Замонавий дунёда ҳар куни турли хил маълумотларни кўплаб олган ҳолда, танловда бўламиз ва кўплаб саволлар билан юз турамиз:
Ҳар бир инсонга ташвиш туйғуси таниш, лекин унинг намоён бўлиши ҳар хил. Энг кенг тарқалган симптомлар: тез юрак уриши, кўкракда зиқилиш, "пахта оёқлар", ваҳима ҳисси (мабодо пешонада тер). Баъзи одамлар бу ҳисни болаликда йўқолган боланинг одамлар орасида кўриши мумкин бўлган ҳисси билан солиштирадилар.
Ташвиш ва қўрқув ўртасида қандай умумийлик бор?
Ҳаётдан мисол келтираман:
йўлдан ўтаётганда, сизга автомобиль яқинлашмоқда (ҳақиқий кўриниб турган таҳдид). Юрак уриши тезлаша бошлайди, организм бутун диққатни транспорт воситасига қаратган ҳолда, масофани ҳисоблаб чиқаради ва сиз тезроқ хавфсиз жойга чиқиш учун қадамларингизни тезлаштирасиз. Бу қўрқувнинг намоён бўлиши.
Энди тасаввур қилинг, сиз тўсатдан икки тарафда ҳам катта ҳаракатли йўллар ўртасидаги тор жойда турибсиз. Бундай ҳолатда одатда диққат тарқатилади ва сиз қайси тарафга ва қандай давом этиришни билмайсиз. Юрак уриши биринчи мисолдаги каби тезлашади, лекин онгингиз ғувурлашгандек бўлиб, ваҳимага тушасиз. Бу вақтда "кетиш" импульсини ҳис қиласиз. Танадан енгил бош айланиши ёки қорин бўшлиғи ҳиссини сезасиз. Бу ташвишнинг намоён бўлиши.
Қўрқув ҳис қилиб, биз қаердан таҳдидни кутишни биламиз ва унга қарши барча кучларимизни тўплаймиз.
Ташвиш ҳис қилганда, биз таҳдид манбасини аниқлай олмаймиз ва диққатимиз тарқалиб кетади.
Нормал ташвиш нима?
Нормал ташвиш кўпинча ноқулайлик туйғусини келтириб чиқаради, у турли хилда намоён бўлиши мумкин: мумкин бўлган нохуш воқеалар ҳақида безовта фикрлардан тортиб, жисмоний туйғуларгача (тез юрак уриши, юзаки нафас олиш, қоринда ноқулайлик).
Масалан, биз муҳим воқеага тайёргарлик кўраётганда, номаълумлик ҳолатига тушганимизда ташвиш пайдо бўлиши мумкин, у бизнинг кучларимизни қўшимча тайёргарликка мобилизация қилади. Маълумотни қабул қилиш, ҳаракатлар режасини тузиш, вазиятни ҳал қилиш давомида ташвиш даражаси пасаяди.
Юқорида келтирилган ҳолатларда ташвиш организмнинг номаълумлик шароитига мос адекват реакциясидир. Бу сигнални вақтида таниш ва чоралар кўриш зарур.
Ташвиш турли даражадаги куч билан намоён бўлиши мумкин.
Жуда кучли ташвиш невротик ташвиш характерига эга бўлиб, уни ҳал қилиш учун биринчи навбатда ички можарони констатация қилиб, уни онгли даражага кўтариш учун журъат топишимиз керак.
Можаро ҳамиша кураш бўлиб, у ё ғалаба ёки мағлубият билан тугаши керак. Аммо агар инсон бу ҳолатда фоновий ташвишни сезса - демак, можарони ҳал қилиш имконияти бор. Бу ерда психотерапевтнинг ёрдами муҳим.
- қандай йўл тутай?
- қандай қарор қабул қилай?
- бу қарор менинг ёки яқинларимнинг келажагига қандай таъсир қилади?
- танланган йўл нималарга олиб келади?
- кейин нима бўлади?
Ҳар бир инсонга ташвиш туйғуси таниш, лекин унинг намоён бўлиши ҳар хил. Энг кенг тарқалган симптомлар: тез юрак уриши, кўкракда зиқилиш, "пахта оёқлар", ваҳима ҳисси (мабодо пешонада тер). Баъзи одамлар бу ҳисни болаликда йўқолган боланинг одамлар орасида кўриши мумкин бўлган ҳисси билан солиштирадилар.
Ташвиш ва қўрқув ўртасида қандай умумийлик бор?
Ҳаётдан мисол келтираман:
йўлдан ўтаётганда, сизга автомобиль яқинлашмоқда (ҳақиқий кўриниб турган таҳдид). Юрак уриши тезлаша бошлайди, организм бутун диққатни транспорт воситасига қаратган ҳолда, масофани ҳисоблаб чиқаради ва сиз тезроқ хавфсиз жойга чиқиш учун қадамларингизни тезлаштирасиз. Бу қўрқувнинг намоён бўлиши.
Энди тасаввур қилинг, сиз тўсатдан икки тарафда ҳам катта ҳаракатли йўллар ўртасидаги тор жойда турибсиз. Бундай ҳолатда одатда диққат тарқатилади ва сиз қайси тарафга ва қандай давом этиришни билмайсиз. Юрак уриши биринчи мисолдаги каби тезлашади, лекин онгингиз ғувурлашгандек бўлиб, ваҳимага тушасиз. Бу вақтда "кетиш" импульсини ҳис қиласиз. Танадан енгил бош айланиши ёки қорин бўшлиғи ҳиссини сезасиз. Бу ташвишнинг намоён бўлиши.
Қўрқув ҳис қилиб, биз қаердан таҳдидни кутишни биламиз ва унга қарши барча кучларимизни тўплаймиз.
Ташвиш ҳис қилганда, биз таҳдид манбасини аниқлай олмаймиз ва диққатимиз тарқалиб кетади.
Нормал ташвиш нима?
Нормал ташвиш кўпинча ноқулайлик туйғусини келтириб чиқаради, у турли хилда намоён бўлиши мумкин: мумкин бўлган нохуш воқеалар ҳақида безовта фикрлардан тортиб, жисмоний туйғуларгача (тез юрак уриши, юзаки нафас олиш, қоринда ноқулайлик).
Масалан, биз муҳим воқеага тайёргарлик кўраётганда, номаълумлик ҳолатига тушганимизда ташвиш пайдо бўлиши мумкин, у бизнинг кучларимизни қўшимча тайёргарликка мобилизация қилади. Маълумотни қабул қилиш, ҳаракатлар режасини тузиш, вазиятни ҳал қилиш давомида ташвиш даражаси пасаяди.
Юқорида келтирилган ҳолатларда ташвиш организмнинг номаълумлик шароитига мос адекват реакциясидир. Бу сигнални вақтида таниш ва чоралар кўриш зарур.
Ташвиш турли даражадаги куч билан намоён бўлиши мумкин.
Жуда кучли ташвиш невротик ташвиш характерига эга бўлиб, уни ҳал қилиш учун биринчи навбатда ички можарони констатация қилиб, уни онгли даражага кўтариш учун журъат топишимиз керак.
Можаро ҳамиша кураш бўлиб, у ё ғалаба ёки мағлубият билан тугаши керак. Аммо агар инсон бу ҳолатда фоновий ташвишни сезса - демак, можарони ҳал қилиш имконияти бор. Бу ерда психотерапевтнинг ёрдами муҳим.