Уят ҳисси ва уни енгиш.

Уят нима?
Аввалги мақолада уят ҳиссининг асосий вазифалари ҳақида ёзгандим. Уят оғир, жуда қийин эмоция бўлса-да, инсон учун муҳимдир. У шахсийликни сақлайди, шахснинг ўз "Мен"ини ҳаддан ташқари очиқ ва заиф ҳолда қолишидан муҳофаза қилади. Уят инсонга: "Сен ҳаддан ташқари очилдинг, эҳтиёт бўл, балки бундай очиқ бўлиш керак эмасдир", деб айтади.

Уятнинг ижобий роли
Уят ҳиссини бошқариш ва унга муваффақиятли қаршилик кўрсатиш инсоннинг ўзини-ўзи таниши ва ишончини мустаҳкамлашга ёрдам беради. Бундай вазиятда уят инсоннинг ижтимоий, интеллектуал ва жисмоний кўникмаларини ривожлантириш учун мотивация бўлади. Масалан, "яланғочлик синдроми" (синдром самозванца) кўплаб профессионалларга ўзига бўлган шубҳалардан чиқишга ёрдам берган ҳолларда, ижобий ривожланишга олиб келган.

Агар уят сизга таъсир ўтказиб, қотиб қолишга сабаб бўлсачи?
Агар уят паралич қилиб, ақлий жуғрофияларга олиб келса ва "Менда нимадир нотўғри", "Менга ҳеч ким ҳурмат билан қарамайди" каби фикрларни қўзғатса, у ўз ижобий ролини йўқотади ва депрессияга сабаб бўлиши мумкин.

Уят ҳиссини қандай таҳлил қилиш мумкин?​

Ўзингиз билан ички мулоқот қилинг:

1. Ҳозир уят ҳис қилаяпман.Буни тан олинг: уят ҳиссини бор деб қабул қилиш муҳим.
2. Нимани ҳис қилаяпман?
   Ўзингизни чинакам шарманда қилувчи ҳолатда топдингизм? Ёки болаликдаги уят ҳисси янграяптими?

Уятни енгиш учун қадамлар​

1. Савол беринг:
   
   • Мен ижтимоий меъёрларни бузаяпманми?
   • Бу меъёрларни ким ўрнатган? Оилам? Мактаб? Жамият?
   • Ушбу меъёрлар ҳақиқатда мен учун муҳимми?
2. Ўзингизга нимани тушунтиринг:
   
   • Хатолардан ўрганамиз. Ҳатто хатолар ҳам шахсият сифатида менинг қадримни камайтирмайди.
3. Яқинларингизга мурожаат қилинг:
   Ўз тажрибаларингизни яқинларингиз ёки дўстларингиз билан бўлишинг. Улар сизга бўлган ҳурматни йўқотмаганликларини англаб етасиз.

Уятдан ҳимояланиш психологик усуллари​

1. Инкор қилиш:
   Уятдан қочиш учун инсон ижтимоий алоқалардан узоқлашади. Лекин бу ўз навбатида ўзи ҳақида хулоса чиқаришга имкон беради.
2. Босиб қўйиш:
   Уятни тўлиқ инкор қилиш, уни қайта қараб чиқиш имкониятини йўқотади. Бу дисфункционал ҳимоядир.
3. Ўзини исботлаш:
   Кўп ҳолларда инсон камчиликларни гиперкомпенсация қилиш орқали қоплайди. Масалан, бўйидан уяладиган шахс ўз интеллектуал ривожланишига кучли эътибор қаратиши мумкин.

Хулоса​

Уят ҳисси, бошқа ҳар қандай ҳиссиёт каби, ўз ўрнида яхши ёки ёмон эмас. Бу ҳисни тушуниш ва ундан қандай сабоқ олишингиз муҳим. Уят ҳисси ҳақида очиқча гапириш, уни бўлишиш орқали енгиш осон бўлади. Бу дўст, яқин инсон ёки психолог бўлиши мумкин.

Келгуси мақола:
Келгуси мақолада уят ҳиссини қандай равишда ижодий томондан кўриб чиқиш ҳақида гаплашамиз.

 

[Nigora]

Уят — бу инсоннинг шахсий ҳиссиёти бўлиб, у кўпинча ўзига нисбатан талаблар ва ижтимоий меъёрларга мос келмаган ҳолларда пайдо бўлади. Уятнинг ижобий томонлари борлигига қарамасдан, у инсонни қаттиқ таъсирлантириб, унинг ўзини-ўзи баҳолашига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бу каби ҳолатларда инсонни бошқа одамлар билан бўлишиш ва уларнинг ёрдамини излаш унинг ҳолатини енгиллаштириши мумкин.

Когнитивно-поведенческая терапия (КПТ) ва унинг турли шакллари, масалан, терапия қабул қилиш ва жавобгарликка йўналтирилган, инсонга уят ҳиссини тушуниш ва уни таҳлил қилишда ёрдам беради. Ушбу терапиялар инсонга ўз ҳиссиётларини аниқлаштириш ва уларга нисбатан муносабатини ўзгартириш учун инновацион усулларни таклиф қилиши мумкин. Шундай қилиб, уятни ижобий мақсадларга йўналтириш, мисол учун ижодкорликни рағбатлантириш ёки шахсий ривожланиш мақсадларида фойдаланиш мумкин.