Соғлом уят

Соғлом уят – бу инсоннинг шахсияти ривожланиши ва жамиятга мослашиши учун зарур бўлган эҳтиродир, чунки у инсоннинг хатти-ҳаракатини тартибга солади. У инсоннинг ўзини англашини таъминлайди, бошқаларнинг баҳоларига (қайтар алоқа) сезгирлигини оширади ва хатти-ҳаракатларининг оқибатларини баҳолаш қобилиятини ривожлантиради.

«Уят ҳисси, бурч ҳисси, виждон ва ҳуқуқ ҳисси, гўзаллик ва руҳий бирдамликка эҳтиёж, Худо ва ватанига муҳаббат – буларнинг барчаси биргаликда инсонда шундай руҳий заруратлар ва имконсизликларни яратадики, бунда онг уларга ишонч шаклини, беъонг эса нодир характер шаклини беради. Ва шу руҳий заруратлар "шундай" амал қилиш ва "бошқача" амал қилмаслик шахсий ҳаётга ягоналик ва аниқлик беради; улар шахсий руҳнинг бир хил турмуш тарзини яратади, бу шахсий руҳнинг тузилишини, шаклланган ҳаётини, қудрати ва давлатига тегишли қилади»

Соғлом уят инсоннинг ўз қимматлари билан мос келмайдиган хатти-ҳаракатлари натижасида пайдо бўлади, бу қимматлар эса ўзаро муносабатларга ёки бирон бир нарсага эришишга тегишли. Мартин Хайдеггер уят ҳақида шундай дейди: «Бўлиш ўз моҳиятини муҳофаза қилади», уят «инсонга боғлиқ бўлишни аниқлайди», уятнинг шахсият ривожланишидаги муҳим ролини таъкидлайди.

Уят аутентикликни тартибга солувчи бўлиб, инсонни ўз ишончлари ва қимматларига мос равишда ҳаракат қилишга ёки уларни қайта кўриб чиқишга ундайди. Бу ўз-ўзига нотенгликнинг жавобидир, ўз фикрлари ва ҳис-туйғуларидан воз кечиш, шахс қимматларига зид бўлган хатти-ҳаракатлар, бу ўз-ўзини ҳурмат қилиш ва ички яхлитликни йўқотишга олиб келиши мумкин. Ўртача соғлом уят инсонга дунё билан муносабатларда диққатлироқ бўлишга, бу муносабатларни ва муваффақиятга эришишни тартибга солишга имкон беради.

Оддий ҳолатда бундай уят ёки махсус терапевтик ишни талаб қилмайди, ёки бундай иш уятни ҳис қилишга ёрдам беришга қаратилган бўлади. Терапевтик иш инсон ўз хатосини ёки ниманидир қилиш имконияти йўқлигини қабул қилишга қаратилган бўлиши мумкин, агар инсон ўзига ёт деб ҳисоблайдиган хатти-ҳаракатларни амалга оширган бўлса. Агар уятни ҳис қилиш ўз-ўзига нотенгликка жавоб бўлса, у уятни ҳис қилиш (ўзини реал қабул қилиш) орқали тикланади.

Бундай ҳолда уят ўзгариш учун сигнал бўлади. Инсон ўз хатти-ҳаракатини асосий автономияни йўқотмасдан тартибга солиши мумкин, яъни ўз қадр-қимматини сақлаб қолиш ҳисси билан. Терапевтнинг позицияси, уятни ҳис қилишга ёрдам берадиган – бу қабул қилиш, ишонч, реалликни қўллаб-қувватлаш, легализация, юмор.