Sog‘liqni saqlash odatda organik kasalliklarning yo‘qligi deb qabul qilinadi. Ammo, jinsiy sohadagi muammolar har doim ham organik buzilishlar sababli kelib chiqmaydi. Bugungi kunda, jinsiy salomatlikning universal tushunchasi shakllangan.
Bu tushunchaga Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) katta hissa qo‘shdi. JSST jinsiy salomatlikni insonning jismoniy, emotsional, intellektual va ijtimoiy jihatlarini o‘z ichiga olgan murakkab tizim sifatida belgilaydi. Jinsiy faoliyat inson shaxsini ijobiy boyituvchi, kommunikatsiya qobiliyatini oshiruvchi va sevgi ko‘rsatishni kuchaytiruvchi omil hisoblanadi.
Jinsiy sog‘lomlikning amalga oshishi uchun uchta asosiy shart:
Seksual sog‘lomlikning sharoitlari:
Jinsiy sog‘liqning asoslari embrional davrda shakllanadi, lekin kattalashish jarayonida psixologik, madaniy va ijtimoiy omillar ham katta ahamiyat kasb etadi.
Madaniyat va jinsiylik tushunchasidagi metamorfozalar:
Turli davrlarda turli mamlakatlar madaniyatida jinsiylik tushunchasida metamorfozalar yuz berdi. Masalan, qadimgi Yunonistonda ayollarga bo‘lgan muhabbat avvalambor hayotni davom ettirish bilan bog‘liq bo‘lsa, o‘g‘il bolalarga bo‘lgan muhabbat zavq va ma'naviy yaqinlik bilan bog‘langan. Ammo, antiseksual madaniyatlar reproduktiv bo‘lmagan jinsiylikni tabiiy bo‘lmagan deb hisoblagan.
Seksual sog‘lomlikni shakllantirish:
XX asr oxirida jinsiylik va reproduktsiya ajratilgan vaqtda, jinsiylikning qabul qilinishida o‘zgarishlar sodir bo‘la boshladi. Bu samarali kontratseptsiya, gen injenerligi va sun’iy urug‘lantirish natijasida yuzaga keldi.
Jinsiy norma va o‘lchov:
Hozirgi kunga kelib, norma qadriyatlarni belgilovchi tarixiy va madaniy omillar bilan yaratilgan o‘lchov sifatida ko‘rib chiqiladi. Shunga muvofiq, jinsiy norma ham xatti-harakatlarning namunaviy maksimasiga aylangan.
Xulosa:
Shunday qilib, jinsiy sog‘lomlik jinsiy huquqlar, jinsiy tarbiya va jinsiy funktsiyalarni himoya qilish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Bu tushunchaga Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) katta hissa qo‘shdi. JSST jinsiy salomatlikni insonning jismoniy, emotsional, intellektual va ijtimoiy jihatlarini o‘z ichiga olgan murakkab tizim sifatida belgilaydi. Jinsiy faoliyat inson shaxsini ijobiy boyituvchi, kommunikatsiya qobiliyatini oshiruvchi va sevgi ko‘rsatishni kuchaytiruvchi omil hisoblanadi.
Jinsiy sog‘lomlikning amalga oshishi uchun uchta asosiy shart:
- Jinsiylikni jamiyat va shaxsiy etika asosida nazorat qilish qobiliyati, majburlashdan holi bo‘lishi.
- Jinsiylikni noto‘g‘ri tushunishlardan xoli bo‘lishi, qo‘rquv, uyat va ayb hislaridan xalos bo‘lishi, bu hislar jinsiy javobni susaytiradi.
- Jinsiy va reproduktiv funktsiyaga xalal beradigan organik kasalliklar va buzilishlarning yo‘qligi.
Seksual sog‘lomlikning sharoitlari:
- Jinsiy salomatlik umumiy jinsiy huquqlar ta'minlanmasdan erishib bo‘lmaydi.
- Jinsiy salomatlik gender tengligi va hurmatni talab qiladi.
- Stigma, kamsitish, jinsiy zo‘ravonlik, majburlash va zo‘ravonlikdan himoyalanmaguncha jinsiy salomatlik amalga oshmaydi.
- Jinsiy salomatlikni ta'minlash uchun har bir inson, ayniqsa, yoshlar, jinsiy salomatlik haqida tizimli ta'lim va ma'lumot olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
- Reproduktiv jarayonlar xohlanib va rejalashtirilgan bo‘lsa, bu o‘zaro munosabatlarni kuchaytiradi va shaxsning o‘zini o‘zi anglashiga yordam beradi.
- ZPP kasalliklarini aniqlash, oldini olish va davolash dasturlari darhol joriy etilishi kerak.
Jinsiy sog‘liqning asoslari embrional davrda shakllanadi, lekin kattalashish jarayonida psixologik, madaniy va ijtimoiy omillar ham katta ahamiyat kasb etadi.
Madaniyat va jinsiylik tushunchasidagi metamorfozalar:
Turli davrlarda turli mamlakatlar madaniyatida jinsiylik tushunchasida metamorfozalar yuz berdi. Masalan, qadimgi Yunonistonda ayollarga bo‘lgan muhabbat avvalambor hayotni davom ettirish bilan bog‘liq bo‘lsa, o‘g‘il bolalarga bo‘lgan muhabbat zavq va ma'naviy yaqinlik bilan bog‘langan. Ammo, antiseksual madaniyatlar reproduktiv bo‘lmagan jinsiylikni tabiiy bo‘lmagan deb hisoblagan.
Seksual sog‘lomlikni shakllantirish:
XX asr oxirida jinsiylik va reproduktsiya ajratilgan vaqtda, jinsiylikning qabul qilinishida o‘zgarishlar sodir bo‘la boshladi. Bu samarali kontratseptsiya, gen injenerligi va sun’iy urug‘lantirish natijasida yuzaga keldi.
Jinsiy norma va o‘lchov:
Hozirgi kunga kelib, norma qadriyatlarni belgilovchi tarixiy va madaniy omillar bilan yaratilgan o‘lchov sifatida ko‘rib chiqiladi. Shunga muvofiq, jinsiy norma ham xatti-harakatlarning namunaviy maksimasiga aylangan.
Xulosa:
Shunday qilib, jinsiy sog‘lomlik jinsiy huquqlar, jinsiy tarbiya va jinsiy funktsiyalarni himoya qilish orqali amalga oshirilishi mumkin.