Ishonch haqida
Men shuni payqadimki, psixolog kabinetiga kelayotgan odamlarning ko‘pchiligi bir xil qiyinchilikni boshdan kechirmoqda – ishonch bilan bog‘liq muammo. Bu ishonch o‘ziga, boshqa odamlarga, dunyoga, hokimiyatlarga, voqealarga va hokazolarga nisbatan bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, bu ishonchsizlik yaqin odamlarni ajratadi yoki hatto har qanday yaqinlikka qarshi turadi.
Ishonchsizlikning har bir ko‘rinishi boshqasiga o‘xshash: ehtiyotkorlik, ichki yopilish, qattiq va qat’iy chegaralar hamda munosabatlardagi keskin qoidalar. Ishonchsizlik odamni "sevish yoki nafrat qilish" doimiy tanloviga duchor qiladi. Bugungi kunda bunday chegaradosh munosabatlar "emosional tebranishlar" deb ataladi, chunki bu holatda uchinchi yo‘l mavjud emas.
Ishonchsizlikning kelib chiqishi
Ishonchsizlik turli xil holatlarda paydo bo‘ladi: kimnidir uyaltirishgan, kimnidir kaltaklashgan, kimnidir rad etishgan, kimnidir zo‘rlashgan, kimnidir aldashgan yoki xiyonat qilishgan. Bu ro‘yxat shunchalik uzunki, hammasini sanab o‘tishga jur'at eta olmayman, baribir nimanidir unutib qo‘yaman. Ularni birlashtiradigan yagona narsa – bu odamga zarar yetkazganlar kimga ishonch bildirgan bo‘lsa yoki biror narsa odamning atrofidagi xavfsizlikka bo‘lgan ishonchini butkul sindirgan bo‘lsa.
Ishonch singan ishonchning bo‘laklari ustiga qurila olmaydi. Ishonch – bu ishonishni boshlashdan oldin beriladigan imkoniyatdir. Go‘yo bu bir turdagi uzaytirilgan to‘lovdir. Men hali oldimda nima borligini bilmayman va adolatga ishonchim yo‘q, lekin allaqachon imkoniyat beraman – ishonaman.
Ishonch va ambivalentlik
Oldindan kimgadir, dunyoga yoki o‘zimga ishonish uchun, men yaxshi yakun topish ehtimoli bo‘yicha hech bo‘lmasa bir zarracha ishonchga ega bo‘lishim kerak. Aks holda, men aniq javob topishga harakat qilib, xavotir bilan harakat qilaman. Sevish kerakmi yoki nafrat qilish kerakmi? Ketish kerakmi yoki qolish kerakmi?
Vera (ishonch) kafolat bermaydi. Ammo bu ikki qarama-qarshi reaktsiyani noaniq butunlikka bog‘laydi. Vera kelajakda yomon va yaxshi holatlar teng ehtimollikka ega ekanligini ko‘rsatadi va noaniqlikka nisbatan yanada bag‘rikengroq bo‘lishga undaydi.
Agar ishonch sindirilgan bo‘lsa va umid o‘rnini hafsizlik egallasa-chi? Go‘yo "hech narsa o‘xshamaydi" degan erta xulosaga kelib bo‘lgan kabi.
Eng oddiy misollar.
O‘ziga ishonchini yo‘qotgan odam o‘z kuchlari va qobiliyatlariga ishonmaydi, demak, men oldindan mag‘lubiyatga uchraganimni bilaman.
Boshqalarga bo‘lgan ishonchni yo‘qotgan odam men va’da va kafolatlarni talab qilishni boshlayman, kuzatishni boshlayman, hasad qilaman, ortiqcha shubhalanaman va boshqalar. Yoki umuman yaqin munosabatlar haqida o‘ylashni to‘xtataman.
Dunyoga bo‘lgan ishonchni yo‘qotgan odamning kunlari doimiy xavotirli azobga aylanadi. Har qadamda men uchun o‘lim xavfi bo‘ladi. Har bir odam menga dushman, hokimiyat esa zulmkor bo‘ladi.
Menga doimo sevish va nafrat qilish o‘rtasida tanlash kerak bo‘ladi. Men ishonchni his qilmasam, ishonmayman, tekshiraman, kuzataman, fitnani kutaman va bugungi kunda o‘tmishdagi sharpani ko‘rib qochaman. Yoki men sodda qilib, hamma narsaga qaramay o‘zini chuqurlikda topaman va "qanday bo‘lsa shunday bo‘ladi!" deyman. Albatta, chuqurlikka cho‘kaman, chunki bu joy – chuqurlik. U yerda yuqoriga va pastga tebranishda davom etaman. Ushbu holatda hayotdagi ehtiros darajasini baholashni tavsiya etaman. Har kun – his-tuyg‘ularning portlashi, har bir munosabat – dramatik voqea.
Ambivalentlikni qanday engish mumkin?
Psixologlar ambivalentlikni qabul qilishni o‘rgatishni tavsiya qiladi, tebranishni emas. Bu yerda men shuni ta’kidlaymanki, ruhiy sog‘lom holat uchun faqat ikki tomonni tan olish, tushunish va his qilish yetarli emas.
Qora-oq chegaraviy dunyo azob beradi. Va ajablanarli tomoni shundaki, azob aynan qora va oq oralig‘ida joylashgan, shu tariqa mustahkamlanishga yordam beradi. Umuman olganda, ambivalentlikni qabul qilish mavjud, lekin qanday yo‘l bilan? Bu ruhiy tayanchlarni zaiflashtiradi.
Vera haqida gapirganimda, men uni sehrli fikrlashdan ajratishni xohlayman. Vera o‘ziga xosdir, lekin mo‘jizalar dunyosi yoki nematerial kuchning hamma narsani hal qilishi haqida fantaziya bilan teng emas. Bu yerda men egotsentrik aksentuatsiyalar va travmatik tsikllarni ko‘raman.
Vera vitamin kabi ruhiy skelet va mushaklarni mustahkamlashga qodir. Fiziologiyani hisobga olmasdan! Ilmiy tadqiqotlar uzoq vaqtdan beri serotonin darajasining hayot sifatiga ta’sirini ko‘rsatib keladi. Vera unga o‘xshaydi. Serotoninsiz dunyo qorong‘u va hayot uchun mos emas, hamma joyda bo‘shliq. Bir qadam ham tashlay olmaysiz. Verasiz biz bo‘shliq va ma’nosizlikni his qilamiz. Serotonin harakat qilishni rag‘batlantirgani kabi, vera ham ishonishga undaydi. Qisqa vaqtli muvaffaqiyatsizlik, parvoz va er bir xil haqiqatdir. Sevgi va nafrat bir vaqtning o‘zida spektrning ikkala qutbida mavjud.
Insonning soyali his-tuyg‘ular spektrida (noaniqlikda) bo‘lish qobiliyati – bu o‘z-o‘zini qiynash va cheksiz azobdir. Nima qilishim kerak? Sevishmi yoki nafrat qilishmi? Qolishmi yoki ketishmi?
Men ishonaman, munosabatlardagi buzuqlik o‘sha munosabatlarda tiklanadi. O‘z ishonchimizni topib, undan ishonchni o‘stirishimiz mumkin. Bizning terapevtik vazifamiz – o‘tmishni qayg‘urish va (iloji boricha) buzilgan ruhiy va ma’naviy aloqalarni tiklashga yordam berishdir. Ba’zan ishonch uzoq muddatli yaxshi munosabatlarda qayta tiklanadi. Men ishonaman, imkoniyat har doim bor.
Men shuni payqadimki, psixolog kabinetiga kelayotgan odamlarning ko‘pchiligi bir xil qiyinchilikni boshdan kechirmoqda – ishonch bilan bog‘liq muammo. Bu ishonch o‘ziga, boshqa odamlarga, dunyoga, hokimiyatlarga, voqealarga va hokazolarga nisbatan bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, bu ishonchsizlik yaqin odamlarni ajratadi yoki hatto har qanday yaqinlikka qarshi turadi.
Ishonchsizlikning har bir ko‘rinishi boshqasiga o‘xshash: ehtiyotkorlik, ichki yopilish, qattiq va qat’iy chegaralar hamda munosabatlardagi keskin qoidalar. Ishonchsizlik odamni "sevish yoki nafrat qilish" doimiy tanloviga duchor qiladi. Bugungi kunda bunday chegaradosh munosabatlar "emosional tebranishlar" deb ataladi, chunki bu holatda uchinchi yo‘l mavjud emas.
Ishonchsizlikning kelib chiqishi
Ishonchsizlik turli xil holatlarda paydo bo‘ladi: kimnidir uyaltirishgan, kimnidir kaltaklashgan, kimnidir rad etishgan, kimnidir zo‘rlashgan, kimnidir aldashgan yoki xiyonat qilishgan. Bu ro‘yxat shunchalik uzunki, hammasini sanab o‘tishga jur'at eta olmayman, baribir nimanidir unutib qo‘yaman. Ularni birlashtiradigan yagona narsa – bu odamga zarar yetkazganlar kimga ishonch bildirgan bo‘lsa yoki biror narsa odamning atrofidagi xavfsizlikka bo‘lgan ishonchini butkul sindirgan bo‘lsa.
Ishonch singan ishonchning bo‘laklari ustiga qurila olmaydi. Ishonch – bu ishonishni boshlashdan oldin beriladigan imkoniyatdir. Go‘yo bu bir turdagi uzaytirilgan to‘lovdir. Men hali oldimda nima borligini bilmayman va adolatga ishonchim yo‘q, lekin allaqachon imkoniyat beraman – ishonaman.
Ishonch va ambivalentlik
Oldindan kimgadir, dunyoga yoki o‘zimga ishonish uchun, men yaxshi yakun topish ehtimoli bo‘yicha hech bo‘lmasa bir zarracha ishonchga ega bo‘lishim kerak. Aks holda, men aniq javob topishga harakat qilib, xavotir bilan harakat qilaman. Sevish kerakmi yoki nafrat qilish kerakmi? Ketish kerakmi yoki qolish kerakmi?
Vera (ishonch) kafolat bermaydi. Ammo bu ikki qarama-qarshi reaktsiyani noaniq butunlikka bog‘laydi. Vera kelajakda yomon va yaxshi holatlar teng ehtimollikka ega ekanligini ko‘rsatadi va noaniqlikka nisbatan yanada bag‘rikengroq bo‘lishga undaydi.
Agar ishonch sindirilgan bo‘lsa va umid o‘rnini hafsizlik egallasa-chi? Go‘yo "hech narsa o‘xshamaydi" degan erta xulosaga kelib bo‘lgan kabi.
Eng oddiy misollar.
O‘ziga ishonchini yo‘qotgan odam o‘z kuchlari va qobiliyatlariga ishonmaydi, demak, men oldindan mag‘lubiyatga uchraganimni bilaman.
Boshqalarga bo‘lgan ishonchni yo‘qotgan odam men va’da va kafolatlarni talab qilishni boshlayman, kuzatishni boshlayman, hasad qilaman, ortiqcha shubhalanaman va boshqalar. Yoki umuman yaqin munosabatlar haqida o‘ylashni to‘xtataman.
Dunyoga bo‘lgan ishonchni yo‘qotgan odamning kunlari doimiy xavotirli azobga aylanadi. Har qadamda men uchun o‘lim xavfi bo‘ladi. Har bir odam menga dushman, hokimiyat esa zulmkor bo‘ladi.
Menga doimo sevish va nafrat qilish o‘rtasida tanlash kerak bo‘ladi. Men ishonchni his qilmasam, ishonmayman, tekshiraman, kuzataman, fitnani kutaman va bugungi kunda o‘tmishdagi sharpani ko‘rib qochaman. Yoki men sodda qilib, hamma narsaga qaramay o‘zini chuqurlikda topaman va "qanday bo‘lsa shunday bo‘ladi!" deyman. Albatta, chuqurlikka cho‘kaman, chunki bu joy – chuqurlik. U yerda yuqoriga va pastga tebranishda davom etaman. Ushbu holatda hayotdagi ehtiros darajasini baholashni tavsiya etaman. Har kun – his-tuyg‘ularning portlashi, har bir munosabat – dramatik voqea.
Ambivalentlikni qanday engish mumkin?
Psixologlar ambivalentlikni qabul qilishni o‘rgatishni tavsiya qiladi, tebranishni emas. Bu yerda men shuni ta’kidlaymanki, ruhiy sog‘lom holat uchun faqat ikki tomonni tan olish, tushunish va his qilish yetarli emas.
Qora-oq chegaraviy dunyo azob beradi. Va ajablanarli tomoni shundaki, azob aynan qora va oq oralig‘ida joylashgan, shu tariqa mustahkamlanishga yordam beradi. Umuman olganda, ambivalentlikni qabul qilish mavjud, lekin qanday yo‘l bilan? Bu ruhiy tayanchlarni zaiflashtiradi.
Vera haqida gapirganimda, men uni sehrli fikrlashdan ajratishni xohlayman. Vera o‘ziga xosdir, lekin mo‘jizalar dunyosi yoki nematerial kuchning hamma narsani hal qilishi haqida fantaziya bilan teng emas. Bu yerda men egotsentrik aksentuatsiyalar va travmatik tsikllarni ko‘raman.
Vera vitamin kabi ruhiy skelet va mushaklarni mustahkamlashga qodir. Fiziologiyani hisobga olmasdan! Ilmiy tadqiqotlar uzoq vaqtdan beri serotonin darajasining hayot sifatiga ta’sirini ko‘rsatib keladi. Vera unga o‘xshaydi. Serotoninsiz dunyo qorong‘u va hayot uchun mos emas, hamma joyda bo‘shliq. Bir qadam ham tashlay olmaysiz. Verasiz biz bo‘shliq va ma’nosizlikni his qilamiz. Serotonin harakat qilishni rag‘batlantirgani kabi, vera ham ishonishga undaydi. Qisqa vaqtli muvaffaqiyatsizlik, parvoz va er bir xil haqiqatdir. Sevgi va nafrat bir vaqtning o‘zida spektrning ikkala qutbida mavjud.
Insonning soyali his-tuyg‘ular spektrida (noaniqlikda) bo‘lish qobiliyati – bu o‘z-o‘zini qiynash va cheksiz azobdir. Nima qilishim kerak? Sevishmi yoki nafrat qilishmi? Qolishmi yoki ketishmi?
Men ishonaman, munosabatlardagi buzuqlik o‘sha munosabatlarda tiklanadi. O‘z ishonchimizni topib, undan ishonchni o‘stirishimiz mumkin. Bizning terapevtik vazifamiz – o‘tmishni qayg‘urish va (iloji boricha) buzilgan ruhiy va ma’naviy aloqalarni tiklashga yordam berishdir. Ba’zan ishonch uzoq muddatli yaxshi munosabatlarda qayta tiklanadi. Men ishonaman, imkoniyat har doim bor.