Xarakter – bu har birimizning “vizit kartamiz” bo‘lib, u bizning atrofdagi dunyo bilan qanday munosabatda bo‘lishimizni belgilaydi. Psixoseksual rivojlanish, o‘z navbatida, bizning jinsiy o‘zligimizni, rollarimizni va xohishlarimizni shakllantiradi.
Ushbu maqolada biz xarakter turlarini aniqlashga oid asosiy yondashuvlarni ko‘rib chiqamiz. Shuningdek, Z. Freydning jinsiylikka bo‘lgan psixoanalitik qarashlarini o‘rganib, jinsiy jihatlar xarakterimiz va xatti-harakatlarimizga qanday ta’sir ko‘rsatishini chuqurroq tushunib olamiz.
Oral xarakter
Oral xarakter 0 yoshdan 1 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va bu davr dunyoga nisbatan asosiy ishonch yoki ishonchsizlikni ifodalaydi. Bu yoshda bola og‘iz orqali stimullardan, masalan, o‘pishlar va oziqlanishdan zavqlanishni o‘rganadi va sherik yoki faoliyatga qiziqish bildiradi, narsisizm va hamma narsaga qodirlikni his qila boshlaydi.
Oral xarakter og‘iz sohasida namoyon bo‘ladi. Bunday xarakterning asosiy xususiyatlari fiziologik ehtiyojlarni qondirishga intilish, o‘z xohish-istaklarida noaniqlik va tashqi manbalardan, masalan, sevgi, e’tirof va moddiy ne’matlardan qoniqish olishga bo‘lgan qaramlikni o‘z ichiga oladi.
Oral xarakterga ega odamlar alohida muloqot, aloqa va e’tibor ehtiyojiga ega bo‘lishadi. Ular boshqalarga bo‘ysunishga moyil bo‘lishlari, yolg‘izlikdan qo‘rqishlari va hissiy kechinmalar ichida adashishlari mumkin. Ba’zan bunday odamlar egoizm, munosabatlarda tanlashchanlik va xulq-atvorda beqarorlikni namoyon etishadi.
Oral xarakter turli xil psixologik muammolarni rivojlanishiga olib kelishi mumkin, masalan, majburiy ortiqcha ovqatlanish, alkogolizm yoki boshqa shakldagi majburiy xatti-harakatlar.
Anal xarakter
Anal xarakter 1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va hokimiyat, mustaqillik, pul bilan munosabatlar, o‘z xohishlarini nazorat qilish qobiliyati va ijodiy salohiyat masalalari bilan bog‘liqdir. Bunday odamlar hayotlarini va atrof-muhitni nazorat qilishga intilishadi, ko‘pincha munosabatlarda ustunlik qilishga harakat qilishadi. Ular o‘z ishlarida tartib-intizom va aniqlikni namoyon qilishadi.
Anal xarakterga ega shaxslar pul bilan munosabatlarini hayotlarining muhim qismiga aylantiradilar. Ular tejamkorlikka va boylik yig‘ishga moyil bo‘lishlari, pulga katta ahamiyat berishlari mumkin. Ammo ba’zida ular moddiy ne’matlar bilan bog‘liq bo‘lgan xasislik va ochko‘zlikni namoyon etishlari mumkin.
Anal xarakterga ega odamlar o‘z xohish-istaklari va ehtiyojlarini nazorat qilishda ajoyib qobiliyatga ega bo‘lib, hayotda tartib va barqarorlikka intilishadi. Ba’zida ular spontanlikka ega bo‘lmasligi mumkin, ammo ular buni ijodiy fikrlash va innovatsion yondashuv bilan qoplaydilar. Anal shaxslar o‘zlarining produktivligi va tashkiliy qobiliyatlari tufayli yangi g‘oyalar va yechimlar manbai bo‘lib xizmat qiladilar.
Fallik xarakter
Fallik (edipal) xarakter 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va shaxsiyat rivojlanishida muhim bosqichni ifodalaydi. Ushbu davrda bola o‘z jinsiy o‘zligini anglay boshlaydi, bu esa bir nechta asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Latent xarakter 5 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va e’tiborni bilish faoliyatiga yo‘naltirish va libido haqida fikr bildiradi. Ushbu turdagi odamlar asosan intellektual faoliyatga qaratilgan bo‘lib, jinsiy hayot esa ikkinchi o‘rinda turadi.
Latent xarakterga ega shaxslar jamoat va kasbiy sohada faol bo‘lib, o‘zlarini ro‘yobga chiqarishga va yuqori natijalarga erishishga intiladilar. Ular intellektual qiziquvchanlik, o‘zini takomillashtirishga intilish va muammolarni hal qilishda innovatsion yondashuv bilan ajralib turadilar. Odatda bunday shaxslar energiyaga to‘la, chuqur fikrlaydigan va o‘zini tahlil qilishga moyil bo‘lgan bo‘lib, chuqur muhokamalarni yuzaki suhbatlardan afzal ko‘radilar.
Bu yoshda kattalarning jinsiyligi shakllanadi va hayotning turli jabhalarida muvozanat o‘rnatilib, yetuk munosabatlar rivojlanishiga yordam beradi.
Genital xarakter
Genital xarakter 12 yoshdan 18 yoshgacha shakllanadi. Bu tur yetuk jinsiylikni va insonning sog‘lom va uyg‘un munosabatlarni shakllantirish qobiliyatini ifodalaydi. Ushbu turdagi odamlar to‘laqonli va hurmatli munosabatlarga intilib, ular o‘zaro hurmat va ishonchga asoslangan bo‘ladi. Ular jinsiy hayot va boshqa jihatlar, masalan, ish, qiziqishlar, dam olish va do‘stlik o‘rtasida muvozanat topa oladilar. Genital xarakterli shaxslar uzoq muddatli munosabatlarni qadrlaydilar va juftlikda shaxsiy rivojlanishga intiladilar. Bunday odamlarning asosiy xususiyatlaridan biri murosaga kelish qobiliyati va sherigi bilan umumiy til topa olishdir.
Ushbu maqolada biz xarakter turlarini aniqlashga oid asosiy yondashuvlarni ko‘rib chiqamiz. Shuningdek, Z. Freydning jinsiylikka bo‘lgan psixoanalitik qarashlarini o‘rganib, jinsiy jihatlar xarakterimiz va xatti-harakatlarimizga qanday ta’sir ko‘rsatishini chuqurroq tushunib olamiz.
Oral xarakter
Oral xarakter 0 yoshdan 1 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va bu davr dunyoga nisbatan asosiy ishonch yoki ishonchsizlikni ifodalaydi. Bu yoshda bola og‘iz orqali stimullardan, masalan, o‘pishlar va oziqlanishdan zavqlanishni o‘rganadi va sherik yoki faoliyatga qiziqish bildiradi, narsisizm va hamma narsaga qodirlikni his qila boshlaydi.
Oral xarakter og‘iz sohasida namoyon bo‘ladi. Bunday xarakterning asosiy xususiyatlari fiziologik ehtiyojlarni qondirishga intilish, o‘z xohish-istaklarida noaniqlik va tashqi manbalardan, masalan, sevgi, e’tirof va moddiy ne’matlardan qoniqish olishga bo‘lgan qaramlikni o‘z ichiga oladi.
Oral xarakterga ega odamlar alohida muloqot, aloqa va e’tibor ehtiyojiga ega bo‘lishadi. Ular boshqalarga bo‘ysunishga moyil bo‘lishlari, yolg‘izlikdan qo‘rqishlari va hissiy kechinmalar ichida adashishlari mumkin. Ba’zan bunday odamlar egoizm, munosabatlarda tanlashchanlik va xulq-atvorda beqarorlikni namoyon etishadi.
Oral xarakter turli xil psixologik muammolarni rivojlanishiga olib kelishi mumkin, masalan, majburiy ortiqcha ovqatlanish, alkogolizm yoki boshqa shakldagi majburiy xatti-harakatlar.
Anal xarakter
Anal xarakter 1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va hokimiyat, mustaqillik, pul bilan munosabatlar, o‘z xohishlarini nazorat qilish qobiliyati va ijodiy salohiyat masalalari bilan bog‘liqdir. Bunday odamlar hayotlarini va atrof-muhitni nazorat qilishga intilishadi, ko‘pincha munosabatlarda ustunlik qilishga harakat qilishadi. Ular o‘z ishlarida tartib-intizom va aniqlikni namoyon qilishadi.
Anal xarakterga ega shaxslar pul bilan munosabatlarini hayotlarining muhim qismiga aylantiradilar. Ular tejamkorlikka va boylik yig‘ishga moyil bo‘lishlari, pulga katta ahamiyat berishlari mumkin. Ammo ba’zida ular moddiy ne’matlar bilan bog‘liq bo‘lgan xasislik va ochko‘zlikni namoyon etishlari mumkin.
Anal xarakterga ega odamlar o‘z xohish-istaklari va ehtiyojlarini nazorat qilishda ajoyib qobiliyatga ega bo‘lib, hayotda tartib va barqarorlikka intilishadi. Ba’zida ular spontanlikka ega bo‘lmasligi mumkin, ammo ular buni ijodiy fikrlash va innovatsion yondashuv bilan qoplaydilar. Anal shaxslar o‘zlarining produktivligi va tashkiliy qobiliyatlari tufayli yangi g‘oyalar va yechimlar manbai bo‘lib xizmat qiladilar.
Fallik xarakter
Fallik (edipal) xarakter 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va shaxsiyat rivojlanishida muhim bosqichni ifodalaydi. Ushbu davrda bola o‘z jinsiy o‘zligini anglay boshlaydi, bu esa bir nechta asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
- Jinslar orasidagi farqlar: Jinslar orasidagi farqlarni anglash xarakter shakllanishida markaziy o‘rin tutadi. Ushbu anglash shaxsning xulq-atvori, atrofdagilar bilan munosabatlari hamda insonning xohish-istaklari va qadriyatlariga ta’sir qiladi.
- Edipal kompleks: Ushbu psixoanaliz konsepsiyasi bolaning qarama-qarshi jinsdagi ota-onaga nisbatan murakkab his-tuyg‘ularini tasvirlaydi. Edipal kompleks ijobiy va salbiy his-tuyg‘ularni o‘z ichiga oladi, bu esa ichki ziddiyatni to‘liq tasavvur qilish imkonini beradi. Kompleksning ijobiy hal etilishi shaxsiyatning sog‘lom rivojlanishiga yordam beradi, uning salbiy jihatlari esa psixologik muammolarga olib kelishi mumkin.
- Erkaklik va ayollik masalalari: Ushbu masalalar fallik xarakter turini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi, insonning o‘z jinsiy o‘zligini qanday anglab yetishini va namoyon etishini belgilaydi. Bu esa uning xulq-atvori va atrofdagilar bilan munosabatlariga ta’sir qiladi.
- Jinsiy orientatsiya: Jinsiy orientatsiya fallik xarakter turini tushunishni to‘ldirib, shaxsiy hayot sohasida individual xohish-istaklar va munosabatlarni ko‘rsatadi.
- Uchburchak munosabatlar: Ushbu munosabatlar uchta ishtirokchi o‘rtasidagi dinamikadan kelib chiqadi (masalan, ota-ona-bola-ota-ona) va nima uchun odamlar hissiy uchburchaklarga tushib qolishlarini tushuntirib beradi. Uchburchak munosabatlar inson xarakteri va shaxsiy hayotiga ta’sir qiladi.
Latent xarakter 5 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan davrda shakllanadi va e’tiborni bilish faoliyatiga yo‘naltirish va libido haqida fikr bildiradi. Ushbu turdagi odamlar asosan intellektual faoliyatga qaratilgan bo‘lib, jinsiy hayot esa ikkinchi o‘rinda turadi.
Latent xarakterga ega shaxslar jamoat va kasbiy sohada faol bo‘lib, o‘zlarini ro‘yobga chiqarishga va yuqori natijalarga erishishga intiladilar. Ular intellektual qiziquvchanlik, o‘zini takomillashtirishga intilish va muammolarni hal qilishda innovatsion yondashuv bilan ajralib turadilar. Odatda bunday shaxslar energiyaga to‘la, chuqur fikrlaydigan va o‘zini tahlil qilishga moyil bo‘lgan bo‘lib, chuqur muhokamalarni yuzaki suhbatlardan afzal ko‘radilar.
Bu yoshda kattalarning jinsiyligi shakllanadi va hayotning turli jabhalarida muvozanat o‘rnatilib, yetuk munosabatlar rivojlanishiga yordam beradi.
Genital xarakter
Genital xarakter 12 yoshdan 18 yoshgacha shakllanadi. Bu tur yetuk jinsiylikni va insonning sog‘lom va uyg‘un munosabatlarni shakllantirish qobiliyatini ifodalaydi. Ushbu turdagi odamlar to‘laqonli va hurmatli munosabatlarga intilib, ular o‘zaro hurmat va ishonchga asoslangan bo‘ladi. Ular jinsiy hayot va boshqa jihatlar, masalan, ish, qiziqishlar, dam olish va do‘stlik o‘rtasida muvozanat topa oladilar. Genital xarakterli shaxslar uzoq muddatli munosabatlarni qadrlaydilar va juftlikda shaxsiy rivojlanishga intiladilar. Bunday odamlarning asosiy xususiyatlaridan biri murosaga kelish qobiliyati va sherigi bilan umumiy til topa olishdir.