Ҳаммага салом! Ўтган мақоламда биз эволюция мавзусига тўхталгандик ва бугун бу фикрни давом эттирамиз, яъни инсон трансформацияси контекстида ташвиш ва унинг пайдо бўлиши ҳақида гаплашамиз. Бир сўз билан айтганда: "ташвиш қаердан келиб чиқади?"
Когнитив-бихевиорал терапия (КБТ) нуқтаи назаридан ташвишни ўргансак, бу терапия нафақат дори воситаларини тавсия қилади, балки онглилик ва билимга урғу беради. Айнан билим инсонга осойишталик, енгиллик ва ишонч каби исталган ҳолатга эришишга ёрдам беради.
Эволюция ва ташвиш/стресс: бугунги алоқа
Ташвиш эволюциянинг ажралмас қисми сифатида қаралади. Бизнинг қадимий аждодларимиз ҳақиқий хавф-хатарларга тўла ҳаёт кечирган. Қўрқув улар учун зарур бўлган, чунки у инсоннинг хавф-хатарлардан сақланишига ёрдам берган. Ташвиш аввало одамларнинг атроф-муҳитга мослашишини яхшилаш учун фаолият юритган.
Ҳозирги кундаги қўрқувларимиз қанчалик иррационал кўринмасин, уларнинг барчаси бир мақсадга хизмат қилади: ҳаётга мослашиш. Биз ҳис қиладиган ташвиш замирида инстинктив равишда эҳтиёткорлик бор, бу эса бизга аждодларимиздан мерос бўлиб ўтган. Ҳозирги кунда ҳам хавф-хатар сигналларини оламиз, фақат кўпинча бу сигналлар ҳақиқий эмас.
Тасаввур қилинг, бизда кундалик ташвишлар бўлиб, уларнинг маълум қисми табиийдир. Масалан, агар 100 баллик шкалада биз кундалик ташвишни баҳоласак, унинг 30% нормал даража бўлади. Албатта, ҳаддан ташқари ташвишли одам бу даражани юқори қийматларга олиб чиқиши мумкин. Бу ерда асосий вазифа — мувозанатни сақлашдир.
Ташвиш эволюцияси
Эволюция инсонга ташвишли бузилишларга мойилликни ҳам ўргатди, чунки аждодларимиз "оғирдан сақланса, яхши бўлади" деган тажрибадан келиб чиқиб, ҳамма нарсани назорат қилиб, ортиқча эҳтиёткор бўлишган. Бироқ биз тушунишимиз керакки, қўрқувларимиз кўпинча реаллик билан боғлиқ эмас. Шунинг учун ташвишни бизнинг биологик меросимиз сифатида қабул қилиш осонроқ бўлади. Бутунлай ташвишланмаслик мумкин эмас, аммо бу дегани, биз ўз ҳаётимизни қўрқув ва ташвишларга топширишимиз керак дегани эмас.
Ташвиш билан қандай курашиш мумкин?
Биз камроқ қўрқишни ўрганишимиз мумкин. Бунинг учун ҳаракат қилиш керак. Бизнинг ташвишларимиз реал ҳаётда фожиавий оқибатларга олиб келмаслигини тушуниш учун улар билан тўқнашиш керак. КПТда қуйидаги қоидалардан бири мавжуд: "Ҳар доим қилмаган ишингизни қилинг ва ҳар доим қилган ишингизни қилманг!" Яъни, ўз қўрқувингизга юзланинг, шундагина унинг фақат сиздаги фикрлардан иборат эканлигини тушунасиз. Ҳақиқатда сизда барча ресурслар мавжуд ва сиз барча тўсиқларни енгиб ўтишингиз мумкин.
Ташвишнинг қоидалари ва уларни ўзгартириш
Ташвишли одамлар муайян қоидаларга амал қилишади ва биз бу қоидаларни аниқлаб, уларни ўзгартиришни ўрганамиз. Ташвишни тушуниш ва унга қарши курашиш орқали, ҳаётни янада тинчроқ ва мазмунлироқ қилиш мумкин.
Шундай қилиб, ташвишни эволюциянинг ажралмас қисми сифатида қабул қилинг ва уни ақлли йўллар билан бошқаришни ўрганинг.
Когнитив-бихевиорал терапия (КБТ) нуқтаи назаридан ташвишни ўргансак, бу терапия нафақат дори воситаларини тавсия қилади, балки онглилик ва билимга урғу беради. Айнан билим инсонга осойишталик, енгиллик ва ишонч каби исталган ҳолатга эришишга ёрдам беради.
Эволюция ва ташвиш/стресс: бугунги алоқа
Ташвиш эволюциянинг ажралмас қисми сифатида қаралади. Бизнинг қадимий аждодларимиз ҳақиқий хавф-хатарларга тўла ҳаёт кечирган. Қўрқув улар учун зарур бўлган, чунки у инсоннинг хавф-хатарлардан сақланишига ёрдам берган. Ташвиш аввало одамларнинг атроф-муҳитга мослашишини яхшилаш учун фаолият юритган.
Ҳозирги кундаги қўрқувларимиз қанчалик иррационал кўринмасин, уларнинг барчаси бир мақсадга хизмат қилади: ҳаётга мослашиш. Биз ҳис қиладиган ташвиш замирида инстинктив равишда эҳтиёткорлик бор, бу эса бизга аждодларимиздан мерос бўлиб ўтган. Ҳозирги кунда ҳам хавф-хатар сигналларини оламиз, фақат кўпинча бу сигналлар ҳақиқий эмас.
Тасаввур қилинг, бизда кундалик ташвишлар бўлиб, уларнинг маълум қисми табиийдир. Масалан, агар 100 баллик шкалада биз кундалик ташвишни баҳоласак, унинг 30% нормал даража бўлади. Албатта, ҳаддан ташқари ташвишли одам бу даражани юқори қийматларга олиб чиқиши мумкин. Бу ерда асосий вазифа — мувозанатни сақлашдир.
Ташвиш эволюцияси
Эволюция инсонга ташвишли бузилишларга мойилликни ҳам ўргатди, чунки аждодларимиз "оғирдан сақланса, яхши бўлади" деган тажрибадан келиб чиқиб, ҳамма нарсани назорат қилиб, ортиқча эҳтиёткор бўлишган. Бироқ биз тушунишимиз керакки, қўрқувларимиз кўпинча реаллик билан боғлиқ эмас. Шунинг учун ташвишни бизнинг биологик меросимиз сифатида қабул қилиш осонроқ бўлади. Бутунлай ташвишланмаслик мумкин эмас, аммо бу дегани, биз ўз ҳаётимизни қўрқув ва ташвишларга топширишимиз керак дегани эмас.
Ташвиш билан қандай курашиш мумкин?
Биз камроқ қўрқишни ўрганишимиз мумкин. Бунинг учун ҳаракат қилиш керак. Бизнинг ташвишларимиз реал ҳаётда фожиавий оқибатларга олиб келмаслигини тушуниш учун улар билан тўқнашиш керак. КПТда қуйидаги қоидалардан бири мавжуд: "Ҳар доим қилмаган ишингизни қилинг ва ҳар доим қилган ишингизни қилманг!" Яъни, ўз қўрқувингизга юзланинг, шундагина унинг фақат сиздаги фикрлардан иборат эканлигини тушунасиз. Ҳақиқатда сизда барча ресурслар мавжуд ва сиз барча тўсиқларни енгиб ўтишингиз мумкин.
Ташвишнинг қоидалари ва уларни ўзгартириш
Ташвишли одамлар муайян қоидаларга амал қилишади ва биз бу қоидаларни аниқлаб, уларни ўзгартиришни ўрганамиз. Ташвишни тушуниш ва унга қарши курашиш орқали, ҳаётни янада тинчроқ ва мазмунлироқ қилиш мумкин.
Шундай қилиб, ташвишни эволюциянинг ажралмас қисми сифатида қабул қилинг ва уни ақлли йўллар билан бошқаришни ўрганинг.