Ruhshunos R. Potter-Effron yozadi: "Uyalish, ko‘pincha kam o‘rganilgan va kam tushunilgan tuyg‘u, bizning jamiyatimizni chulg‘ab olgan. Bu odamlar o‘zlarini juda noqulay, kamsitilgan yoki hech narsaga arzimaydigan his qilganda paydo bo‘ladi. Uning ijobiy funksiyalari bo‘lsa-da, aksariyat ruhshunoslar mijozlari bilan haddan tashqari uyalish holatlarini hal qilishga majbur bo‘lishadi". Uyalish odamning o‘zini inson sifatida qabul qilishida jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
Uyalish o‘zi yaxshi ham, yomon ham emas. Uning me’yoridagi holati foydali bo‘lsa-da, ortiqcha yoki yetishmovchilikka ega bo‘lgan uyalish turli muammolarni keltirib chiqaradi. Kamtarlik, ko‘nikish va mustaqillik kabi so‘zlar me’yoridagi uyalish bilan bog‘liq bo‘lsa, nuqsonli, no‘noq yoki mag‘rur so‘zlari ortiqcha yoki yetishmovchilik uyalishni ifodalaydi.
Bolalikda uyalishning shakllanishi
Hozirgi zamon psixoanalitiklari uyalishning narssistik xarakter shakllanishida muhim rol o‘ynashini ta’kidlaydilar. Tomkins, Erikson, Lyuis, Vinnikot va Shpitslarning tadqiqotlari uyalishning ilk bolalikda paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. Bola boshqalar bilan o‘zaro aloqani izlaganda, lekin javob olmaganda, u yuzini qiyshaytiradi, ko‘zlarini yumadi, yoki muzlaydi. Уялиш боланинг о'зини бутунлай ноджо'я его килиши билан боглик.
Uyalishning sabablari va namoyon bo'lishi
Uyalishni ko‘pincha bolalikda etishmagan iliqlik va samimiy qabul qilish tajribasi keltirib chiqaradi. Ota-onalardan yetarlicha qo‘llab-quvvatlovchi va hissiy aks ettirish olmagan bolalar katta bo‘lganda ham uyalishni his qilishadi. Ayniqsa, ularning hissiy holatlari tan olinishini xohlaydi.
Uyalish qiziqish va rag‘batni to‘xtatadi. Bu esa, uyaluvchi odamlar ko‘pincha umidsizlik va norozilik holatida yashashlariga olib keladi. Уялиш факатгина, его килишни кшатибгина холмай, балки эхтиойларни хам кшатади. Shu sababli, odamlar o‘z istaklarini tushunishda qiyinchilikka duch kelishadi va ularni amalga oshira olmaydilar.
Uyalishning jamiyatdagi roli
Uyalish ijtimoiy va shaxsiy me’yorlarni shakllantirish va saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu odamning boshqalar oldida qanday bo‘lishi kerakligini aniqlaydi va shaxsiy xatti-harakatlarni boshqaradi. Shuningdek, uyalish ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi.
Uyalish va o‘z-o‘zini anglash
Uyalish odamni ichki paralichga solishi mumkin, bu esa odamni o‘zini noto‘g‘ri his qilishiga olib keladi. Uyalish vaqtida odam o‘zini qabul qilinmagan, noqulay his qilishi mumkin. Bu holat, odamni o‘z qadr-qimmatini pasaytiradi va o‘zini past baholashga olib keladi.
Terapiya va uyalishni bartaraf etish
Ruhshunoslar uyalishni bartaraf etish uchun terapiya jarayonida mijozlarga o‘z his-tuyg‘ularini aniqlashga yordam beradilar. Terapiya uyalishning manbalarini aniqlash va bu his-tuyg‘ularni qayta ishlash imkoniyatini beradi. Bu jarayonda, odamlar o‘zlarini qabul qilishni va boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarni yaxshilashni
o‘rganadilar.
Xulosa
Uyalish inson hayotida muhim rol o‘ynaydi, lekin uning ortiqcha yoki yetishmovchilik holati turli muammolarni keltirib chiqaradi. Terapiya yordamida odamlar o‘zlarini qabul qilishni va boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarni yaxshilashni o‘rganadilar. Bu esa, ularning hayot sifatini oshiradi va ularni baxtliroq qiladi.
Uyalish o‘zi yaxshi ham, yomon ham emas. Uning me’yoridagi holati foydali bo‘lsa-da, ortiqcha yoki yetishmovchilikka ega bo‘lgan uyalish turli muammolarni keltirib chiqaradi. Kamtarlik, ko‘nikish va mustaqillik kabi so‘zlar me’yoridagi uyalish bilan bog‘liq bo‘lsa, nuqsonli, no‘noq yoki mag‘rur so‘zlari ortiqcha yoki yetishmovchilik uyalishni ifodalaydi.
Bolalikda uyalishning shakllanishi
Hozirgi zamon psixoanalitiklari uyalishning narssistik xarakter shakllanishida muhim rol o‘ynashini ta’kidlaydilar. Tomkins, Erikson, Lyuis, Vinnikot va Shpitslarning tadqiqotlari uyalishning ilk bolalikda paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. Bola boshqalar bilan o‘zaro aloqani izlaganda, lekin javob olmaganda, u yuzini qiyshaytiradi, ko‘zlarini yumadi, yoki muzlaydi. Уялиш боланинг о'зини бутунлай ноджо'я его килиши билан боглик.
Uyalishning sabablari va namoyon bo'lishi
Uyalishni ko‘pincha bolalikda etishmagan iliqlik va samimiy qabul qilish tajribasi keltirib chiqaradi. Ota-onalardan yetarlicha qo‘llab-quvvatlovchi va hissiy aks ettirish olmagan bolalar katta bo‘lganda ham uyalishni his qilishadi. Ayniqsa, ularning hissiy holatlari tan olinishini xohlaydi.
Uyalish qiziqish va rag‘batni to‘xtatadi. Bu esa, uyaluvchi odamlar ko‘pincha umidsizlik va norozilik holatida yashashlariga olib keladi. Уялиш факатгина, его килишни кшатибгина холмай, балки эхтиойларни хам кшатади. Shu sababli, odamlar o‘z istaklarini tushunishda qiyinchilikka duch kelishadi va ularni amalga oshira olmaydilar.
Uyalishning jamiyatdagi roli
Uyalish ijtimoiy va shaxsiy me’yorlarni shakllantirish va saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu odamning boshqalar oldida qanday bo‘lishi kerakligini aniqlaydi va shaxsiy xatti-harakatlarni boshqaradi. Shuningdek, uyalish ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi.
Uyalish va o‘z-o‘zini anglash
Uyalish odamni ichki paralichga solishi mumkin, bu esa odamni o‘zini noto‘g‘ri his qilishiga olib keladi. Uyalish vaqtida odam o‘zini qabul qilinmagan, noqulay his qilishi mumkin. Bu holat, odamni o‘z qadr-qimmatini pasaytiradi va o‘zini past baholashga olib keladi.
Terapiya va uyalishni bartaraf etish
Ruhshunoslar uyalishni bartaraf etish uchun terapiya jarayonida mijozlarga o‘z his-tuyg‘ularini aniqlashga yordam beradilar. Terapiya uyalishning manbalarini aniqlash va bu his-tuyg‘ularni qayta ishlash imkoniyatini beradi. Bu jarayonda, odamlar o‘zlarini qabul qilishni va boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarni yaxshilashni
o‘rganadilar.
Xulosa
Uyalish inson hayotida muhim rol o‘ynaydi, lekin uning ortiqcha yoki yetishmovchilik holati turli muammolarni keltirib chiqaradi. Terapiya yordamida odamlar o‘zlarini qabul qilishni va boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarni yaxshilashni o‘rganadilar. Bu esa, ularning hayot sifatini oshiradi va ularni baxtliroq qiladi.
