилиш учун уни янада кучайтириш ўрнига).
Бундай суҳбатнинг натижаси яқинлик ва ишончни мустаҳкамлаш бўлади, чунки бу мураккаб мавзу ҳақида суҳбатлашиш ва бир-бирини тинчлантиришга эришилди.
Носоғлом муносабатларда қуйидагилар юз бериши мумкин:
- У универсал бўлиб, фақат романтик ва оилавий муносабатларда эмас, бошқа турдаги муносабатларда ҳам юзага келиши мумкин.
- Рашкнинг юзага келиши учун жуфтлик ва учинчи иштирокчи керак бўлади (масалан, профессионал муносабатларда бу учинчи шахс – ҳамкасб бўлиши мумкин, ўқиш давомида эса бошқа талаба ёки ўқитувчи билан жуфтлик ҳосил қилинади).
- Бу ҳиссиёт турли мотивларга, соғлом ёки зарарли бўлиши мумкин.
Соғлом ҳолатда рашк ўзини ҳимоя қилиш функциясини бажаради (оғриқ ва хиёнатдан қочишни исташ табиий) ва адолатсизликка бўлган реакцияни билдириши мумкин (муносабатларда хавфсизликка эришиш истаги табиийдир ва унинг йўқлиги адолатсиз деб ҳисобланади).
Зарарли рашк
Зарарли ҳолатда рашк назорат ва ортиқча рақобат мотивлари билан боғлиқ бўлиши мумкин (ҳар қандай "учинчи шахс" таҳдид сифатида қабул қилинади, ҳатто ҳеч нарса юз бермаётган бўлса ҳам).
Агар назорат муҳим бўлса, рашк кўпинча уни қўллаб-қувватлаш воситаси бўлиб, ўзини тутишини оқлаш учун ишлатилади (масалан, "қайерда эдинг?" деб сўраш, телефонни текшириш ва ҳоказо). У шунингдек, жуфтликка босим ўтказиш воситаси бўлиши мумкин (шу сабабли жуфтлик ўзининг одатий фаолиятини чеклашга мажбур бўлиши мумкин, чунки ғазабланиш хуружини чақиришдан қўрқади).
- Агар рашк ҳатто минимал даражада бўлмаса, бу муносабатлар ҳиссий жиҳатдан катта аҳамиятга эга эмаслигини ёки бефарқликни англатади.
Соғлом муносабатларда жуфтлик рашкни ҳис қилган томонни тинчлантиришга, ўзини тутишини тушунтиришга ҳаракат қилади, яъни муносабатларда йўқолган хавфсизлик ҳиссини қайта тиклашга уринади.
Рашкни ҳис қилган шахс эса тинчланишни қабул қила олади (назорат қилиш учун уни янада кучайтириш ўрнига).
Бундай суҳбатнинг натижаси яқинлик ва ишончни мустаҳкамлаш бўлади, чунки бу мураккаб мавзу ҳақида суҳбатлашиш ва бир-бирини тинчлантиришга эришилди.
Носоғлом муносабатларда қуйидагилар юз бериши мумкин:
- Умуман суҳбатлашишнинг имкони йўқ, чунки жуфтлик буни инкор этади.
- Суҳбат бўлади, лекин жуфтлик хавфсизлик ҳиссини қайтаришга ҳаракат қилмайди, етарлича тушунтирмайди ва баъзан шубҳаларни кучайтириш учун яна асос қўшади.
- Суҳбат газлайтингга айланади, яъни жуфтлик рашкни бутунлай қадрсизлантиради ва барчасини иккинчи томоннинг муаммоси сифатида кўрсатади ("ҳаммасини ўйлаб топяпсан", "сени аҳволинг яхши эмас").
- Жуфтлик хафа бўлиб, алоқага киришмайди. Натижада, рашкни ҳис қилган шахс ўз рашкини "унутиб", айбдорлик ҳисси билан ҳаракат қила бошлайди.
- Агар рашкни ҳис қилган томон деструктив тарзда ҳаракат қилса, тинчлантириш ва тушунтиришни қабул қилмайди, рашкни босим ва назорат қилиш воситаси сифатида ишлатади. Натижада жуфтлик ўзи ҳаракатларини чеклай бошлайди ва эҳтимолий рашкни чақириши мумкин бўлган ҳолатлардан ўзини эҳтиёт қилади (масалан, камроқ мулоқот қилади, камроқ қизиқарли ишларни қилади ва ҳоказо).
- Агар ҳар иккала томон деструктив тарзда ҳаракат қилса, низолар доимий равишда юз беради ва рашк жуфтликдаги кураш ва ҳокимият манипуляция воситаси сифатида ишлатилади.